Protesta masive studentore në Serbi: Letra e Vuçiqit dhe pritshmëritë e të rinjve

Ajo që filloi në fund të vitit të kaluar si një vigjilje e qetë nga disa studentë është shndërruar në një nga protestat më të mëdha në historinë serbe, e krahasueshme me demonstratat masive që rrëzuan autokratin Slobodan Milosheviq një çerek shekulli më parë, sipas një artikulli të gjerë në Washington Post.

Artikulli vazhdon duke thënë se studentët po ushtrojnë vazhdimisht presion mbi Presidentin Aleksandar Vuçiq, aparatin e tij të sigurisë dhe median pro-qeveritare, të cilat akuzojnë protestuesit se janë kukulla dhe tradhtarë, të ndikuar nga forca të paidentifikuara dhe organizata joqeveritare liberale nga Perëndimi, të cilat, sipas tyre, duan të shkatërrojnë atdheun.

Kjo, shkruan Washington Post, është një faqe nga libri i vjetër i taktikave.

Grupi i parë që u sulmua nga mbështetësit e Vuçiq vitin e kaluar ishin studentët e dramës. Shumica e të rinjve që mbanin pankarta në rrugë ende jetojnë me prindërit e tyre. Por Gjenerata Z e Serbisë—e cila më parë mendohej të ishte apolitike, apatike dhe më e prirur për të emigruar sesa për të protestuar—e ka habitur vendin. Serbia përballet me një moment vendimtar: a do ta përqafojë vendi Perëndimin dhe standardet dhe vlerat e Bashkimit Evropian—me reforma në gjyqësor, shërbime sigurie dhe media—apo do të kalojë një dekadë tjetër në margjina, e tërhequr nga Rusia?

Pyetja është se si do t’i përgjigjet Vuçiq protestave, të cilat po bëhen gjithnjë e më të përhapura dhe intensive. Shumë veta kanë frikë nga represioni.

Bruksel po monitoron nga afër trazirat në rritje. Më herët këtë muaj, Komisionerja Evropiane për Zgjerimin, Marta Koss, shprehu pakënaqësinë e saj me “valën e dhunës dhe përdorimin e vazhdueshëm të forcës kundër protestuesve në Serbi”.

Koss tha se shtetet anëtare të BE-së po fillojnë të dyshojnë në “angazhimin e sinqertë të Serbisë ndaj rrugës evropiane”.

The Washington Post vëren se udhëheqësit evropianë po flasin me shumë kujdes për Serbinë dhe po e inkurajojnë me kujdes udhëheqjen serbe, pasi besojnë se shumë presion mbi presidentin serb mund ta largojë vendin edhe më shumë nga Evropa. Megjithatë, heshtja mund të japë përshtypjen se Evropa nuk interesohet për regresin demokratik në Serbi ose se është e pafuqishme ta ndalojë atë.

“Nuk mund të vazhdojmë siç jemi tani në Serbi”, tha Ana (24), një studente në Fakultetin e Bujqësisë. Ajo parashikoi se Vuçiq do të binte. Kur u pyet se si mund ta thoshte këtë, duke pasur parasysh se presidenti ka qenë në pushtet për një dekadë, ajo u përgjigj: “Ne e kemi zgjuar popullin”.

Duket se historia po përsëritet. Në vitin 1998, kur Serbia ishte pjesë e Republikës Federale të Jugosllavisë, një lëvizje studentore e njohur si “Otpor!” filloi në Universitetin e Beogradit, duke protestuar kundër Millosheviqit gjatë luftës në Kosovë. Shumica e studentëve të sotëm as nuk kishin lindur në atë kohë.

Në intervista, studentët thonë se janë të tmerruar nga ajo që e shohin si korrupsion dhe paaftësi qeveritare, siç pasqyrohet në tragjedinë në stacionin e trenit. Ata filluan duke kërkuar përgjegjësi të plotë për vdekjet në Novi Sad, por tani po kërkojnë zgjedhje të parakohshme parlamentare.

Në një përgjigje me shkrim ndaj pyetjeve të gazetës The Washington Post, Vuçiq, 55 vjeç, i cili ka qenë president ose kryeministër për 11 vjet, akuzoi protestuesit për nxitje të dhunës.

“Në nëntë muajt e fundit, Serbia ka parë më shumë se 23,000 tubime të paregjistruara”, tha Vuçiq.

“Ajo që filloi si një protestë studentore për fat të keq është shndërruar në bllokada masive dhe, së fundmi, në incidente të dhunshme të nxitura nga grupe ekstremiste”. Përgjigjet e presidentit ndaj pyetjeve u shoqëruan me fotografi, raportoi Washington Post, ku tregohej një i ri me shkop dhe një burrë tjetër që godiste mburojën e një oficeri policie me veshje mbrojtëse.

