Diplomatët amerikanë: Mali i Zi nuk duhet të humbasë shansin evropian

Më pak se tre muaj pas zgjedhjes së qeverisë, Mali i Zi përsëri hyri në një periudhë pasigurie politike.

Qeveria aktuale është tronditur nga një mosmarrëveshje në lidhje me draftin e Marrëveshjes Themelore me Kishën Ortodokse Serbe (KOS), e cila u miratua pavarësisht kundërshtimeve të Partisë Demokratike të Socialistëve (PDS) dhe Partisë Socialdemokrate (PSD) – e cila mbështeti qeverinë e pakicës në fund të prillit.

Ish-diplomatët amerikanë dhe ekspertët e Uashingtonit për Ballkanin vlerësojnë se çështja e kontratës me kishën është përçarëse dhe se ajo nuk duhet të jetë në fokus të qeverisë.

“Zgjedhja e asaj rruge largon vëmendjen dhe ringjall polemika në vend…Malit të Zi ka nevojë për një periudhë reformash të vazhdueshme dhe përparimi drejt Bashkimit Evropian pa iu kthyer politikave partiake, ndarjeve në vend, këtyre çështjeve të ndjeshme.” Më vjen keq që vendi po i kthehet sërish asaj”, tha për Zërin e Amerikës, Kurt Ëalker, ish-ambasador i SHBA-së në NATO.

Edëard Joseph, një lektor në Shkollën e Studimeve të Avancuara Ndërkombëtare të Universitetit Johns Hopkins, pyet se në interesin e kujt është që, siç thekson,  qeveria të merret menjëherë mej një çështjeje që shkakton ndasi.

“Kryeministri Abazoviq e kupton se nuk ka pasur asnjë diskutim dhe debat për këtë, nuk ka pasur asnjë kompromis për të cilin njerëzit kanë qenë të gatshëm të bien dakord”, vlerëson Jozef.

Kryeministri malazez Dritan Abazoviq thekson se çështjet e brendshme, duke përfshirë marrëdhëniet me KOS-in, duhet të zgjidhen për të arritur një konsensus më të gjerë dhe për të zhbllokuar integrimin evropian.

Për ish-ambasadorin amerikan në Mal të Zi, Roderick Moore, është ende befasuese që Qeveria e Pakicës, në fillim të mandatit të saj, vendosi të bëjë një nga prioritetet e saj një çështje që, siç thekson ai, është e diskutueshme.

Ai shqetësohet se kjo mund të shkaktojë një periudhë më të gjatë pasigurie dhe stagnimi dhe se vullneti i mirë i Brukselit mund të bjerë.

“Pranoj se është e rëndësishme çështja e rregullimit të marrëdhënieve me KOS-in dhe të gjitha komunitetet. Kjo nuk është praktikë këtu në Shtetet e Bashkuara, ku ne jemi shumë të rreptë për ndarjen e kishës nga shteti. Pranoj se ka çështje të rëndësishme që duhet të zgjidhen, se ato janë shtyrë për një kohë të gjatë, se komunitetet e tjera fetare kanë arritur të nënshkruajnë kontrata me qeverinë malazeze”, thotë Moore.

“Unë e kuptoj shtytjen e çdo politikani kryesor malazez për t’i dhënë fund kësaj çështjeje dhe për t’u fokusuar tek të tjerat. Megjithatë, nuk është aq e thjeshtë. Realiteti është se është një çështje shumë delikate që ngjall emocione të forta në Mal të Zi. Mendoj se kjo çështje – dhe këtu s’po e gjykoj askë, është thjesht mendimi im – më së miri do të zgjidhej me një konsensus të fortë e të gjerë në shoqëri dhe sigurisht mes forcave politike”, thotë ambasadori i parë amerikan në Malin e Zi të pavarur.

Pas zgjedhjes së qeverisë, si Bashkimi Evropian ashtu edhe Shtetet e Bashkuara njoftuan se kishin për detyrë të përshpejtonin reformat dhe procesin e anëtarësimit në BE.. Të njëjtën gjë thanë gjatë vizitës së tyre në Podgoricë, zyrtarë të lartë evropianë – Jozeph Borel dhe Oliver Varhelyi.

