Rusia përdor Malin e Zi për të irrituar Perëndimin dhe NATO-n

“Duke u përpjekur të ndikojë sa më shumë në Malin e Zi, Rusia, mbi të gjitha, dëshiron të zvogëlojë ndikimin e Perëndimit dhe të provokojë Perëndimin dhe NATO-n dhe për këtë e ka mbështetjen e qeverisë aktuale”, thotë gazetari dhe politologu shumëvjeçar Ilija Despotoviq nga Podgorica. Ai gjithashtu kujton ndikimin e Rusisë gjatë historisë. Ai thekson se shumica e njerëzve në Mal të Zi, veçanërisht të rinjtë, ende i drejtohen Perëndimit.

Rusia dhe Mali i Zi kanë pasur marrëdhënie të mira gjatë historisë, por edhe atëherë Rusia ishte e shqetësuar kryesisht për interesat e veta dhe merrte vendime në dëm të Malit të Zi. Megjithatë, populli, por edhe një pjesë e qeverisë së Malit të Zi, ende kanë mendimin se Mali i Zi duhet të kthehet nga Rusia, dhe jo nga Perëndimi. Rusia e përdor këtë, duke u përpjekur të ndikojë më shumë në ngjarjet politike dhe sociale në Mal të Zi përmes kishës dhe Serbisë. Sa është ajo fuqi e Rusisë dhe a është e rrezikshme për Malin e Zi? A është rritur ndikimi “malinj” i Rusisë ndaj Malit të Zi pas hyrjes së Malit të Zi në NATO?

Është e vërtetë se Rusia dhe Mali i Zi kanë pasur marrëdhënie të mira në të kaluarën dhe se Rusia gjithmonë ka marrë parasysh interesat e saj. Vendimet në lidhje me Malin e Zi, mbi të gjitha, ishin në interes të Rusisë, dhe shpesh, në thelb, në dëm të vetë Malit të Zi. Si shembull, përmend Traktatin e Paqes të San Stefanit, pas luftërave të suksesshme me Turqinë, në pranverën e vitit 1878, me të cilin Mali i Zi, me pëlqimin e Rusisë, mori një zgjerim të konsiderueshëm territorial, me kufij më të gjatë se sot. Tashmë në Kongresin e Berlinit, në korrik të po atij viti, Rusia pranoi vendimin e fuqive të mëdha për të anuluar dispozitat e Traktatit të San Stefanit dhe për të kthyer Malin e Zi në kufijtë e vjetër.

Megjithatë, mendimi se duhet të kemi marrëdhënie të ngushta me Rusinë, pra shumë më të afërta se me çdo vend tjetër, është ende i rrënjosur në Mal të Zi, për më tepër, pavarësisht nga raporti i tij me Malin e Zi. Qeveria aktuale në Podgoricë është shumë pro këtij stereotipi. Rusia e përdor këtë, përmes përpjekjeve përmes Kishës Ortodokse Serbe dhe Serbisë për të ndikuar më shumë në ngjarjet politike dhe sociale në Mal të Zi dhe përmes kësaj, në fakt, për të forcuar pozicionin e saj ndaj Perëndimit.

Mali i Zi dhe Rusia kanë pasur marrëdhënie ndërshtetërore për më shumë se tre shekuj, ose më mirë e thënë një lloj lidhjeje midis dinastisë së fundit malazeze (Petroviq) dhe oborrit rus. Asnjë shtet, nga ana tjetër, nuk ka pasur ndonjëherë një përfaqësim zyrtar diplomatik në një vend në format të plotë diplomatik. Mali i Zi dhe Rusia shkëmbyen ambasadorët e parë në kuptimin modern dhe me kapacitet të plotë diplomatik në Podgoricë, pra në Moskë, vetëm pas pavarësisë së re të Malit të Zi, në referendumin e vitit 2006, megjithëse ndërtesa e ambasadës ruse në Cetinje u ngrit në fund të shekullit të IX.

