Profesor në Universitetin e Grazit: Vuçiq nuk e ka më mbështetjen blanko të BE-së

Pikëpamja se Presidenti serb Aleksandar Vuçiq është ende një partner legjitim i Bashkimit Evropian për shkak të stabilitetit rajonal po ndryshon me shpejtësi, thotë Marko Kmeziq, profesor në Universitetin e Grazit.

“Nuk do të thoja se ai nuk ka më mbështetje boshe, aspak”, tha Kmeziq në një intervistë me Radion Evropa e Lirë.

Ai shpjegon se për të arritur një pikë kthese, Komisioni Evropian duhet të ndjekë një qasje shumë më të ashpër ndaj Vuçiqit dhe Partisë së tij Progresive Serbe. Ai përmend arsyen pse mbështetja e konsiderueshme e Brukselit për regjimin e Vuçiqit ende perceptohet si fakti që të huajt nuk janë plotësisht të sigurt se me kë të flasin për çështjet që i interesojnë.

“Me kë do të flasin dhe cili është mendimi i tyre për Kosovën, çfarë do të ndodhë me mbështetjen e mundshme për Rusinë dhe madje edhe minierat në Serbi”, tha Kmeziq, i cili merret, ndër të tjera, me sundimin e ligjit, demokratizimin dhe integrimin me BE-në. Ai thekson se ideologjia politike që qëndron pas protestave studentore nuk është plotësisht e qartë për të dhe se është e vështirë të vlerësohet derisa të dëgjohen ide se si lista e studentëve do t’i trajtojë problemet politike.

“Edhe pse studentët shpesh janë akuzuar se kanë flirtuar me krahun e djathtë, ata kanë çuar në pajtim kombëtar, dhe këtë e kemi parë shumë herë në Novi Pazar dhe në përfshirjen e pakicave kombëtare në protestën studentore”, tha ai.

Studentët që marrin pjesë në bllokadë dhe udhëheqin protestat antiqeveritare këmbëngulin se autoritetet janë përgjegjëse për vdekjen e 16 personave në shembjen e një tendë betoni në një stacion hekurudhor në Novi Sad dhe po kërkojnë zgjedhje të parakohshme parlamentare.

“Energjia e protestave nuk është shteruar”

RFE/RL: Protestat masive antiqeveritare në Serbi po i afrohen përvjetorit të tyre. Si e shpjegoni kohëzgjatjen e tyre?

Marko Kmeziq: Para së gjithash, sepse asnjë nga kërkesat fillestare nuk është përmbushur, por kjo nuk do të ishte e mjaftueshme.

Do të thoja se kjo është kryesisht për shkak të solidaritetit të këtij grupi të ri që kryen protestat, këtij trupi studentor. Kjo është mjaft e ndryshme nga protestat civile që kemi parë vitet e fundit.

Nga ana tjetër, arsyeja e protestave është korrupsioni i hapur i elitave në pushtet, mungesa e transparencës në punën e qeverisë dhe shpërfillja e sundimit të ligjit dhe, rrjedhimisht, e lirisë së fjalës dhe tubimit.

Qytetarët dhe studentët që po protestojnë e kanë kuptuar se nëse dorëzohen tani, situata nuk do të përmirësohet, por do të përkeqësohet shumë.

Në këtë kuptim, përvjetori (i rënies së degëve) do të jetë një provë e vërtetë për gjithçka që është bërë gjatë vitit të kaluar. Dhe mendoj se energjia sigurisht që nuk është shpërdoruar, por do të grumbullohet deri në atë datë.

RFE/RL: Çfarë po tregon qeveria duke refuzuar të shpallë zgjedhje, veçanërisht pasi Presidenti serb Aleksandar Vuçiq ka mbajtur zgjedhje të parakohshme disa herë në dekadën e fundit?

Kmeziç: Aleksandar Vuçiq ka mbajtur zgjedhje të parakohshme më shpesh sesa zgjedhje të rregullta, dhe stili i tij i qeverisjes ka qenë një lloj gjendjeje e përhershme parazgjedhore për më shumë se një dekadë, në të cilën ai e ka gjetur veten mjaft rehat.

Por sa herë që kandidonte për një post, ai ishte i bindur se do të fitonte zgjedhjet, qoftë në mënyrë të drejtë ose duke manipuluar procesin zgjedhor në një farë mënyre. Këtë herë, nuk është kështu.

Sipas disa sondazheve që kemi parë në muajt e fundit, lista e studentëve, së bashku me listën e opozitës, do të fitonin zgjedhjet.

