Steblina: Rusët manipulojnë me standardet e gazetarisë për të abuzuar me lirinë e fjalës

The Geopost prezanton para lexuesve të tij librin “Dekonstruktorët e së vërtetës” – një projekt i Institutit të Demokracisë Pylyp Orlyk (Ukrainë). Autorët janë Natalia Steblina, analiste mediatike, doktoreshë e shkencave politike, profesoreshë e Departamentit të Gazetarisë dhe Komunikimeve Sociale të Universitetit Kombëtar Vasyl Stus Donetsk dhe Iryna Avramenko – gazetare, trajnere mediatike, eksperte mediatike e Institutit të Demokracisë Pylyp Orlyk.

The Geopost: Si dhe pse lindi ideja për të ndërmarrë këtë punë?

Natalia Steblina: Ideja për të hetuar mediat liberale ruse lindi disa ditë para fillimit të pushtimit në shkallë të gjerë. Në Departamentin e Gazetarisë, unë dhe studentët diskutuam për temën e propagandës dhe menduam se si ta analizojmë atë si duhet në hapësirën mediatike. Për shembull, unë sugjerova të hetohej kanali televiziv Dozhd. Kjo ngriti pyetjen: “Pse e quani këtë propagandë? Këta janë rusë të mirë, duket se janë kundër Putinit.

Megjithatë, kur u thelluam në përmbajtje, pamë se kishte edhe teknika manipuluese. Një prej tyre është një metodë e njohur e propagandës së Kremlinit, e ashtuquajtura “versionim”. Kur ndodh një ngjarje, media ruse krijon versione të shumta, shpesh absurde të asaj që ndodhi. Kjo shpërqendron vëmendjen dhe krijon kaos në hapësirën e informacionit. Shikuesi mesatar që nuk e njeh median, natyrisht, nuk do të përpiqet kurrë të kuptojë se ku është e vërteta dhe ku është trillimi. Kështu, këto media punojnë për një audiencë që e percepton informacionin në mënyrë jokritike. Këtë e vumë re së bashku me studentët.

Më vonë, filloi një pushtim i plotë. Unë kisha shpresuar se rusët do të reagonin disi, do të shprehnin mbështetje ose do të bënin të paktën diçka. Megjithatë, kur fillova të analizoj mediat e tyre, u bë e qartë: kjo nuk ndodhi. Përkundrazi, në shumë raste, një ose një tjetër rrëfim i Kremlinit vazhdoi të dëgjohej atje.

Kjo më shtyu të shkruaj artikuj në media si Meduza dhe Dozhd, si dhe të analizoj raste të tjera. Më është bashkuar zonja Iryna, së cilës tani i jap fjalën. Ajo do të flasë për rrugëtimin e saj drejt zhvlerësimit të miteve dhe manipulimeve ruse.

The Geopost: Iryna, cili është ndryshimi midis mediave ruse “të mira” dhe “të këqija” dhe rusëve në përgjithësi? Pse një ndarje e tillë?

Iryna Avramenko: Para së gjithash, është një nder i madh për mua të punoj në ekipin e Institutit Pylyp Orlyk për Demokraci, veçanërisht me znj. Natalia. Tani disa fjalë për fenomenin e të ashtuquajturve “rusët e mirë”. Kur iu bashkova këtij projekti, as që e kuptoja se sa i rëndësishëm është ky problem. Në fillim, kisha edhe disa shpresa për rusët “të mirë”. Ashtu si shumë njerëz në Perëndim, unë besoja se bartësit e kulturës së madhe përfundimisht do të vinin në vete dhe do t’i thoshin me vendosmëri “jo” luftës.

Megjithatë, duke filluar një studim të hollësishëm të kësaj teme së bashku me zonjën Natalia, kuptova një gjë të rëndësishme. Të gjithë jemi dëshmitarë të një lloj shfaqjeje globale. Ky është një shfaqje me “rusët e këqij”, si të thuash – me propagandën zyrtare të Kremlinit, dhe me, si të thuash, “rusët e mirë”, të cilët gjoja kundërshtojnë regjimin. Më kujton se çfarë luajnë oficerët e policisë kur duhet të ndikojnë disi te një person që dyshojnë për diçka. Disa kanë metodat e tyre, të tjerët kanë metodat e tyre. Në fakt, qëllimi është i njëjti: të ruhet me çdo mjet ky formacion perandorak që ekziston sot në Rusi. Ky regjim është një diktaturë gjakatare dhe kjo është e qartë.