Rusia e realizoi bashkëpunimin e saj “diplomatik” me Malin e Zi, me peshkopët në Cetinje, të cilët personifikonin autoritetin më të lartë civil në Mal të Zi, nëpërmjet emisarëve të saj që vinin herë pas here në Mal të Zi, kur kjo i përshtatej mbretërisë ruse, kryesisht nga Dubrovniku, ku e kanë pasur qendrën.  Si rregull, ata ishin gjithmonë serbë, jo njerëz nga vetë Mali i Zi dhe ata vinin në Cetinje kur ishte e nevojshme, në interes të Rusisë, për të inkurajuar luftën e malazezëve kundër osmanëve, ose kur ishte e nevojshme të ndërmjetësohej për zgjidhjen e disa mosmarrëveshjeve të brendshme politike në Gorë. Emisarët rusë nga carët sollën të ashtuquajturat “gramata”, lloj letrash diplomatike, ose me informacione për medalje për malazezët e shquar, ose me udhëzime, më saktë, të caktuara, shumë specifike, kërkesa në luftën kundër osmanëve, e të gjitha në radhë të parë në interes të Perandorisë Ruse. Gjatë shekullit të 19-të, kur trafiku detar u përmirësua, Mali i Zi herë pas here merrte ndihmë materiale nga Rusia, në armë dhe ushqime. Disa sundimtarë malazezë morën gjithashtu ndihmë financiare dhe libra, kryesisht liturgjikë, që mbërritën në Cetinje. Shumë më vonë, në disa periudha, disa malazezë u shkolluan në Rusi. Disa sundimtarë malazezë i dërguan kërkesa Carit rus që të merrte një numër të caktuar familjesh malazeze gjatë viteve të thatësirës dhe urisë, me qëllim që të vendoseshin përgjithmonë në Rusi. Një numër malazezësh u shpërngulën gjithashtu në Rusi. Disa sundimtarë malazezë gjithashtu vizituan zyrtarisht oborrin rus, më shumë me vullnetin e tyre dhe disa prej tyre u shuguruan si peshkopë nga Kisha Ortodokse Ruse. Një nga peshkopët, Vasilije Petroviq, vdiq dhe u varros në Rusi. Këtë traditë e ndërpreu princi Danilo Petroviq (nga viti 1851 deri në vitin 1860), i cili ndërpreu lidhjet mes shtetit dhe kishës, gjë që, mbi të gjitha, e kishte inat vetë Rusinë, dhe u kthye, siç do të thoshim sot, më shumë nga perëndimi në drejtim të politikës e jashtme. Rusia, së bashku me Serbinë, si dhe disa vende të tjera, konsiderohet si një nga bashkëpunëtorët në fushatën që i parapriu vrasjes së Danilo Petroviq.

Nga ana tjetër, dashamirësia dhe ndihma e Rusisë pothuajse gjithmonë ka qenë e kushtëzuar nga plotësimi i disa nevojave dhe interesave ushtarake dhe shtetërore të Rusisë. Mund të thuhet se ajo nuk ka qenë asnjëherë pa kushte. Peshkopët malazezë e përjetuan këtë dhe në pjesën më të madhe, ishin të vetëdijshëm për një qëndrim të tillë. Edhe nëse disa prej tyre shfaqnin pakënaqësi, ata u “sanksionuan” nga Perandoria ruse. Njërit prej tyre, Petrit të Madh Petroviq për më tepër, nuk iu miratua ardhja në Rusi dhe vetë Petri i dytë i Petroviq Njegosh kishte probleme me rusët.

Sipas disa historianëve, në dekadën e parë të shekullit të 20-të, Rusia së bashku me Serbinë hartuan një plan për bashkimin e Malit të Zi dhe Serbisë dhe, në fakt, për shkatërrimin e Malit të Zi si shtet sovran. Ai plan u realizua, me mjete ilegale, në vitin 1918, kur Mali i Zi iu aneksua Serbisë dhe në atë “aleancë” u bë pjesë e Mbretërisë së serbëve, kroatëve dhe sllovenëve, duke humbur emrin e vjetër.

Pavarësisht gjithë kësaj, dinastitë malazeze kishin një qëndrim jokritik ndaj “bashkëpunimit” me Rusinë. Për më tepër, ata idealizuan Rusinë, në fakt carët rusë. Disa prej tyre ishin verbërisht të besimit se Rusia do të kishte ndihmuar më shumë nëse nuk do të ishte aq larg nga Mali i Zi. Prandaj shprehja “Zoti është lart, Rusia është larg”, dhe nëse nuk do të ishte kështu, Mali i Zi do të ishte më mirë.

Mbetjet e kuptimeve të tilla, nocioneve të idealizuara, për Rusinë, ekzistojnë edhe sot dhe kjo është mundësia e ndikimit në Mal të Zi. Edhe nëse në pushtet është qeveria malazeze, e cila në thelb, e parë objektivisht dhe në një kontekst më të gjerë, nuk është e lirë nga paragjykimet, moda e vjetër dhe paragjykimet, atëherë nuk duhet neglizhuar rreziku nga faktori rus. Mali i Zi, në kuptimin shtetëror-politik, asnjëherë nuk ka manifestuar një hap kaq radikal të politikës së jashtme dhe rrjedhimisht një qëndrim që nuk është në interesin e Rusisë, si kur u anëtarësua në NATO. Dhe, sigurisht, kjo e lëndoi më shumë Rusinë. Mali i Zi llogaritej si një shtet “i sigurt” prorus. Bregdeti malazez është konsideruar prej kohësh pothuajse natyral, një destinacion për anijet ruse që lundrojnë në Mesdhe.