Vuçiq tha se u ofroi negociata studentëve, por ata i refuzuan ato, dhe ai i hodhi poshtë thirrjet për zgjedhje të parakohshme, duke i quajtur ato destabilizuese.

Sipas tij, qeveria ka nisur një hetim për shkatërrimin e stacionit. Lidhur me dhunën, Vuçiq tha: “Më shumë se 170 oficerë policie u plagosën gjatë kryerjes së detyrës së tyre për të mbrojtur qytetarët”. Gazeta Washington Post shkroi gjithashtu për paradën ushtarake të së shtunës në Beograd, ku marshuan 10,000 ushtarë serbë, u shfaqën avionë luftarakë francezë, u shfaqën tanke ruse dhe sisteme mbrojtëse ajrore kineze (gazeta amerikane nuk përmend se sistemet raketore izraelite PULS dhe dronët Hermes 900 ishin gjithashtu të shfaqur për herë të parë).

Studentët që u përpoqën të merrnin pjesë në eventin “Dita e Unitetit, Lirisë dhe Flamurit Kombëtar Serb” u ndaluan nga policia, thuhet në tekst.

Protestuesit e rinj nuk janë fëmijë të luftës, por prindërit e tyre, të cilët i mbijetuan luftërave ballkanike të viteve 1990 – të cilat përfshinin spastrim etnik dhe zhvendosje masive – dhe sulmeve ajrore të NATO-s për ta detyruar Serbinë të ndalonte vrasjet.

Studentët e sotëm u rritën në një Serbi që priti Konkursin e Këngës Eurovision në vitin 2008, kur Beogradi ishte ende një qytet argëtimi dhe shumë besonin se vendi së shpejti do të bashkohej me Bashkimin Evropian. Serbia aplikoi për anëtarësim në vitin 2009 dhe u bë kandidat zyrtar tre vjet më vonë.

Megjithatë, ky premtim duket shumë larg për momentin. Dëshira për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian mbetet e fortë në pjesën më të madhe të Ballkanit, por kjo nuk duket të jetë rasti në Serbi.

Sipas anketave të fundit të kryera për Komisionin Evropian, mbështetja për anëtarësim në BE është e lartë në Shqipëri (91 përqind) dhe Maqedoninë e Veriut (69 përqind), por më e ulëta në Serbi, vetëm 33 përqind.

Shoqja e klasës së Aninës, Kristina (25), studion hidrologji dhe është e shqetësuar për ndryshimet klimatike. Në njërën nga protestat në janar, Kristina ishte roje – ajo mbante veshur një jelek të verdhë dhe ndihmonte në sigurimin e lëvizjes së sigurt të pjesëmarrësve në paradë.

Ndërsa qëndronte para një makine të ndaluar, shoferi papritmas përshpejtoi dhe e goditi, duke e hedhur në trotuar, ku ajo goditi kokën në beton. Ajo nuk mbante mend asgjë derisa u zgjua në spital. Një video e sulmit u bë shpejt virale.

Studentët kërkuan që prokuroria të akuzonte shoferin. Megjithatë, të gjitha akuzat u rrëzuan përfundimisht sepse Vuçiq fali gruan që po drejtonte makinën, duke thënë se ai duhet të “mbrojë të dobëtit, të persekutuarit dhe viktimat e sulmeve të përditshme ndaj studentëve”.

“Ne jemi e ardhmja e këtij vendi dhe është e qartë se qeveria nuk interesohet për ne ose për të ardhmen tonë”, tha Kristina. Kur u pyet nëse prindërit e saj kanë frikë për sigurinë e saj, ajo u përgjigj: “Ata kanë frikë, por e dinë se nuk mund të më ndalojnë”.

Vuçiq dhe mbështetësit e tij i quajnë studentët “terroristë” dhe “mercenarë të huaj” të cilët po inkurajohen nga Perëndimi për të organizuar “revolucione me ngjyra” si ato që tronditën Ukrainën, Gjeorgjinë, Armeninë dhe vende të tjera të ish-bllokut sovjetik.

Historia e autoritarizmit të Beogradit – nga Josip Broz Tito, i cili sundoi Jugosllavinë për dekada pas Luftës së Dytë Botërore deri në vdekjen e tij në vitin 1980 – i ka bërë studentët të kujdesshëm në lidhje me theksimin e udhëheqësve individualë. Ata kanë frikë se dikush mund të krijojë një kult personaliteti.

Ata gjithashtu kanë frikë për sigurinë e protestuesve që shfaqen në media, kështu që mbështeten në një grup përfaqësuesish që ndryshojnë me radhë.

