Litiumi, protestat dhe fundi i iluzionit pro-evropian të Vuçiqit

Shkrim autorial i Dragan Sormaz për The Geopost

Protesta kundër litiumit, ashtu si edhe protestat studentore, përmbanin shumë elemente dhe manifestime të nacionalizmit patrimonial. Kjo ishte e dukshme si në simbolet dhe shenjat që dominonin në protesta, ashtu edhe në grupet specifike që i orientonin ato dhe i jepnin kuptim ideologjik.

Duke pasur parasysh protestën kundër nxjerrjes së litiumit — e cila në njëfarë mënyre ishte pararendëse e protestës studentore — në të mbizotëronte një narrativë anti-evropiane, në të cilën Bashkimi Evropian akuzohej për përpjekje për ta kolonizuar Serbinë, ndërsa regjimi për nënshtrim dhe dorëzim të vendit në duart e “kolonizatorëve evropianë.”

Është interesante se gjatë këtyre protestave asnjëherë nuk u përmend investimi kinez në RTB Bor dhe në fabrikën e çelikut në Smederevë, ndonëse të dyja kishin shkaktuar pasoja të konsiderueshme negative për mjedisin.
Retorika për mbrojtjen e natyrës dhe traditës së fshatit serb nga ndikimet perëndimore dhe shfrytëzimi i jashtëm përfaqësonte një shfaqje të qartë të nacionalizmit patrimonial, të karakterizuar për shoqëritë rurale të shekullit XIX, dhe në fakt ishte një manipulim i qëllimshëm dhe një instrumentalizim i historisë dhe traditës kombëtare.

Që nga njoftimi për fazën e parë të zhvillimit të minierës nëntokësore të litiumit “Jadar” në Serbinë Perëndimore, autoritetet janë përballur me një rezistencë të fortë nga qytetarët. Ajo që fillimisht dukej si një shqetësim i justifikuar për mbrojtjen e natyrës dhe të njerëzve, shpejt u shndërrua në një debat me kërkesa tërësisht përjashtuese për ndalimin e shfrytëzimit të litiumit.
Çështja kryesore nga këndvështrimi i sigurisë kombëtare lidhet me faktin se vetëm në Serbi kërkohet ndalim i plotë i projektit, në vend të përmirësimit të standardeve teknologjike dhe mjedisore. Ky element i kërkesave radikale dhe përjashtuese duhet të konsiderohet si faktor i parë për të identifikuar praninë e një operacioni të ndikimit informativ.

Pakënaqësia u manifestua në rrugë përmes bllokimit të autostradës që kalon nëpër Beograd, e shoqëruar me një fushatë intensive në rrjetet sociale. Pas dy vitesh pezullimi të projektit “Jadar”, ndodhi një zhvillim shumë dinamik në planin e politikës së jashtme.
Më 23 maj 2024, Bashkimi Evropian miratoi Ligjin për Lëndët e Para Kritike, i cili ndër të tjera përcakton kuadrin për partneritete strategjike dhe zbatimin e standardeve të BE-së edhe jashtë territorit të saj, për të gjithë partnerët e saj. Ky ligj i BE-së është një përgjigje gjeopolitike dhe ekonomike ndaj pasojave të drejtpërdrejta të agresionit rus kundër Ukrainës.

Më 22 korrik 2024, Serbia nënshkroi një Letër Qëllimi me BE-në në lidhje me lëndët e para kritike. Që nga dita e parë e fushatës kundër industrisë së nxjerrjes së litiumit, u aktivizuan kanale në Telegram të cilat shpesh ndanin përmbajtje të njohura më herët si pjesë e operacioneve ruse të ndikimit në Jugun Global.

Fatkeqësisht, asnjë zyrtar shtetëror nuk ka identifikuar në mënyrë të qartë apo nuk ka drejtuar gishtin ndaj Rusisë si burim i këtyre operacioneve ndikimi.

Data 19 korrik 2024 paraqet një pikë kthese gjeostrategjike për Serbinë sa i përket lëndëve të para kritike, përfshirë litiumin. Atë ditë u nënshkrua një partneritet strategjik ndërmjet Serbisë dhe BE-së në këtë fushë. Në ceremoninë e nënshkrimit morën pjesë kancelari gjerman Olaf Scholz dhe komisioneri i BE-së Maroš Šefčovič, së bashku me drejtues të korporatave perëndimore të industrisë së automobilëve, si Mercedes.

Me përfshirjen në zinxhirët evropianë të furnizimit, Serbia po forcon më tej autonominë e saj ekonomike dhe energjetike ndaj Kinës dhe Rusisë. Serbia, e cila që nga fillimi i agresionit rus ka refuzuar të vendosë sanksione ndaj regjimit kriminal të Kremlinit, njëkohësisht po i afrohet gjithnjë e më shumë integrimeve perëndimore në çështje thelbësore, siç janë lëndët e para kritike.
Vlerësohet se projekti i litiumit përbën investimin e huaj direkt më të madh në historinë e Serbisë, ndërsa sipas vlerësimeve të zyrtarëve dhe ekspertëve të pavarur, mund të tërhiqen deri në 12 miliardë euro investime dhe të krijohen rreth 21,000 vende të reja pune.
Në protestat e organizuara në mbarë Serbinë mund të shihen flamuj të Rusisë dhe të Krishtit Pantokrator, simbol ky i të gjitha tubimeve pro-ruse. Një numër i madh i krijuesve të opinionit publik me prirje pro-ruse janë përfshirë aktivisht në fushatën kundër minierës së litiumit, duke përdorur narrativat e njohura për korporatat shumëkombëshe, ndotjen dhe shkatërrimin e mjedisit, neokolonializmin dhe tregimet e tjera tipike ruse të destinuara për Jugun Global.

