Historiani çek František Šistek për Danas: Serbët nuk kanë përvojë të pushtimit rus, prandaj është jorealiteti që Rusët janë vëllezërit e tyre

Në mesin e Serbëve ekziston një jorealitet se Rusët janë vëllezërit e tyre. Natyrisht, ata nuk kanë përvojën e pushtimit rus, si Çekosllovakia p.sh., thotë në një intervistë për Danas František Šistek, historian çek, profesor i Ballkanistikës në Fakultetin e Shkencave Sociale të Universitetit të Charles në Pragë.

Hulumtimi i tij fokusohet në historinë bashkëkohore dhe problemet aktuale të marrëdhënieve të ish-Jugosllavisë dhe Çekisë me Ballkanin. Šistek është gjithashtu një nga montenegrinistët e paktë në botë.

Slogani “Të njëjtat ngjyra, i njëjti besim” është vendosur veçanërisht në mesin e klubeve të futbollit, qëllimi i të cilave është të nxjerrin në pah afërsinë mes Serbëve dhe Rusëve.

Ortodoksia i ka dhënë një komponent të fortë marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Rusisë. Sllavizmi, natyrisht, si një lloj themeli dhe paratë e mëdha që janë investuar nga Rusia në Serbi, natyrisht, për ata që iu përshtatët ndërtojnë këtë histori të Rusisë si një vend mik. E dini, kur i lexoj këto komente për artikujt nga Serbia nga portalet nacionaliste që kanë të bëjnë me luftën në Ukrainë, shoh se sa marrëzi ka.

Sigurisht, kjo është prodhuar me disa konstruksione historike se ‘Rusia ka qenë gjithmonë mikja jonë’.

Së pari, Rusia bëri diçka në shekullin e 19-të që përkonte me interesat e vendeve dhe shteteve ballkanike, por, natyrisht, Rusia i ka përdorur sërish këto vende për interesat e saj, dhe kjo është një lloj dashurie e verbër, joreale.

Dhe nëse shikojmë prapa në kohë?

Nëse shikojmë periudhën kur lindi Serbia moderne, deri më sot, mendoj se në pjesën më të madhe të asaj kohe Serbia nuk ka pasur marrëdhënie të veçanta me Rusinë. Rusia është larg dhe Serbia është ende e dobët në mesin e shekullit të 19-të.

Pastaj keni dinastinë Obrenoviq, që është austrofile, nuk ka ndikim rus atje. Dhe sigurisht, në vitet para Luftës së Parë Botërore lindi BRSS, ne patëm Revolucionin Bolshevik dhe Jugosllavët nuk mbanin marrëdhënie me atë Rusi.

Ekziston edhe një episod i stalinizmit, i cili është relativisht jetëshkurtër. Nga viti 1948 deri në fillim të viteve 1950, marrëdhëniet ishin mjaft të ftohta. Por në vitet 1990 dhe gjatë luftës në BeH, ai narrativë dhe ajo që kam parë shpesh në komente – ‘Rusia nuk na tradhtoi kurrë’ – filloi të shfaqej.

Dhe në fakt, Rusia shpesh votonte kundër interesave të Serbisë së bashku me vendet perëndimore ose në fakt kundër “Beogradit të Millosheviqit”. Sepse, le të themi, nuk është në interesin e Serbisë të ndihmojë Radovan Karaxhiqin. Eshte e vertete.

Boris Jelcin, siç dihet, kurrë nuk e ka pëlqyer Sllobodan Millosheviqin. Edhe në vitet 1990 nuk kishte marrëdhënie të shkëlqyera. Përjashtim bëjnë ushtarët rusë që kaluan në Kosovë. Kjo është ndërtuar pas vitit 2000 dhe besoj se një pjesë e Serbëve po e bëjnë nga inati dhe njerëzit janë kthyer kundër Anglisë, Amerikës dhe Perëndimit.

Kjo është ideologjia e promovuar nga kisha në lidhje me Perëndimin e korruptuar, homoseksualët që marrin drogë …

A nuk janë befasuese të dhënat e fundit të Qendrës së Beogradit për Politikë të Sigurisë, e cila thotë se vetëm 12 për qind e qytetarëve serbë pretendojnë se Rusia është fajtore për luftën në Ukrainë?

