Brenda një Laboratori Sekret, Zgjerues Rus me një trashëgimi të bioarmëve

Videoja e pakët e vërejtur e analizuar nga shërbimi rus i Radios Evropa e Lirë hedh dritë mbi një qendër sekrete kërkimore ushtarake, e njohur për rolin e saj në programin e armëve biologjike të Bashkimit Sovjetik që është zgjeruar ndjeshëm që nga pushtimi i Ukrainës nga Moska.

Pamjet e medias shtetërore ruse të një inspektimi të janarit 2024 nga ministri i atëhershëm i Mbrojtjes Sergei Shoigu japin një pamje të rrallë brenda objektit të mbyllur jashtë Moskës, duke treguar pajisjet dhe infrastrukturën që ekspertët thonë se janë tipike për laboratorët biologjikë të krijuar për të punuar me patogjenët më të rrezikshëm të njohur në botë.

Në një raport të prillit për respektimin e angazhimeve për kontrollin e armëve, Departamenti i Shtetit tha se Shtetet e Bashkuara e vlerësojnë Rusinë si një “program fyes [armësh biologjike]” që shkel Konventën e OKB-së për Armët Biologjike. Raporti citoi objektin, Institutin e 48-të Qendror të Kërkimeve Shkencore, si një shembull të “modernizimit gjithëpërfshirës të infrastrukturës së luftës biologjike të epokës sovjetike të Rusisë që mund të mbështesë programin e saj aktual sulmues”.

Rusia e mohon këtë pretendim. Në një intervistë me gazetën kryesore të Ministrisë së Mbrojtjes ruse në prill, drejtori i uzinës e përshkroi objektin si pjesë të “sistemit të mbrojtjes biologjike” të Rusisë dhe ministria e ka portretizuar atë si një strukturë për zhvillimin e mbrojtjes kundër patogjenëve për ushtrinë dhe popullsinë ruse.

I vendosur pranë qytetit piktoresk të Sergiev Posad, instituti ishte së fundmi fokusi i një raporti të Washington Post që zbuloi se disa ndërtesa të reja ishin ndërtuar në vendin e fshehtë gjatë dy viteve të fundit si pjesë e një projekti masiv rinovimi dhe ndërtimi.

Pas analizimit të imazheve satelitore të vendit, të njohur si Sergiev Posad-6, ekspertët i thanë The Washington Post se të paktën katër prej ndërtesave kanë karakteristikat e laboratorëve biologjikë të nivelit të lartë të krijuar për të punuar me patogjenë vdekjeprurës si lija dhe virusi Ebola kërkohet.

Shërbimi rus i Radios Evropa e Lirë gjeti dhe ekzaminoi pamjet video që tregonin Shoigu, tani sekretar i Këshillit të Sigurimit të Presidentit Vladimir Putin, duke vizituar objektin. Materiali u deklasifikua nga Ministria e Mbrojtjes në janar dhe u publikua nga media shtetërore dhe pro-Kremlin, të cilat nuk përmendën trashëgiminë e objektit të armëve biologjike.

Një video e turneut e deklasifikuar nga Ministria e Mbrojtjes dhe e publikuar nga agjencia shtetërore e lajmeve TASS ka hequr audion gjatë një pjese të raportit që tregon Shoigu dhe shoqëruesit e tij duke vizituar zona të caktuara brenda kompleksit.

Kjo përfshin një cisternë të madhe, cilindrike metalike të rrethuar nga një shkallë, që i ngjan një impianti për trajtimin e ujërave të zeza që zakonisht gjendet në laboratorë me nivele të larta biosigurie.

Një ekspert evropian për laboratorët biologjikë të sigurisë së lartë, i cili foli për shërbimin rus të Radios Evropa e Lirë në kushte anonimiteti, tha se rezervuari në fakt mund të jetë pjesë e një sistemi të trajtimit të ujit. Rezervuari duket se ka një vëllim relativisht të vogël, por duke gjykuar nga vendndodhja e shkallëve, rezervuarët më të mëdhenj të të njëjtit sistem mund të jenë jashtë zakonit, tha eksperti. Është e paqartë se në cilën ndërtesë të Institutit Qendror të Kërkimit të 48-të Shoigu ndodhej në kohën e xhirimeve.

Videoja tregon gjithashtu një bllokues me ajër, një pengesë e rëndësishme midis një dhome të mbyllur dhe një zone të jashtme. Virologu rus Sergei Netyosov deklaroi në një intervistë për gazetën ruse Izvestia se Rusia ka miratuar standardet ndërkombëtare për ndërtimin e biolaboratorëve shumë të mbrojtur.