Anëtarësimi në Union, sipas Edëard Joseph dhe Kurt Ëolker, është një çështje për të cilën mund të arrihet konsensus dhe unitet në Mal të Zi. Megjithatë, Jozeph paralajmëron se ekziston rreziku që Podgorica të humbasë shansin e saj për të përparuar drejt këtij qëllimi.

“Mali i Zi ka një mundësi të artë që nuk e kanë pesë vendet e tjera të rajonit. Ajo ka një mundësi të artë për të avancuar drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Këtë e kanë konfirmuar edhe zyrtarë të BE-së. Dhe në vend që ky të jetë fokusi, prioriteti – siç kishte premtuar kryeministri Abazoviq – qeveria nën udhëheqjen e tij po i drejtohet çështjes së marrëdhënieve me Kishën Ortodokse Serbe, e cila mund të çojë vetëm në komplikime, ndarje dhe shpërdorim të kësaj mundësie të jashtëzakonshme”, beson eksperti amerikan i politikës së jashtme.

Ëolker, aktualisht një bashkëpunëtor i Qendrës për Analizën e Politikave Evropiane (CEPA), beson se Podgorica ka kohë “të kthehet në rrugën e duhur”.

“Kjo është periudha kur Bashkimi Evropian është vërtet i hapur. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme të përfitoni prej saj, sepse askush nuk e di se kur do të mbyllet përsëri ajo dritare, kur qëndrimet do të ndryshojnë përsëri. Të gjithë kemi dëgjuar në të kaluarën për lodhjen nga zgjerimi, imigracionin, marrjen e përgjegjësisë për vendet që nuk janë gati. Fakti që BE-ja tani po jep sinjale se është gati është diçka që Mali i Zi nuk dëshiron ta humbasë”, është këshilla e ish-diplomatit amerikan.

Ekziston edhe pyetja se çfarë pret Uashingtoni, në dritën e zhvillimit të ri të ngjarjeve politike, nga liderët dhe politikanët malazezë, pasi ai tha pas zgjedhjeve të qeverisë se detyrat urgjente, përveç përparimit në rrugën drejt BE-së, janë lufta kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit dhe mbajtja e Rusisë përgjegjëse për shkak të luftës në Ukrainë.

Zëri i Amerikës nuk mori përgjigje për këtë pyetje nga Departamenti i Shtetit.

Ambasadori Moore për Zërin e Amerikës vlerëson se këto janë prioritete shumë të rëndësishme për Malin e Zi.

“Do të fokusohem tek e treta, ku duhet theksuar se në çfarë shkalle Rusia prish, shkel dhe vë në dyshim rendin ndërkombëtar. Ajo vë në pikëpyetje të gjitha parimet mbi të cilat bazohet ai rend dhe nga të cilat përfitojnë vendet e vogla si Mali i Zi – si integriteti territorial, sovraniteti, barazia”

Shpresoj se Mali i Zi do të vazhdojë të jetë një aleat i fortë. Këto janë çështje të mëdha – dhe nuk dua të zvogëloj rëndësinë e atyre të brendshme – që janë mbi disa nga çështjet që po diskutohen në Mal të Zi”, thekson Moore.

“Paqëndrueshmëria në rajon dhe nacionalizmi serb”

Mali i Zi, për sa i përket destabilitetit, nuk bën përjashtim në Ballkanin Perëndimor, ku konfliktet dhe tensionet janë të pranishme në të gjitha vendet, thekson Joseph, i cili së fundmi ka vizituar rajonin. Ai akuzon presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiq, se dëshiron të pengojë integrimin evropian të një pjese të vendeve të Ballkanit – Malit të Zi, Kosovës dhe Bosnjë e Hercegovinës.

“Sepse do të shtrohej pyetja se pse malazezët po përparojnë drejt Bashkimit Evropian dhe jo Serbia. Dhe kjo pyetje mund të jetë mjaft e sikletshme për Aleksandar Vuçiqin. Në të njëjtën kohë, ajo mund të bllokojë përparimin e Kosovës, thjesht duke refuzuar ta njohë atë. Bosnja dhe Hercegovina gjithashtu nuk mund të përparojë për sa kohë që Republika Srpska bllokon reforma serioze. Kjo është arsyeja pse ai mund ta mbajë rajonin në atë gjendje, të shmangë çështjet serioze dhe të mbajë pozicionin e tij ku liderët perëndimorë i qasen atij si një faktor stabiliteti dhe një figurë dominuese në rajon”, thotë Edëard Joseph.

