Situata mediatike në Rusi – censurë dhe bllokadë e rreptë

Qasja në pothuajse të gjitha mediat e pavarura në Rusi është e bllokuar, e kufizuar ose e censuruar. Kremlini kontrollon rreptësisht narrativën e luftës në Ukrainë, veçanërisht në televizion, i cili që nga 24 shkurti ka lavdëruar pushtimin rus të vendit fqinj si një mision çlirimtar dhe nuk ka raportuar për krimet e kryera nga ushtria ruse.

Për shumicën e rusëve, televizioni, kryesisht televizioni shtetëror, është burimi kryesor i lajmeve, të cilat bazohen kryesisht në propagandën e luftës. Ukrainasit thuhet se po bombardojnë qytetet e tyre, ndërsa trupat ruse paraqiten si çlirimtarë. Kur bëhet fjalë për shtypin, ka shumë mendime të ndryshme, por ato përgjithësisht i qëndrojnë edhe linjës së Kremlinit.

Kur filloi lufta, mbikëqyrësi i medias ruse Roskomnadzor urdhëroi mediat të fshinin raportet për inkursionin ushtarak të Rusisë në një vend fqinj që përdorte fjalët “sulm”, “pushtim” ose “shpallje lufte”.

Në fund të shkurtit, Roskomnadzor filloi një hetim për shpërndarjen e informacionit publik jo të besueshëm kundër gazetave të pavarura dhe mediave të tjera për mbulimin e luftës në Ukrainë. Mediat u akuzuan për publikimin e informacionit të rremë në lidhje me granatimet e qyteteve të Ukrainës dhe viktimat civile.

Më herët në mars, Rusia miratoi një ligj që e dënonte deri në 15 vjet burg publikimin e “informacioneve të rreme” për atë që po bën ushtria ruse. Në praktikë, kjo do të thotë një dënim për publikimin e çdo informacioni që vë në dyshim narrativën e Kremlinit për aksionin ushtarak në Ukrainë. Madje mediave u ndalua ta quante konfliktin si “luftë”, por duhej ta quante “operacion ushtarak special”. Si rezultat, ato pak media të pavarura të mbetura në Rusi fillimisht filluan të censurohen dhe më pas të mbyllen. Një shembull është se gazeta Novaya Gazeta fshiu një poster kundër luftës të mbajtur nga një protestues kur ai ndërpreu një transmetim të drejtpërdrejtë të lajmeve në televizionin shtetëror rus.

Mediat perëndimore në Rusi

Një javë pas fillimit të pushtimit të Ukrainës, Roskomnadzor, me kërkesë të prokurorisë, kufizoi aksesin në faqet e internetit të disa mediave perëndimore që transmetonin në rusisht dhe forcoi kontrollin e tij mbi internetin. Arsyeja e dhënë ishte shpërndarja sistematike e informacionit të rremë për operacionin special ushtarak në Ukrainë. Qasja në BBC, Deutsche Welle, Radio Evropa e Lirë, Zëri i Amerikës, si dhe portali popullor Meduza me bazë në Letoni u bllokua. Rusia është ankuar vazhdimisht më parë se organizatat e mediave perëndimore ofrojnë një këndvështrim të pjesshëm dhe shpesh anti-rus të botës, pa i kërkuar llogari udhëheqësve të tyre. Tani, shpjegimi zyrtar ka qenë se degët ruse të mediave perëndimore po përhapin “informacione të rreme të rëndësishme shoqërore në lidhje me sulmin e supozuar rus në territorin ukrainas”. Në qershor, Radio Evropa e Lirë u gjobit me 20 milionë rubla (rreth 325,000 dollarë) për “raportim të rremë mbi operacionin ushtarak rus”.

Aktualisht, në Rusi konsumi i mediave perëndimore është i mundur me kufizime, që në praktikë do të thotë se në shumicën e rasteve është i bllokuar. Uebsajtet dhe lajmet e mediave perëndimore si BBC, Deutsche Welle, Evropa e Lirë, Zëri i Amerikës janë kryesisht të paarritshme, kështu që një i ashtuquajtur kufizim do të thotë në mënyrë efektive bllokim.

Megjithatë, nuk do të ishte e saktë të thuhet se të gjitha mediat perëndimore janë të bllokuara gjatë gjithë kohës. Thjesht varet nga situata në atë kohë, dhe ndonjëherë është e mundur të hyni në faqet e internetit dhe lajmet, por në shumicën e rasteve nuk është kështu.

Media e pavarur në Rusi

Para se të fillonte lufta, mediat në Rusi mund të ndaheshin në tre grupe – regjimi, opozita dhe media që kritikonin pak qeverinë, por kurrë për çështje të rëndësishme.

Pas luftës, u vendos censura dhe shumica e mediave opozitare reaguan duke u mbyllur ose duke u larguar nga Rusia. Mediat e vërteta opozitare, si Radio Ekho Moskvy, gazeta Novaya Gazeta dhe televizioni Dozhd, pezulluan ose vazhduan punën e tyre në Rusi, por jashtë vendit.