“Një laborator për patogjenët më të rrezikshëm është një ndërtesë brenda një ndërtese. Ndërtesa e brendshme ka dritaret e veta, por këto zakonisht janë antiplumb dhe me xham të dyfishtë ose të trefishtë. Kjo ndërtesë e brendshme është zona e pistë ku punohet me patogjenët. Zona e pastër është pjesa e jashtme. Sot, të gjithë në botë ndërtojnë kështu”, tha Netyosov.

Kuti të zeza

E themeluar në vitin 1954 nën qeverinë sovjetike, objekti në Sergiev Posad është një nga tre qendrat e Institutit të 48-të Qendror të Kërkimeve, i cili është në varësi të Ministrisë së Mbrojtjes Ruse. Shtetet e Bashkuara vendosën sanksione ndaj të tre qendrave në maj 2021.

Qendrat sovjetike hulumtuan patogjenët vdekjeprurës si bakteret e murtajës dhe antraksin, si dhe viruse të tilla si lija. Një nga studimet e kryera ishte se si këta patogjenë mund të bëheshin më infektues dhe rezistent ndaj ndërhyrjeve mjekësore. Punë të ngjashme është kryer edhe në vende të tjera, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara, Britaninë e Madhe dhe Francën.

Në vitin 1975, qeveria sovjetike ratifikoi Konventën e OKB-së për Armët Biologjike, megjithëse refuzoi të pranonte se në fakt kishte punuar për zhvillimin e armëve biologjike. Megjithëse Bashkimi Sovjetik ishte bashkuar me konventën, ai zgjeroi programin e tij sekret të armëve biologjike, i cili përfundimisht punësoi dhjetëra mijëra njerëz në të gjithë vendin – dhe gjithashtu çoi në një shpërthim antraksi që vrau dhjetëra njerëz në Sverdlovsk, tani Ekaterinburg, por që sovjetik zyrtarët e përjashtuar si mish të kontaminuar.

Detajet rreth programit dolën në dritë falë shkencëtarëve sovjetikë që kishin dezertuar ose kishin shkuar në Perëndim, përfshirë Vladimir Pasechnik, drejtor i një prej instituteve të agjencisë nominale civile të Bashkimit Sovjetik të quajtur Biopreparat, e cila promovoi zhvillimin e armëve biologjike sulmuese në Bashkimin Sovjetik.

Pasechnik dezertoi në Britani në vitin 1989 dhe kaloi informacion të detajuar rreth operacioneve të Biopreparat në Perëndim. Në vitin 1992, disa muaj pas rënies së Bashkimit Sovjetik, presidenti rus Boris Jelcin e pranoi publikisht programin për herë të parë.

Në prill të të njëjtit vit, Yeltsin nënshkroi një dekret që kërkon respektimin e Konventës së Armëve Biologjike dhe një ndërprerje të plotë të të gjithë punës në program. Më vonë në 1992, Ministri i Jashtëm i saj, Grigory Berdennikov, pranoi se Rusia vazhdoi të kryente “programe biologjike fyese” deri në mars 1992.

Inspektimet e ndërsjella u kryen në vitet 1990 sipas një marrëveshjeje trepalëshe me Britaninë dhe Shtetet e Bashkuara. Megjithatë, Rusia nuk ka autorizuar kurrë inspektime të qendrës në Sergiev Posad ose dy qendrave të tjera të Institutit Qendror të Kërkimeve Shkencore të 48-të në Yekaterinburg dhe Kirov.

Ata mbetën “kuti të zeza” për botën e jashtme, tha për shërbimin rus të Radios Evropa e Lirë, Andrew Weber, ish-ndihmës sekretar i mbrojtjes i SHBA-së për programet e mbrojtjes nga rrezatimi, kimike dhe biologjike.

Weber tha se ndërsa është “e vështirë të dallosh punën mbrojtëse nga puna e paligjshme sulmuese”, Shtetet e Bashkuara “po mbledhin inteligjencë të jashtëzakonshme kundër Institutit Qendror të Kërkimeve të 48-të sepse është një prioritet për Perëndimin të dijë se çfarë aktivitetesh të paligjshme ndodhin në këto objekte.”

Qeveritë perëndimore besojnë se Rusia ka shkelur tashmë Konventën e Armëve Kimike, në të cilën është palë, me helmimet me Novichok të ish-oficerit të inteligjencës ruse Sergei Skripal në Angli në vitin 2018 dhe të liderit të ndjerë të opozitës ruse Alexei Navalny në Siberi në shtator 2020. Ekzistojnë prova të forta që i lidhin të dy sulmet me shërbimet ruse të sigurisë.

Weber i përshkroi sanksionet kundër Institutit të 48-të Qendror të Kërkimeve të shpallura nga Departamenti Amerikan i Shtetit në maj 2021 si “maja e ajsbergut” të “sasive masive të inteligjencës me cilësi të lartë” që mbështesin vlerësimin e Uashingtonit se “Rusia vazhdon të kryejë armë të paligjshme biologjike. aktivitetet në këto objekte – veprimtari fyese që janë të ndaluara.”