Më lejoni t’ju kujtoj se titujt në Serbi rreth 24 shkurtit thoshin se Ukraina kishte pushtuar Rusinë dhe supozoj se shumë në Serbi shpresonin që Rusia së shpejti do ta mposhtte Ukrainën. Dhe kjo nuk ka ndodhur.

REGJIMI SERB MUND TË SFIDOJË ÇFARË DO RUSIA

Presidenti serb Aleksandar Vuçiq duket se po “rrënjëzon” që lufta në Ukrainë të zgjasë sa më gjatë. Së fundmi ai tha se lufta në Ukrainë do të zgjasë deri në vitin 2023 dhe, siç thekson shpesh, kjo i përshtatet edhe Rusisë. Po shohim edhe një përshkallëzim të situatës në rajon. Në këtë kontekst, a duhet të kemi frikë nga një luftë në Ballkan?

Për sa i përket luftës, nuk mendoj se do të ketë një luftë të përgjithshme siç kemi pasur në vitet 1990, sepse pasqyra demografike dhe ekonomike në vendet e ish-Jugosllavisë është e ndryshme. Dhe nuk e di kush do të shkonte në luftë sot.

Ekziston rreziku i disa incidenteve të rënda. Shohim që edhe situata në Kosovë mund të dalë jashtë kontrollit. Regjimi serb mund të provokojë çfarë të dojë Rusia dhe këtë nuk e përjashtoj. Sepse nëse krijon një atmosferë të keqe, sigurisht, herët a vonë, dikush do të marrë armët dhe do të qëllojë dikë.

Siç thonë ata – “Rusia nuk është fajtore për luftën në Ukrainë”, mendoj se është dezinformim, është e lehtë për t’u kuptuar. Sepse Serbia është e tillë, kur të kërkoni do të gjeni informacionin që ju nevojitet. Shumica e popullsisë, si në çdo vend tjetër, është e varur nga disa lajme kryesore, portale dhe ushqehet me informacione të tilla.

Propozimi franko-gjerman për Kosovën pritet të nënshkruhet më së voni deri në fund të marsit. Çfarë duhet pritur nga tani në atë kohë, një zgjatje e njohjes de facto me tensione dhe tendosje të reja?

Muajt e fundit, me sa kam ndjekur, tensionet e këtij lloji janë rritur vazhdimisht dhe besoj se kjo vështirë se do të ndryshojë së shpejti. Gjithmonë do të ketë ndonjë arsye që tensionet të rriten, targat ishin diçka tjetër, gjithmonë do të ketë ndonjë arsye që tensionet të rriten.

Pobjeda e Podgoricës raportoi së fundmi se sasi të mëdha të plehrave nga Rusia kanë hyrë në Serbi nëpërmjet Durrësit dhe Malit të Zi për 13 muaj. Pavarësisht vendosjes së sanksioneve nga Mali i Zi kundër Federatës Ruse në fillim të muajit prill, ka vazhduar tranziti i plehrave në vendkalimet kufitare Bozhaj dhe Dobrakovë e në vazhdim për në Serbi. A është ky Ballkani i hapur në praktikë?

Keni të drejtë, ky është Ballkani i hapur në praktikë dhe kjo është e pritshme. Më lejoni t’ju kujtoj se Sergei Lavrov, ministri i Jashtëm rus, tha se Ballkani i Hapur është një ide e dobishme. Ne e dimë kush është ky njeri, e dimë se sa kohë e ka mbështetur regjimin e Putinit dhe nëse është mirë për ta, është keq për Ballkanin dhe për të gjithë ne.

Nuk e kuptova pse, të themi, Amerika dhe Z.Gabriel Escobar janë kaq mbështetës të nismës për Ballkanin e hapur, sepse është diçka që i përshtatet Rusisë më shumë se Amerikës. Apo Escobar po i merr paratë ruse se po zbaton politikën ruse në Ballkan?!

Është vërtet e çuditshme për mua që ai po përpiqet me këmbëngulje të kalojë Ballkanin e Hapur. Dhe kur ka disa probleme në rajon, siç janë tani, ne kemi disa deklarata të përgjithshme nga Escobar që nuk vlejnë asgjë si – “ne kemi shprehur shqetësim”.

Ju thatë se qeveria e 42-të e Malit të Zi është një “episod i çuditshëm në historinë e Malit të Zi”. Cila është qeveria e 43-të që iu votua mosbesimi në gusht?