Sipas Dmitry Muratov, kryeredaktor i Novaya Gazeta dhe laureat i Çmimit Nobel për Paqen, që nga fillimi i luftës në Ukrainë, 46 grupe mediatike ndërkombëtare janë larguar nga Rusia, 269 janë bllokuar, ndërsa 76 gazetarë individualë janë shpallur agjentë të huaj, që në thelb do të thotë armiq të popullit.

Muratov thotë se gazetarët e mediave të pavarura nga shteti që refuzuan të ndalonin së bëri punën e tyre u shpallën ekstremistë, mercenarë të huaj ose organizata të padëshiruara, kështu që ekipe të tëra gazetarësh dhe punonjësish të medias duhej të largoheshin nga vendi, jo vetëm për shkak të dënimeve drakoniane por edhe sepse kishin frikë për jetën e tyre.

Ai vlerëson se mungesa e një shtypi të pavarur lidhet drejtpërdrejt me represionin ndaj lexuesve të tij.

Novaya Gazeta, një nga gazetat e fundit të pavarura në Rusi, u mbyll në shtator për shkak të gjoja dokumentacionit jo të plotë të ndryshimit të pronësisë. Një gjykatë në Moskë hoqi licencën e shtypjes së gazetës me kërkesë të rregullatorit shtetëror të medias. Në mars, Novaya Gazeta pezulloi operacionet në Rusi pasi u paralajmërua se ishte në kundërshtim me një ligj të ri që vendos censurë të rreptë në raportimin e konfliktit në Ukrainë dhe u detyrua të hiqte materialet për luftën nga faqja e saj e internetit. Më pas, një portal interneti u krijua jashtë Rusisë, i cili u bllokua edhe brenda vendit.

Mediat që kanë kritikuar pak qeverinë, por në një mënyrë që “nuk i bën keq”, si NTV apo Kommersant, ende funksionojnë, por nuk do ta kalojnë vijën e kuqe kur vjen puna te lufta.

Kur filloi konflikti, një numër i konsiderueshëm gazetarësh që punonin për televizionin shtetëror dhanë dorëheqjen sepse nuk ishin dakord me politikat e Vladimir Putinit dhe sepse nuk mund të bënin punën e tyre siç mendonin se duhej. Kishte edhe gazetarë që u rebeluan publikisht.

Një nga shembujt më të famshëm është veprimi i Marina Ovsyanikova, një ish-gazetare e Kanalit të parë të televizionit shtetëror rus, e cila kundërshtoi publikisht sulmin ndaj Ukrainës. Ajo u bë e njohur për publikun e gjerë kur u shfaq drejtpërdrejt në një program televiziv në muajin mars me pankartën, “Jo luftës. Ndaloni luftën. Mos i besoni propagandës. Ata po ju gënjejnë.” Në qershor, ajo organizoi një protestë pranë Kremlinit duke mbajtur një pankartë “Putini është një vrasës, ushtarët e tij janë fashistë”, dhe më pas u vendos në arrest shtëpiak. Ovsyanikova u largua nga Rusia për në Evropë në tetor.

Rrjetet sociale dhe motorët e kërkimit

Kur bëhet fjalë për rrjetet sociale, Facebook dhe Instagram mund të qasen vetëm nga Rusia përmes një VPN. Ka disa aplikacione VPN, por edhe ato shpesh janë të bllokuara, ndaj përdoruesit e rrjeteve sociale Meta duhet t’i ndryshojnë shpesh. Një problem shtesë që i bezdis shumë përdoruesit e Facebook dhe Instagram është se ata duhet të çaktivizojnë VPN-të kur përdorin aplikacione të tjera që kërkojnë vendndodhjen aktuale, siç janë aplikacionet bankare. Twitter funksionon pa VPN, ndërsa aplikacionet nga kompanitë mediatike si BBC, CNN, Medusa dhe të tjera nuk mund të qasen pa VPN. Twitter funksionon pa VPN, ndërsa aplikacionet nga kompanitë mediatike si BBC, CNN, Medusa dhe të tjera nuk mund të qasen pa VPN.

Për shembull, në motorët e kërkimit, nëse dikush kërkon “Ukrainë” ose “luftë në Ukrainë” në motorin rus të kërkimit Yandex në Rusi, lajmet e para që dalin do të jenë në përputhje me politikën e Kremlinit, sepse faqet e para të kërkimit do të ketë lidhje me lajmet pro-qeveritare, jo me mediat e pavarura. Nëse motori i kërkimit Google përdoret në rusisht, mediat afër Kremlinit do të shfaqen së pari, me burime të pavarura dhe perëndimore që shfaqen herë pas here.

Në fillim të marsit, Bashkimi Evropian ndaloi mediat ruse Russia Today dhe Sputnik me arsyetimin se ato janë mjete të Kremlinit për përhapjen e dezinformatave dhe manipulimin e informacionit dhe se ato janë instrumente për të inkurajuar dhe mbështetur agresionin rus kundër Ukrainës. është një kërcënim i drejtpërdrejtë për rendin publik dhe sigurinë e BE-së. Qëndrimi zyrtar i Serbisë është se nuk po i bashkohet sanksioneve kundër Rusisë. Sputnik ka një korrespondent në Beograd dhe transmeton lajme në serbisht, ndërsa Russia Today, kanali televiziv shtetëror rus, hapi një portal në Serbi në mes të nëntorit dhe një kanal televiziv pritet të funksionojë deri në vitin 2024.