Në raportin e përputhshmërisë së prillit, Departamenti i Shtetit deklaroi se Shtetet e Bashkuara “besojnë se programi sovjetik u mor nga Federata Ruse dhe nuk u shpërbë dhe se programi vazhdoi dhe u zhvillua më tej”.

Pajisje laboratorike për një ‘qendër biznesi’

Ndërsa objekti i Sergiyev Posad është i mbuluar me fshehtësi, ai ka lënë një gjurmë të dobët publike në të dhënat e shqyrtuara nga shërbimi rus i Radios Evropa e Lirë.

Faqja e internetit e Okna-Star, një nënkontraktor i përfshirë në ndërtimin e fasadës së objektit, postoi foto dhe paraqitje të ndërtesave të ndërtuara gjatë dy viteve të fundit si pjesë e zgjerimit. Faqja e internetit e kompanisë e përshkruan projektin si një “qendër biznesi”.

“Projekti u përfundua në kohë dhe klienti ishte plotësisht i kënaqur,” vlerësoi Okna-Star.

Të dhënat e prokurimit të qeverisë ruse tregojnë gjithashtu se shpenzimet e Institutit të 48-të Qendror të Kërkimeve për pajisjet laboratorike filluan të rriten në qiell në fund të vitit 2021, disa muaj përpara se të fillonte ndërtimi për zgjerimin dhe rinovimin e objektit.

Vetëm në tre muajt e fundit të vitit 2021, instituti shpenzoi më shumë për pajisje sesa në pesë vitet e mëparshme së bashku. Qeveria ruse ka mbajtur sekret të dhënat për prokurimet ushtarake që nga viti 2022 e në vazhdim.

Shërbimi rus i Radios Evropa e Lirë gjeti gjithashtu disa patenta me burim të hapur dhe punime shkencore nga degët Sergiev Posad dhe Kirov të Institutit të 48-të Qendror të Kërkimeve Shkencore në lidhje me përgatitjen dhe shpërndarjen e formave të aerosolizuara të patogjenëve.

Dmitry Pruss, një biolog molekular me bazë në SHBA, i cili ekzaminoi këto dokumente dhe patenta me kërkesë të Radios Evropa e Lirë, tha se “në botën civile, nuk ka nevojë të sjellësh patogjenë në forma ultrafine dhe të aerosolizuara”.

Një virolog rus, i cili donte të mbetej anonim, i tha shërbimit rus të Radios Evropa e Lirë se ai “nuk mund të imagjinojë ndonjë përdorim ‘civil’ [për patogjenët në formë aerosoli dhe pluhuri], por vetëm për shkatërrimin e fuqisë punëtore armike me një re patogjene”.

“Megjithatë, efektiviteti i një aerosoli të tillë në realitetin e luftës moderne është shumë i diskutueshëm. Përveç shfarosjes së popullsisë në qytete”, tha virologu.

Pothuajse me siguri” Ndërtimi i Armëve Biologjike

Milton Leitenberg, një studiues në Qendrën për Studime të Sigurisë Ndërkombëtare në Shkollën e Politikave Publike të Universitetit të Maryland, e quajti një “gabim thellësisht për keqardhje” që specialistët perëndimorë nuk vizituan objektin e Sergiev Posad si pjesë e marrëveshjes trepalëshe në vitet 1990.

“Ne patëm mundësinë të zgjidhnim tre institute ushtarake ose katër laboratorë biopreparati. Dhe ne zgjodhëm Biopreparat sepse Pasechnik na tregoi gjithçka me shumë detaje dhe, përafërsisht, ne dinim saktësisht se ku të shikonim”, tha për Radion Evropa e Lirë Leitenberg, një historian i programeve të armëve biologjike sovjetike.

Leitenberg beson se Rusia “pothuajse me siguri” po vazhdon të ndërtojë armë biologjike.

“Unë kam qenë anëtar i një grupi joformal ekspertësh për armët biologjike për 25 vjet. “Këta janë ekspertë nga 11 vende, disa prej të cilëve kanë punuar për qeveritë e tyre në të kaluarën dhe disa prej të cilëve ende punojnë në qeveri,” tha Leitenberg.

“Këta nuk janë njerëz të rastësishëm, por njerëz që kanë punuar në këtë fushë për shumë vite,” shtoi ai. “Nga këta 50 persona, të gjithë do t’i përgjigjen kësaj pyetjeje në mënyrë pozitive. Vetëm dy ose tre do të vendosnin një pikëpyetje të vogël pranë ‘po’-së”.

/www.rferl.org