Duke mos u pajtuar me njoftimin e zgjedhjeve dhe duke kërkuar mjete të tjera për të luftuar protestuesit përmes përdorimit pa dallim të forcës dhe brutalitetit policor, ai po tregon dobësi dhe pasiguri në lidhje me shanset e tij për të fituar.

Edhe në rrethanat aktuale, me të gjitha manipulimet zgjedhore, ai nuk është i sigurt se do t’i fitojë zgjedhjet.

“Lista e studentëve është një kundërshtar i fortë”

RFE/RL: A do të thotë kjo që lista e studentëve, edhe pse ende nuk e dimë se kush është në të, është një mundësi e fortë për qeverinë dhe Vuçiqin, dhe a mund të ofrojë kjo lëvizje studentore një alternativë ndaj qeverisë?

Kmeziq: Ata janë sigurisht një kundërshtar i fortë dhe sfiduesi numër një për momentin. Sigurisht, imazhi negativ i partive opozitare gjatë dekadës së fundit, si dhe fragmentimi dhe konfliktet e tyre të brendshme, kontribuojnë në këtë.

Lista e studentëve nuk është publikuar, por është një sfidues legjitim i koalicionit qeverisës. Nuk e shoh faktin që nuk është publikuar si problem; mund të jetë një avantazh.

E kemi parë këtë shumë herë më parë. Për shembull, në Slloveni disa vite më parë, lista që u publikua ose u përpilua një muaj para zgjedhjeve fitoi, dhe madje në vitin 2000, fushata zgjedhore e koalicionit DOS (Opozita Demokratike e Serbisë) filloi dy muaj para zgjedhjeve.

“Bashkëpunim urgjent me opozitën”

RFE/RL: Si i shihni studentët që refuzojnë të bashkëpunojnë me opozitën, dhe cila mendoni se është zgjidhja më e mirë: një listë e unifikuar e hartuar nga studentët që marrin pjesë në bllokadë, apo një listë e hartuar nga studentët dhe opozita?

Kmeziq: Është çështje matematike, por është e qartë se të dyja listat do të përfshijnë disa emra që potencialisht mund të largojnë votuesit, kështu që ideja është që të dyja listat të bashkëpunojnë.

Studentët kanë qenë mjaft të zëshëm në lidhje me arsyet pse refuzojnë çdo bashkëpunim institucional me opozitën. Ata nuk po distancohen nga politikat e Aleksandar Vuçiqit dhe qeverisë, por nga mënyra se si ka funksionuar deri më tani politika dhe skena politike në Serbi.

Ata besojnë se duhet të ndërtohet një sistem, se institucionet duhet të forcohen dhe nuk u besojnë asnjërit prej aktorëve politikë që kanë qenë në pushtet në Serbi gjatë dy dekadave e gjysmë të fundit.

Sidoqoftë, unë besoj se në çdo skenar, qofshin dy lista apo një, bashkëpunimi midis dy blloqeve politike është thelbësor, të paktën në nivelin e vëzhgimit të përbashkët të procesit zgjedhor.

Studentët mund të kenë staf të mjaftueshëm, por u mungon përvoja në monitorimin e proceseve zgjedhore dhe aktiviteteve parazgjedhore, ku potenciali për manipulim dhe intriga është shumë më i madh.

RFE/RL: Dhe sa mirë po shkon opozita në këto rrethana? Përveç paraqitjes së tyre të fundit në Parlamentin Evropian, duket sikur ua kanë lëshuar plotësisht fushën studentëve, megjithëse ditët e fundit kemi parë iniciativa dhe thirrje për veprim të përbashkët.

Kmezić: Fillimisht, opozita ua la studentëve pjesën kryesore të veprimit politik. Sigurisht, ata janë gjithashtu të interesuar të mbeten një faktor politik, dhe thirrjet e tyre si ndaj institucioneve evropiane ashtu edhe ndaj aktorëve të tjerë gjeopolitikë janë diçka që unë e konsideroj pozitive.

Arsyeja pse vazhdojmë të shohim mbështetje të konsiderueshme për regjimin e Vuçiqit nga Brukseli është se të huajt nuk janë plotësisht të qartë se me kë duhet të ulen dhe të flasin. Ata janë gjithashtu të pasigurt se cilat do të jenë përgjigjet për çështjet që i interesojnë dhe që mbeten një lloj balasti për Serbinë, pavarësisht se kush është në pushtet.

Pra, ata janë të interesuar se me kë do të flasin dhe cili është mendimi i tyre për statusin e Kosovës, çfarë do të ndodhë me mbështetjen e mundshme për Rusinë, e cila është e prekur nga sanksionet e BE-së, dhe madje edhe çështjen e minierave në Serbi.