Në Mal të Zi, megjithatë, po maturohet një vetëdije e re për pozicionin ndërkombëtar të vendit, po piqen gjenerata të reja, me shumë më pak ngarkesë në krahasim me stereotipet për çështjet strategjike.

Janë forcuar ndjeshëm edhe forcat politike që i japin përparësi orientimit pro-evropian, perëndimor të Malit të Zi.

Për brezin e ri, edhe për ata që janë të ngarkuar me rusofili, ideali i jetës moderne nuk është Rusia, por Perëndimi. Ky është potenciali për një politikë që nuk do të lejojë ndikimin vendimtar të faktorit rus. Megjithatë, në tërësi, i gjithë konteksti i marrëdhënieve Mali i Zi-Rusi është shumë më kompleks dhe shumë më i ndërlikuar për veprim praktik politik në vetë Malin e Zi. Natyrisht, gjithçka varet nga marrëdhëniet në Ballkan, kur është fjala për Malin e Zi dhe nga drejtimi në të cilin do të lëvizë Serbia, në planin e politikës së brendshme dhe të jashtme, në periudhën e ardhshme. Efekti më i madh në këtë kuptim do të jetë nëse Serbia do të heqë dorë nga interesat, projektet dhe politikat e saj të mëdha shtetërore. Për të qenë i sinqertë, nuk jam shumë optimist në këtë drejtim.

Prandaj, duke pasur parasysh të gjitha këto, “e ardhmja” e ndikimit rus në Ballkan, por edhe në Mal të Zi, varet në masë të madhe, e shumë të rëndësishme, nga perspektiva reale evropiane e Malit të Zi, se kur Mali i Zi do të bëhet anëtar i Bashkimit Evropian. Sigurisht, edhe nga politika e SHBA-së në atë kontekst. Nuk ka dyshim për fuqinë e vetë NATO-s, jo vetëm në kuptimin ushtarak, por edhe në aspektin e supremacisë së saj politike si aleancë në kuptimin strategjik. Para së gjithash, si NATO ashtu edhe BE-ja duhet të heqin sa më shpejt çdo dyshim për ekzistencën dhe aftësinë e tyre për të “sunduar” në Evropë dhe në botë si një projekt strategjik, politikë dhe mënyrë jetese, si demokraci dhe qytetërim modern.

Kohët e fundit është intensifikuar bashkëpunimi në fushën shkencore dhe kulturore, ambasadori rus ka vizituar Universitetin e Malit të Zi dhe janë nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi. A mund të ketë ndikim negativ edhe në atë fushë, duke pasur parasysh se rektori i UMZ-së Vlladimir Bozhoviq është “pro-rus dhe pro-serb”?

Rusia është përpjekur që drejtpërdrejt, me lëvizje brutale, të ndikojë te ne në ndryshimet politike, sa herë që i jepet mundësia, në Mal të Zi, gjë që do t’i përshtatej (tentativa për grusht shteti në 2016). Ishte, pa dyshim, një akt dëshpërues për të penguar anëtarësimin e Malit të Zi në Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut. Rusia kishte një “kolonë të pestë” në Mal të Zi për të arritur atë plan, e cila përbëhej nga forcat politike të udhëhequra nga Fronti Demokratik i atëhershëm i opozitës, të cilat edhe sot, sa herë që u jepet mundësia, kërkojnë të paktën të relativizojnë dhe komprometojnë anëtarësimin e Malit të Zi në NATO. Rusia sigurisht i nxit dhe i inkurajon ata në këtë, përmes formave të ndryshme të veprimit hibrid, qoftë drejtpërdrejt ose në aleancë me Serbinë, e cila gjithashtu e sheh anëtarësimin e Malit të Zi në NATO si një “tradhti” ndaj vetes. Kështu përsëritet historia, sepse si Rusia ashtu edhe Serbia e perceptuan vendimin e princit malazez Danilo për të ndarë kishën nga shteti dhe për të hequr dorë nga titulli i peshkopit, në mesin e shekullit të 19-të, si një akt armiqësor ndaj tyre. Politika zyrtare ruse dhe serbe thjesht besojnë se Mali i Zi është i detyruar të ndjekë interesat e tyre. Kështu ka qenë edhe në të kaluarën dhe një marrëdhënie e tillë nuk është çrrënjosur deri më sot.