Ëolker akuzon Serbinë se “promovon qëllimisht një lloj nacionalizmi serb në rajon”.

“Dhe kjo është shumë e rrezikshme – pavarësisht nëse është Mali i Zi, Bosnja dhe Hercegovina apo diku tjetër. Ajo gjithashtu instrumentalizon Kishën Ortodokse Serbe për të kontribuar në atë axhendë. Dhe është në përputhje me qëllimet e Rusisë në Ballkan – të krijojë kaos dhe destabilitet dhe të parandalojë rajonin nga anëtarësimi në Bashkimin Evropian”.

Vuçiq hedh poshtë akuzat se po nxit tensione në rajon dhe pretendon se prioriteti i tij është paqja, bashkëpunimi ekonomik dhe përparimi i përgjithshëm i Ballkanit Perëndimor.

“Më erdhi mirë që presidenti Vuçiq e uroi Malin e Zi për festën e Ditës Kombëtare. Thjesht do të thotë diçka. Shpresoj që lëvizjet e liderëve në Beograd të përputhen me retorikën dhe fjalët e tyre. Dhe jo vetëm në Mal të Zi. E kam fjalën për Bosnjën dhe Hercegovinën, ku liderët e Serbisë kanë theksuar përkushtimin e tyre ndaj Marrëveshjes së Dejtonit për shumë vite, në ndryshim nga liderët e Republikës Srpska, të cilët duan të rihapin çështjen e Dejtonit. Shpresoj që një dinamikë e ngjashme të jetë e pranishme edhe kur bëhet fjalë për Malin e Zi. Pavarësia malazeze është një akt i përfunduar, është i pakthyeshëm”, thotë ish-ambasadori Roderick Moore.

“Shtetet e Bashkuara gjithmonë i kushtojnë vëmendje Ballkanit”

Bashkëbiseduesit e Zërit të Amerikës pajtohen se Uashingtoni duhet të jetë më proaktiv dhe më i zëshëm në rajon, megjithëse ka lënë Brukselin të përkthejë përpjekjet për përparimin e tij.

“Pavarësisht problemeve në Ballkanin Perëndimor, në shumë raste ato zbehen në krahasim me disa nga sfidat diku tjetër”. Është e vështirë në nivelin më të lartë të qeverisë amerikane – le të themi kur është fjala për presidentin – të kushtojë kaq shumë kohë duke menduar për Ballkanin tani, sepse situata nuk është aq e keqe sa diku tjetër”, shpjegon ish-ambasadori në Mal të Zi. , i cili nuk është më në qeverinë amerikane.

“Megjithatë, Amerika ka një kapacitet të madh diplomatik. Ndonjëherë dëgjohet përfundimi se SHBA nuk i kushton vëmendje Ballkanit. Më besoni, SHBA gjithmonë  kushton vëmendje. Ndoshta jo në nivelin e presidentit, por ka një numër të madh e njerëzve në Departamentin e Shtetit, sekretarët e mbrojtjes, financave, në komunitetin e inteligjencës që punon për çështjet e Ballkanit Perëndimor. Nuk është bardh e zi. Ata nuk e kanë hequr vëmendjen dhe nuk do ta bëjnë,” është i bindur Moore.

Megjithatë, Edëard Joseph kritikon politikën aktuale amerikane në rajon.

“Një vend dallohet në rajon duke minuar SHBA-në dhe BE-në kur bëhet fjalë për çështjen më të rëndësishme – pushtimin rus të Ukrainës.” Kjo është Serbia. Edhe SHBA edhe BE nuk po bëjnë asgjë për këtë… Shtetet e Bashkuara lavdërojnë Aleksandar Vuçiqin edhe pse ai mbështet Rusinë duke refuzuar të zbatojë sanksione”.

Sipas Kurt Ëolker, pozicioni amerikan ka ende shumë peshë dhe Shtetet e Bashkuara duhet të kërkojnë edhe më shumë forcimin e institucioneve demokratike dhe orientimin perëndimor të rajonit.