“Politika e BE-së ndaj regjimit në Serbi po ndryshon me shpejtësi”

RFE/RL: A do të thotë kjo se BE-ja dhe Perëndimi mund të kenë frikë nga një zhvendosje djathtas sepse protesta e studentëve është mjaft e larmishme dhe disa njerëz refuzojnë ide dhe veprime të caktuara, siç ishte rasti me protestën në Vidovdan?

Kmeziq: Ky ishte rasti edhe me protestën në Vidovdan, por para kësaj nuk ishte aq e theksuar. Pyetja është se sa ky është një rast i izoluar dhe sa është një produkt dhe narrativë e vetë strukturave qeverisëse.

Mendoj se ky nuk është problemi kryesor i Perëndimit, por më tepër që ata mund të përballojnë një strategji pritjeje dhe shikimi – do të presim dhe do të shohim se çfarë do të ndodhë.

Pra, ata nuk janë me kaq nxitim, dhe narrativa mbizotëruese, të paktën deri vonë, ka qenë ajo e stabilizokracisë, ku është e rëndësishme që rajoni të mbetet i qëndrueshëm, për të shmangur konflikte të reja ose situata të paparashikuara. Situata gjeopolitike është e tillë që si BE-ja ashtu edhe fuqitë e tjera gjeopolitike po përqendrohen në çështje të tjera globale urgjente.

Megjithatë, përgjigjja e Aleksandar Vuçiq kohët e fundit ka qenë një përshkallëzim i dhunës. Dhe tani po bëhet mjaft e pakëndshme që BE hesht për ngjarjet e fundit, pjesërisht për shkak të narrativës që është krijuar në media në Gjermani, Austri dhe vende të tjera. Dhe tani jemi në një pikë që mund të jetë një pikë kthese.

Kohët e fundit kemi dëgjuar se Partia Popullore Evropiane do të shqyrtojë përjashtimin e mundshëm të Partisë Progresive Serbe (SNS) nga anëtarësimi i saj i asociuar. Dhe në këtë kuptim, është e mundur që Parlamenti Evropian të jetë konsistent në dënimin e shkeljes së sundimit të ligjit në Serbi.

Megjithatë, Komisioni Evropian (KE) mbetet kryesisht i heshtur, pavarësisht disa deklaratave të fundit nga Komisionerja Evropiane Marta Kos.

Mendoj se për të arritur një përparim, Komisioni Evropian mund të duhet të ndërmarrë një qasje shumë më të ashpër ndaj SNS dhe Vuçiq.

“Veprimet e Vuçiq nuk u mirëpritën në Bruksel dhe Berlin”

RFE/RL: A do të thotë kjo se Aleksandar Vuçiq ende ka mbështetjen e BE-së në këtë pikë?

Kmezić: Nuk do të thoja se ai ende ka mbështetje të pakushtëzuar, aspak. E përsëris, është çështje stabiliteti, ku ai mund të perceptohet ende si një partner legjitim.

Megjithatë, për aq sa shoh unë, ky mendim po ndryshon shumë shpejt. Qeveria e tij ka bërë shumë hapa të gabuar në dhjetë muajt e fundit. Ai është mësuar të qeverisë kur është në pushtet, dhe në këtë situatë, kur vendi është nën presion, ai ka bërë shumë lëvizje dhe gjeste të detyruara që nuk ishin plotësisht të mirëpritura ose të qarta në Bruksel apo Berlin.

Po shohim deklarata gjithnjë e më të zëshme se, për shembull, projekti Jadar, i cili u përfshi së fundmi në listën e prioriteteve të energjisë të BE-së, konsiderohet praktikisht i vdekur në kuptimin që Vuçiq nuk ka më besueshmërinë politike në vend për ta zbatuar atë.

Gjithashtu po rritet dënimi i politikës së saj të vazhdueshme të ftohtë-nxehtë ndaj Moskës, dhe qershia mbi tortë është shtypja e qytetarëve që protestojnë në Serbi. E gjithë kjo së bashku më duket se po çon në një ndryshim të shpejtë të politikës së BE-së ndaj regjimit në Serbi. RFE/RL: Sa hapësirë ka ndikimi i Moskës në Serbi për momentin?

Kmezić: Është mjaft i kufizuar, dhe do të thoja aq sa lejon regjimi në Serbi. Mendoj se informacioni që vjen nga Moska po transmetohet në mënyrë selektive dhe nuk ka qenë tërësisht pozitiv për regjimin e Aleksandar Vuçiqit.