Ela Zekoviq (24), ish-presidente e parlamentit studentor në Fakultetin e Shkencave Politike në Beograd, dikur u shfaq në televizionin shtetëror dhe foli në emër të protestuesve.

Pak më vonë, një tabloid pro-qeveritar raportoi se ajo ishte “pothuajse kurorëzuar udhëheqësja e re” e protestave.

Ata gjetën një klip video të BBC Serbia dhe pretenduan se Zekoviq ishte “entuziaste për idetë komuniste” dhe “mbështeste pa mëdyshje lëvizjen LGBT”. Zekoviq tha se kishte marrë pjesë në paradat e krenarisë në Beograd, por se personi i ri në foto me flamurin jugosllav të epokës komuniste nuk ishte ajo.

Zekoviq beson se shërbimet e sigurisë shtetërore po punojnë me mediat pro-qeveritare, të cilat përbëhen nga një grusht stacionesh televizive, tabloidesh dhe faqesh interneti. Shumica e mediave janë aleate të Vuçiqit, megjithëse disa media të pavarura ende ekzistojnë.

Megjithatë, Serbia renditet e 96-ta nga 180 vende në Indeksin e Lirisë së Shtypit të përpiluar nga Reporterët pa Kufij. Hetuesit nga Qendra Evropiane për Lirinë e Shtypit, një grup mbikëqyrës, raportuan së fundmi se gazetarët serbë janë sulmuar fizikisht dhe janë nënshtruar fushatave të koordinuara të shpifjes.

Ata zbuluan se ligjet e miratuara në vitin 2023 – të destinuara nominalisht për të lejuar një diversitet më të madh të pronësisë dhe pluralizmit – në praktikë i kishin mundësuar qeverisë të shtrëngonte kontrollin e saj mbi median edhe më tej.

Vuk Cvijiq, gazetar i shquar investigativ për revistën Radar, tha se vitin e kaluar u rrah jashtë një kafeneje nga pronari i një tabloidi pro-qeveritar. Në gusht, një oficer policie me veshje kundër trazirave iu afrua dhe e spërkati me gaz lotsjellës.

“U pengova verbërisht”, tha Cvijiq, duke shtuar se incidente të tilla tregojnë se “sezoni i gjuetisë është i hapur për ne”.

Vuçiq tha në një deklaratë për Washington Post se Serbia është “plotësisht e përkushtuar ndaj rrugës së saj evropiane, vlerave demokratike dhe sundimit të ligjit” dhe se protestat përbëjnë një kërcënim përtej kufijve të Serbisë.

“Prioritetet tona janë dialogu, stabiliteti dhe bashkëpunimi konstruktiv me partnerët tanë evropianë. Megjithatë, përpjekjet për të destabilizuar vendin tonë përmes dhunës dhe dezinformimit kërcënojnë jo vetëm Serbinë, por edhe stabilitetin e brishtë të rajonit më të gjerë të Ballkanit Perëndimor”.

Nikolina Sinxheliq (22), studente e marketingut dhe komunikimit në Universitetin e Beogradit, tha pas marshimit të gushtit në Beograd se u ndalua nga anëtarët e një njësie speciale policore të njohur si JZO – Njësia për Mbrojtjen e Personave dhe Objekteve të Caktuara. Ata i konfiskuan telefonin, kamerën dhe elektrikun elektrik.

Sinxheliq tha se një nga policet u bë shumë agresive, duke përplasur kokën në mur dhe duke bërtitur: “Pse po përpiqeni ta shkatërroni vendin tuaj?”

Sipas saj, ai polic, përballë personave të tjerë të ndaluar, e ka kërcënuar me sulm seksual duke përdorur pishtarin që ajo mbante.

Me këshillën e avokatit të saj, Sinxheliq foli publikisht për përvojën e saj si e ftuar në N1, një stacion televiziv i pavarur në Serbi. Pas kësaj, prezantuesja, e cila është afër qeverisë, e akuzoi atë se “punonte si modele e OnlyFans”, ndërsa transmetonte drejtpërdrejt fotot e saj private – të cilat Sinxheliq i përshkroi si “pornografi hakmarrëse”.

“Qëllimi ishte të më heshtnin, të më shkatërronin – foto nudo, kërcënime me vdekje – ata përdorën të gjithë fuqinë e tyre kundër një studenteje”, tha ajo.

Sot, ajo njihet në rrugë dhe emri i saj përmendet shpesh në protestat studentore, ku ajo konsiderohet martire dhe luftëtare, përfundon Washington Post në artikullin e saj të gjerë mbi situatën në Serbi./Danas/