Edhe më e çuditshme. Aq më tepër që është në një mandat teknik, sepse është një rrëmujë totale. Dritan Abazovic mund të ketë mbështetjen e Serbisë dhe Rusisë, por në Mal të Zi, qeveria e tij ka vetëm 2% të qytetarëve.

Që do të thotë se një qeveri e tillë pa legjitimitet absolutisht nënshkruan kontrata si Traktati Themelor dhe paralajmërohet edhe nënshkrimi i nismës Ballkani i Hapur. Nëse e nënshkruan, më vonë mund të arratiset nga Mali i Zi ose të përfundojë në burg.

Shpresoj që sapo të vijë një qeveri më normale në Mal të Zi, mbi të gjitha më legjitime, që një ditë ta anulojnë. Duket se janë në kulmin e tyre tani, por sapo të nënshkruajë, nuk do t’i vlejë askujt.

Natyrisht, atij i ka paraprirë qeveria e Zdravko Krivokapiq, të cilin e kam kritikuar për disa gjëra, për shembull, qëndrimin e tij ndaj Fakultetit të Gjuhës dhe Kulturës malazeze (FCJK), por në fund duhet pranuar se njeriu kishte disa rezerva, dhe se kishte edhe një vështrim më real të situatës, nuk donte ta nënshkruante kaq lehtë Traktatin Themelor, gjë që ka bërë kjo qeveri e mbështetur edhe nga DPS. Edhe atëherë duhet të kishte zgjedhje.

SPC vlerësohet të jetë forca kryesore ekonomike në Mal të Zi. Sipas të dhënave, SPC është e treta më e pasura në Serbi. Pra, një ndikim mjaft i fortë. Si e interpretoni këtë?

Situata është shumë e vështirë. Jemi në një moment kur SPC kontrollon shumë gjëra në Mal të Zi, por edhe në Serbi dhe entitetin e BeH Republika Srpska. E dimë që rrjedhat ekonomike na janë fshehur për një kohë të gjatë, nuk tatohen, shohim aktivitet ndërtimor, një numër të madh të manastireve, kishave dhe kjo fuqi ekonomike është treguesi më i mirë se sa të rrezikuar janë Serbët në Mal të Zi.

Kjo është historia e ndonjë rreziku. Nuk duhet te jesh ekspert, mjafton te kalosh ne Mal te Zi si turist dhe do te shohesh nje numer te madh manastiresh te reja dhe kur te pyesesh do te kuptosh qe kisha eshte investitore dhe po nderton apartamente. .

A janë qendra të caktuara në rajon – Zagreb – Beograd – Tiranë, a cenojnë stabilitetin në rajon? Si t’i kundërshtoni ato?

Mendoj se intelektualët nga rajoni, veçanërisht nga Bosnja dhe Hercegovina, Kosova dhe Mali i Zi, duhet të bashkohen. Sigurisht që është më e vështirë të organizohet diçka e tillë, sepse nuk janë para ruse, as serbe, as para kishës. Nuk kam recetë tjetër.

Sa i përket Zagrebit, Zagrebi, natyrisht, është shumë i përfshirë në marrëdhëniet në BeH dhe ka disa interesa të veta, së bashku me nacionalistët serbë. Nuk do të ishte keq nëse intelektualët e mirë të Zagrebit do të ngriheshin dhe do të merreshin me këtë çështje.

Nacionalizmi në Mal të Zi është klerik

Bashkëbiseduesi ynë foli për ngritjen e klerikalizmit dhe nacionalizmit në Mal të Zi në Forumin e Cetinjes “Evropa e Hapur apo Ballkani i Mbyllur”, organizuar në mes të dhjetorit nga Fakulteti i Gjuhës dhe Letërsisë malazeze dhe Qendra PEN malazeze.

Nacionalizmi, tha ai, mund të jetë edhe laik edhe klerik, dhe Šistek e quajti versionin malazez të nacionalizmit klerik sepse është i lidhur drejtpërdrejt me kishën. Ai paraqiti gjithashtu një sërë shembujsh që pasuan ndryshimet sociale në Mal të Zi gjatë periudhës së klerikalizimit, kur SPC u bë mjeti kryesor i identitetit.

Šistek është i bindur se ka shpresë në luftën kundër klerikalizimit, por se lufta duhet të zhvillohet në mënyra të ndryshme dhe se lidhja rajonale është e nevojshme./Danas/