Fatkeqësisht, rezultoi se edhe çështja e minierës së litiumit në Serbi është vetëm një përpjekje e Vuçiqit për të vazhduar politikën e tij të jashtme dhe për të mbajtur gjallë besimin se ende mund t’i paraqesë opinionit publik në Serbi idenë se ai arrin marrëveshje me të gjithë botën! Në këtë mënyrë, ai i ka shkaktuar një dëm të madh projektit “Jadar”.
Më 4 qershor, Komisioni Evropian e përfshiu projektin “Jadar” në listën e 13 projekteve të reja strategjike për lëndët e para kritike, të cilat ndodhen jashtë territorit të BE-së. Ky vendim do të thotë se potencialisht, miniera në Serbi mund të përfitojë mbështetje nga BE, nëse Serbia lejon nxjerrjen e litiumit dhe nëse kompania Rio Tinto i plotëson të gjitha standardet ekologjike të BE-së.
Megjithatë, kundërshtarët e minierës menjëherë e akuzuan BE-në se po ndihmon Vuçiqin të qëndrojë në pushtet, vetëm që Perëndimi të sigurojë qasjen në litiumin serb!

Thjesht, rasti i minierës së litiumit po përdoret nga Rusia si mjet presioni ndaj Vuçiqit, për ta detyruar atë të vazhdojë të përmbushë interesat që Moska ka në Ballkanin Perëndimor.

Në të njëjtën kohë, duke ndjekur shembullin e protestave kundër litiumit, protestat studentore përvetësuan agjendën e ruajtjes së natyrës dhe traditës serbe, me pjesëmarrje dukshëm më të madhe dhe më aktive të grupeve pro-ruse dhe ekstremisht nacionaliste.
Pjesëmarrës të rregullt në këto protesta ishin grupi i Damjan Kneževićit dhe ish-vullnetari nga Donbasi, Nikola Jović. Ikonografia e protestave përfshinte flamujt “Nema predaje” (Pa dorëzim), imazhin e Jezusit sipas simbolikës së Wagnerit, shqiponjën dykrenore ruse dhe flamurin shtetëror të Rusisë. Mbështetje për protestat dhanë figura të njohura pro-ruse dhe adhurues të Putinit si Emir Kusturica, Danica Grujičić, Branimir Nestorović, Milo Lompar, Danica Crnogorčević, Miloš Biković, e të tjerë. Nga ana tjetër, përpjekjet e rralla për të valëvitur flamurin e BE-së u penguan gjithmonë me dhunë.

Megjithatë, kjo nuk e pengoi diplomacinë publike ruse që t’i jepte mbështetje regjimit serb në luftën kundër një të ashtuquajture revolucioni “me ngjyra” (pro-perëndimor), edhe pse ekstremistët nën ndikimin e Rusisë morën pjesë gjatë gjithë kohës pikërisht në atë revolucion.

Është e qartë se qëllimi i Rusisë ka qenë fillimisht dobësimi i regjimit të Vuçiqit, në mënyrë që shërbimet ruse ta kenë më të lehtë ta shantazhojnë dhe ta kontrollojnë, ose – në rast të kolapsit të tij – të sjellin në pushtet elementë radikalë pro-rusë në Beograd, përmes të cilëve do të destabilizohej i gjithë rajoni.

Rezultati përfundimtar i këtyre protestave në Serbi është që po tërheqin gjithnjë e më pak vëmendje nga qytetarët – jo vetëm sepse ua harxhojnë energjinë, por edhe sepse, sa më gjatë të zgjasin, aq më lehtë qytetarët i identifikojnë manipulimet politike që qëndrojnë pas tyre.

Përveç kësaj, “mbreti” tashmë ka mbetur lakuriq! Litiumi e ka çuar në një kolaps të plotë politikën e jashtme të Vuçiqit. Tashmë të gjithë në BE e dinë se ai nuk mund ta zbatojë projektin, sepse do të përballej me një tjetër revolucion në derën e tij.
Ka aq shumë kohë që ai ka refuzuar të vendosë sanksione ndaj Rusisë, saqë pas paketës së 18-të të sanksioneve, nuk i ka mbetur më asnjë mundësi tjetër përveçse të heshtë. Por pasojat janë këto: Serbia nuk është më pjesë aktive e procesit të negociatave për anëtarësim në BE dhe nuk përfiton më asgjë nga statusi i vendit kandidat. Nga një lider i integrimeve evropiane, Serbia ka rënë në fund të listës së vendeve kandidate.

Deri në fund të vitit, Shqipëria pritet të hapë të gjithë klasterët e negociatave, ndërsa Mali i Zi të mbyllë të paktën një të tretën prej tyre – gjë që u jep të dyja vendeve një mundësi reale për t’u bërë anëtare të BE-së para vitit 2030.
Besoni, kjo nuk është e gjitha. Problemet e vërteta për Vuçiqin sapo kanë filluar – dhe sfidat do të bëhen gjithnjë e më të vështira edhe për ata që dëshirojnë të jenë alternativë ndaj tij, por që ende nuk kanë një orientim të qartë pro-evropian. Për këtë do të shkruaj në muajt në vijim./The Geopost/