Dhe, sigurisht, kur një forcë brutale politike dështon në përpjekjet e saj për ta mbajtur Malin e Zi të bindur, atëherë, në çdo rast, përdoret metoda e variantit të butë të veprimit subversiv në Mal të Zi. Pra, ne po shkojmë dhe do të përpiqemi, po Mali i Zi mbahet në bindje duke vepruar përmes institucioneve. Vizita e ambasadorit rus në Universitetin e Malit të Zi është një shembull shumë ilustrues në këtë kontekst. Më parë, për shkak se në krye të Universitetit erdhi një person me përkatësi të pamaskuar politike pro-serbe dhe pro-ruse, dhe ambasadori rus nxitoi personalisht dhe hapur të promovojë “bashkëpunimin” mes institucioneve arsimore të dy vendeve. Forma konkrete të atij “bashkëpunimi” mund të priten në periudhën e ardhshme, përmes shkëmbimeve të vizitave, ndoshta në formën e mundësisë për të studiuar në Rusi, apo, për shembull, një bashkëpunim më të madh në mbrojtjen e disertacioneve të doktoratës. Kultura është veçanërisht e përshtatshme për propagandë të kamufluar, “delikate” të interesave shtetërore të Rusisë dhe, natyrisht, veprimi përmes mediave do të përdoret në këtë kuptim. Tashmë ka media në Mal të Zi që njihen si pro-ruse. Për televizionin rus “Sputnik” tashmë mund të dëgjohet se është “CNN rus”. Është simptomatike, për shembull, që Ministrja e Kulturës, Arsimit dhe Shkencës, Vesna Bratiq, vizitoi Rusinë në vitin e parë të qeverisë pro-serbe-ruse në Podgoricë. Mediat theksuan se ajo mori pjesë në një debat në Moskë nën flamurin e Serbisë, pa flamurin e Malit të Zi.

Qeveria aktuale në Mal të Zi, siç ka treguar deri më tani, do të bëjë gjithçka për të mbajtur një politikë që nuk do të ofendojë hapur Perëndimin dhe që gjithashtu nuk do të irritojë Rusinë. Me fjalë të tjera, ajo do të përpiqet të bindë Rusinë se fakti që ajo mbron një politikë pro-evropiane, në fakt, nuk është një ekzagjerim, sepse ajo “trashëgoi” anëtarësimin në NATO nga qeveria e mëparshme, jashtëzakonisht pro-perëndimore. Rusia do të përpiqet të përdorë një qëndrim dhe politikë të tillë të Qeverisë në Mal të Zi për strategjinë e veprimit ndaj Malit të Zi. Por, sigurisht, jo sepse Mali i Zi në vetvete është i rëndësishëm për të, por sepse është i përshtatshëm për të acaruar Perëndimin, mbi të gjitha NATO-n. Dhe, nisur nga të gjitha sa më sipër, Rusia, në shembullin e Malit të Zi, ka mundësinë të mbulojë politikën e saj të minimit të NATO-s dhe Bashkimit Evropian dhe ta paraqesë atë si “bashkëpunim” midis dy, siç theksohet, vendeve dhe shteteve ortodokse, të cilat janë edhe  pretendime, që pas tyre kanë më shumë se treqind vjet marrëdhënie diplomatike.

Për shkak të sanksioneve të BE-së kundër Rusisë, të cilat mbështeten nga Mali i Zi zyrtar, a ka Mali i Zi shumë dëme sepse nuk i eksporton produktet e tij në tregun e madh rus?

Çështja e sanksioneve të ndërsjella ekonomike midis Malit të Zi dhe Rusisë, natyrisht, duhet parë në kontekstin e marrëdhënieve të përgjithshme ndërshtetërore mes dy vendeve dhe pozicionit të tyre në plejadën e marrëdhënieve ndërkombëtare. Prandaj, sanksionet ekonomike kanë rëndësi reciproke relative. Karakteri i tyre ka më shumë shije politike. Një pjesë e mirë e publikut në Mal të Zi nuk i miraton sanksionet ndaj Rusisë, por për këtë thuajse nuk diskutohet, veçse aty-këtu përmendet në parlament si “mëkat” i qeverisë së kaluar. Historia për dëmet ekonomike që pëson Mali i Zi për shkak të ndalimit të eksportit të verërave malazeze në tregun rus ka kohë që ka pushuar. Mali i Zi eksportonte edhe disa produkte të mishit të përpunuar, por e gjithë kjo duket se nuk do të ketë pasoja të rënda për prodhuesit malazezë.

The Geopost