Megjithatë, Rusia është e mirë dhe e fortë në përhapjen e lajmeve të rreme dhe dezinformimit. Dhe shoh se regjimi në Beograd është mjaft selektiv në miratimin dhe transmetimin e tyre në masën që u sjell dobi atyre. E shoh këtë kryesisht përmes iniciativës së autoriteteve në Serbi, siç e pamë në analizën e topit të zërit, pavarësisht nëse ishte apo jo.

“Vuçiq po u bën thirrje votuesve të tij”

RFE/RL: Vuçiq i ka quajtur protestat një “revolucion me ngjyra” për njëfarë kohe dhe madje përmend akte terroriste. Kohët e fundit kemi parë edhe ndryshime në sektorin e sigurisë. A është kjo një shenjë e forcës apo e dobësisë së tij?

Kmeziq: Si gjithmonë, ai po u drejtohet kryesisht votuesve të tij. Parada ushtarake në Beograd duhet t’i shërbejë këtij qëllimi. Ai po përpiqet të tregojë se i ka konsoliduar partitë e tij dhe se nuk ka problem atje.

Megjithatë, gjithçka tjetër sugjeron se regjimi i tij është delegjitimuar plotësisht nga brenda, dhe shmangia e tij shumë e dukshme e thirrjes së zgjedhjeve tregon se ai nuk beson më në mënyrat institucionale për t’u përballur me sfidën politike të paraqitur nga studentët, por po i drejtohet përdorimit të forcës shtetërore.

Vetë fakti që një numër i madh protestuesish janë akuzuar për krime shumë të rënda, duke përfshirë kërcënimin e rendit kushtetues ose terrorizmin, tregon se sa shumë institucionet vendase, veçanërisht gjykatat dhe prokurorët, janë nën kontrollin e elitave sunduese.

Kjo mbështetet edhe nga shkarkimi i fundit i disa gjeneralëve që u panë nga disa struktura policore si jo plotësisht besnikë ndaj Aleksandar Vuçiqit.

RFE/RL: A ekziston rreziku që Serbia të kthehet djathtas?

Kmeziq: Ky rrezik është gjithmonë i pranishëm në Serbi, dhe unë nuk e kuptoj plotësisht ideologjinë politike të protestave studentore, por sigurisht që një rrezik i tillë ekziston.

Derisa të shohim listën e studentëve, derisa të dëgjojmë ide të qarta se si do të merret me problemet politike, është e vështirë të japësh ndonjë vlerësim. Dhe është e mundur që pikërisht për këtë arsye ekziston ideja e dy listave, njëra e formuar nga partitë politike dhe tjetra e formuar nga protestat studentore.

Kjo është shoqëria në të cilën Aleksandar Vuçiq do të largohet nga vendi, dhe ky është rezultat i politikës, jo vetëm të saj, por edhe të politikës së 25 viteve të fundit, të mospërballjes me të kaluarën.

Unë besoj se do të duhet të kalojmë nëpër një proces, por nuk mendoj se do të jetë një ndryshim rrënjësor që do të çonte në probleme të mëtejshme, si në aspektin e integrimit evropian ashtu edhe në marrëdhëniet me fqinjët.

Edhe pse studentët shpesh janë akuzuar se kanë flirtuar me krahun e djathtë, ata kanë çuar në pajtim kombëtar, siç e kemi parë shumë herë në Novi Pazar, dhe në përfshirjen e pakicave kombëtare në protestat studentore.

RFE/RL: A po largohet Serbia nga BE-ja, duke pasur parasysh se nuk është hapur asnjë kapitull për gati katër vjet dhe se vendet fqinje si Shqipëria po e kalojnë Serbinë?

Kmeziq: Nuk do të thoja se po largohet, por sigurisht që nuk po afrohet. Për një dekadë tani, kemi pasur “të njëjtin qëllim, të njëjtën distancë”.

Dhe ky proces ka qenë plotësisht i ngrirë për dhjetë vitet e fundit, pavarësisht iniciativave të ndryshme që vijnë nga Brukseli, të cilat supozohej të ndihmonin në stabilitetin ekonomik dhe përparimin në reforma.

Nuk mendoj se Serbia po largohet, sepse më është e qartë se nesër ose vitin tjetër, nëse qeveria e re do të ndiqte një rrugë pro-evropiane, gjërat mund të lëvizin shumë shpejt përsëri.

Nuk mendoj se po largohemi, por as nuk po i afrohemi më shumë, dhe kjo shihet më së miri në faktin se Serbia nuk konsiderohet më si lidere në procesin e integrimit evropian; tani janë Mali i Zi dhe Shqipëria.

Dhe ndoshta edhe Moldavia, e cila është relativisht e re në procesin e integrimit evropian, por që po flitet gjithnjë e më shumë si një vend që mund ta kalojë Serbinë./RSE/