Dhe në fakt, siç e shihni, ata kanë pikërisht këtë qëllim. Kjo është veçanërisht e dukshme në përmbajtjen e vetë “rusëve të mirë”. Edhe pse ata deklarojnë kundërshtimin e tyre ndaj Putinit, në të njëjtën kohë ata nuk e kundërshtojnë idenë perandorake në përgjithësi. Për shembull, Ekaterina Shulman thotë se gjithçka ishte “mirë” para Putinit. Ata thonë se problemi është vetëm tek ai, dhe pa të Rusia do të ketë përsëri paqe, harmoni dhe “çamçakëz”.

Një shembull tjetër ilustrues është një intervistë me laureatin Nobel Dmitry Muratov. Kur Dud e pyeti për qëndrimin e tij ndaj Putinit, Muratov u përgjigj se ishte “i befasuar” nga sulmi në Ukrainë. Ai rikujtoi se si u takua me Putinin një vit para luftës dhe se atij i dukej adekuat, madje duke premtuar se nuk do të aneksonte të ashtuquajturën “DPR”. Në të njëjtën kohë, Muratov nuk përmend pushtimin e Donbasit, aneksimin e Krimesë apo krime të tjera. Të krijohet përshtypja se vetëm Putini është fajtori për luftën, dhe nëse “i kundërvihemi”, gjithçka do të jetë përsëri mirë. Dhe gjithashtu vura re se Perëndimi shpreson se Rusia mund të ndryshojë. Rusët e “mirë” të së kaluarës – Tolstoi, Dostojevski, Çajkovski – janë bërë simbole të kësaj shprese, siç janë bërë rusët e “mirë” të sotëm. Sidoqoftë, një nga detyrat tona ishte të tregonim se as rusët “të mirë” të së kaluarës dhe as rusët “e mirë” të së tashmes nuk janë garanci për ndryshimin në Rusi. Përkundrazi, ato janë një garanci që gjithçka do të vazhdojë sipas skenarëve të vjetër perandorak.

Geopost: Çfarë metodash përdor propaganda ruse për të mbuluar agresionin e saj kundër Ukrainës? Si arrin të bindë audiencën e saj?

Natalia Steblina: Ne kemi vërejtur vazhdimisht se narrativat dhe mesazhet strategjike ruse që propaganda zyrtare përhap në mbarë botën gjenden në një formë më të butë në mediat që monitoruam. Zonja Iryna mund të tregojë në detaje se si edhe mediat liberale ruse janë të përfshira në formësimin e narrativës për “nazistët në Ukrainë”.

Nëse flasim për mbulimin e territoreve të pushtuara, mund të shohim se këto media mbështesin narrativën se ukrainasit në territoret e pushtuara gjoja po e mirëpresin me gëzim Rusinë, duan të jenë pjesë e saj dhe mbështesin Putinin. Gjuha e sinqertë e urrejtjes që dëgjohet hapur në mediat e Kremlinit shfaqet herë pas here edhe në të ashtuquajturat botime liberale ruse “të mira”. Ata nuk kundërshtojnë kur shprehen se ukrainasit janë terroristë të mundshëm ose diçka e ngjashme.

Megjithatë, specifika e këtyre mediave liberale nuk është vetëm në mbështetjen e tyre periodike të narrativave të Kremlinit. Është gjithashtu në faktin se ata këmbëngulin, madje më shumë se Kremlini zyrtar, në konceptin “jo gjithçka është aq e qartë”. Ky është mesazhi i tyre kryesor. Për shembull, nëse ka granatime të Ukrainës, si pasojë e së cilës një raketë ruse godet një ndërtesë shumëkatëshe dhe vriten civilë, këto media e paraqesin si dy versione të ndryshme. Versioni i parë është se një raketë ruse goditi. E dyta është se aty gjoja ishin magazinat e NATO-s, të cilat u bënë shënjestër. Në të njëjtën kohë, nuk jepen shpjegime, histori apo prova.

Kjo shpjegon pse, për shembull, një pjesë e audiencës së “Meduza” e mbështet luftën. Në fund të fundit, ata ushqehen me përmbajtje të ngjashme: ka dy palë, të dyja po qëllojnë, të gjithë janë fajtorë. Pra, ata arrijnë në përfundimin se është e pamundur të gjesh të vërtetën, dhe nëse të gjithë janë fajtorë, atëherë pse të ndryshohet diçka? Në vend që të ndërtojnë të vërtetën, këto media e turbullojnë dhe e shkatërrojnë atë.

Kjo është arsyeja pse studimi ynë u quajt “Zbërthyesit e së vërtetës”. Në epokën e dixhitalizimit, polarizimit dhe pluralitetit të diskurseve, kur është e vështirë të dallosh të vërtetën nga ajo e rreme, mediat liberale ruse, të cilat pozicionohen si cilësore dhe u përmbahen standardeve, në fakt hedhin terrenin nga poshtë këmbëve të audiencën e tyre. Në vend që të ofrojnë udhëzime, ata ofrojnë kaos dhe një ndjenjë pasigurie.

The Geopost: Në një konferencë gazetareske në Bratislavë, një gazetar gjerman rekomandoi fuqimisht që mediat ukrainase të mbajnë një ekuilibër opinionesh në mbulimin e luftës në Ukrainë. Ai pyeti: pse, për shembull, vetëm burimet ukrainase komentojnë ngjarjet në Bucha, Irpin dhe qytete të tjera që vuajtën nga pushtimi? Pse gazetarët ukrainas nuk ua japin fjalën rusëve? Kohët e fundit pati edhe një skandal kur Kanadaja u përpoq ta shtynte filmin “Rusët në luftë” nga ish-punonjësja e Russia Today, Anastasia Trofimova, në një festival ndërkombëtar filmi.

Natalia Steblina: Ky film tregon një teknikë interesante manipulimi të përdorur nga propaganda ruse. Për shembull, një grua ruse pohon se “nuk i ka parë rusët që kryenin krime lufte”. Dhe kjo është e gjithë thelbi i propagandës moderne ruse: nëse nuk e pashë, do të thotë se nuk ekziston. Si rezultat, krijohet përshtypja se “secili ka të vërtetën e vet”.

Kishte një shembull në hulumtimin e zonjës Iryna që më ka tronditur. Meduza raportoi se edhe rrëmbyesit e fëmijëve ukrainas kanë “të vërtetën e tyre” dhe madje u është dhënë një platformë. Por kur flasim për ekuilibrin e opinioneve, ia vlen të kuptojmë se ka liri të fjalës, por ka abuzim të saj. Kjo është e përcaktuar qartë edhe në të drejtën ndërkombëtare. Siç vë në dukje studiuesi rus i propagandës Peter Pomerantsev, rusët manipulojnë me mjeshtëri standardet profesionale të gazetarisë, veçanërisht balancën e opinioneve, në mënyrë që të abuzojnë me lirinë e fjalës. Ai jep një analogji: nëse në një raport i japin 5 minuta Hitlerit dhe 5 minuta për një çifut, kjo nuk është ekuilibër, por shtrembërim i së vërtetës. E njëjta gjë vlen edhe për ngjarjet në Buçë: për shembull, kanali Dozhd kishte një intervistë me një ushtarak rus që gjoja ndodhej në Buça. Mirëpo, gjatë bisedës ai deklaroi se aty nuk kishte ushtarakë rusë, që do të thotë se nuk kishte as krime. Biseda përfundoi aty. Ky është një klasik “ata nuk janë atje”.

Në kuadër të standardeve profesionale të gazetarisë gjatë luftës, duhet të kujtojmë se gjatë luftës duhet të përcjellim sa më shumë të vërtetën dhe të kontrollojmë faktet, e jo t’u japim fjalën gënjeshtarëve dhe terroristëve. Sepse kjo e anulon punën e gazetarit.

Pjesa e dytë e bisedës me autoret e librit “Dekonstruktorët e së vërtetës” do të publikohet javën e ardhshme.

/The Geopost