Olena Churanova: Kremlini e di se të gjitha konfliktet dhe provokimet dobësojnë vendet e tjera

Që ekipet e pavarura editoriale dhe organizatat që kontrollojnë faktet të mbijetojnë, ato duhet të kërkojnë modele të reja financimi dhe të mos varen nga një burim i vetëm financimi.

Është e rëndësishme të zgjerohet bashkëpunimi me Evropën dhe të krijohet një kulturë e konsumimit të mediave cilësore në shoqëri, ndërgjegjësimi për vlerën e saj dhe vullneti për të mbështetur gazetarinë e pavarur. Ky mendim u shpreh nga një pjesëmarrëse në panelin e diskutimit “Balkan Disinfo 2025”, ekspert i medias, pedagog në Universitetin Kombëtar të Kyiv-Mohyla Academy, redaktor dhe kontrollues i fakteve i projektit Stopfake.org.

Intervista e plotë:

The Geopost: Është shumë e rëndësishme që Ukraina u përfaqësua në Samitin e Ballkanit për Dezinformimin nga një ekip i fortë ekspertësh. A shihni ndonjë ngjashmëri në metodat e propagandës së përdorur në Ukrainë, Kosovë dhe Moldavi?

Olena Churanova: Absolutisht, ne i shohim dhe i vëzhgojmë. Edhe para fillimit të pushtimit në shkallë të plotë, Rusia po punonte në mënyrë aktive në vende të tjera, por tani këto përpjekje janë bërë dukshëm më aktive. Kremlini e di se konfliktet ose provokimet dobësojnë vendet e tjera dhe i shpërqendrojnë ato nga përpjekjet e përbashkëta për t’i rezistuar dhe ndihmuar Ukrainën në luftën e saj kundër Rusisë. Kjo është arsyeja pse ata punojnë me rajone të ndryshme, duke përfshirë rajonin e Ballkanit. Dhe ne shohim se si Serbia është bërë më aktive dhe se si Rusia po kontribuon në këtë. Një sinjal veçanërisht alarmues është shfaqja e Sputnik në Beograd – kjo është një shenjë shumë e rrezikshme. Thjesht fakti që Moska po fokusohet kaq shumë në këtë rajon tregon se sa e rëndësishme është për Moskën. Ata shohin potencialin këtu për të përhapur narrativat e tyre, për të përkeqësuar dallimet dhe për të provokuar konflikt. Pra, sigurisht që ne shohim ngjashmëri.

The Geopost: Serbia padyshim po përdor modelin rus të dezinformimit në Ballkanin Perëndimor.

Olena Churanova: Unë mendoj se ata thjesht po këshillohen nga njerëz të caktuar. Për shembull, në Ukrainë, kur forcat pro-ruse ishin në pushtet, të kontrolluara efektivisht nga Moska, kanalet televizive shtetërore që promovonin axhendën ruse kishin gjithmonë konsulentë nga Rusia që punonin për to. Ata vendosën se çfarë dhe si të flisnin për këtë. Mendoj se e njëjta gjë po ndodh në Serbi, duke parë se sa ngushtë janë tani të lidhur me Rusinë. Duket se një mekanizëm i ngjashëm funksionon në Serbi, duke pasur parasysh lidhjet e ngushta me Rusinë. Ka të ngjarë që atje të ketë edhe këshilltarë përkatës që menaxhojnë politikën e informacionit dhe formojnë narrativat e nevojshme. Madje aty kanë hapur edhe mediat e tyre.

The Geopost: Ju keni kontrolluar faktet prej disa vitesh. Mund të më thoni se si ka ndryshuar propaganda ruse me kalimin e kohës?

Olena Churanova: Po, ajo ka ndryshuar. Strategjia bazë ka mbetur e njëjtë – ashtu si KGB-ja u transformua në FSB, por qasjet kryesore kanë mbetur të njëjta. Le të marrim një rast studimi me Grenlandën, për shembull: Trump filloi të thoshte se SHBA-ja gjoja dëshiron ta blejë atë, dhe Grenlanda nuk dëshiron të mbetet pjesë e Danimarkës. Së fundmi, shërbimi lokal i inteligjencës zbuloi një letër të falsifikuar që shprehte dëshirën e Grenlandës për pavarësi. Dhe gjithçka filloi me një dokument të falsifikuar.

Këto metoda ishin përdorur tashmë në kohën sovjetike: ata falsifikuan letra dhe dokumente, i shpërndanë për të provokuar diskutime dhe në fund të fundit për të arritur një efekt politik. Në këtë kuptim, metodat e tyre nuk kanë ndryshuar. Megjithatë, teknologjitë moderne kanë një ndikim të rëndësishëm në situatë. Inteligjenca artificiale po ndryshon rregullat e lojës dhe rrjetet sociale mundësojnë përhapjen e menjëhershme të dezinformatave. Nga njëra anë, teknologjitë e reja kanë hapur mundësi për mobilizim dhe komunikim, siç ishte rasti, për shembull, gjatë revolucionit në Egjipt. Nga ana tjetër, këto përparime shkencore janë miratuar plotësisht nga Rusia, Kina dhe vende të tjera. Ata i kanë armatosur këto mjete dhe i kanë transformuar mediat sociale në platforma për promovimin e dezinformimit të synuar dhe të personalizuar. Ata punojnë me çdo individ për të qenë edhe më efektivë.

The Geopost: Si shkon njeriu nga vërtetimi i një fakti në zhvillimin dhe zbatimin e një strategjie kundër propagandës dhe falsifikimeve?

Olena Churanova: Kjo është një pyetje interesante, filozofike. Por unë mendoj se ne nuk duhet vetëm të flasim, duhet të veprojmë. Shumë është bërë tashmë në Ukrainë për të luftuar dezinformimin. Edhe pas fillimit të pushtimit në shkallë të gjerë, u krijuan jo një, por disa qendra për të luftuar dezinformimin, të cilat punojnë në mënyrë aktive dhe të shpejtë. Kontrolluesit e fakteve ukrainase janë bërë gjithashtu dukshëm më aktivë, duke punuar së bashku për të verifikuar dhe hedhur poshtë shpejt falsifikimet.

Një rol të rëndësishëm luan edhe kontrolli parandalues i fakteve, i ashtuquajturi prepbanking, në të cilin falsifikimet e mundshme hidhen poshtë përpara se të shpërndahen gjerësisht. Ky është një drejtim shumë i rëndësishëm që aktualisht po merr vrull. Përveç kësaj, në Ukrainë po zbatohen shumë programe për edukimin mediatik – iniciativa arsimore për fëmijët, mësuesit, publikun e gjerë dhe veçanërisht për të moshuarit.

Më pëlqeu shumë teza që shprehu sot Volodymyr Yermolenko: dezinformimi bazohet gjithmonë në probleme dhe trauma reale në shoqëri. Për këto trauma duhen folur dhe punuar. Kjo është ajo që ne duhet të shtojmë në luftën tonë. Ne duhet të qëndrojmë një hap përpara propagandistëve rusë. Ne duhet të dimë paraprakisht se cilat pika dhimbjeje do të bëjnë presion në mënyrë që të mund të përpiqemi t’i shërojmë vetë ato pika dhimbjeje.

The Geopost: A keni aktualisht projekte të përbashkëta me vende të tjera, me kolegë, veçanërisht me vendet e Ballkanit Perëndimor?

Olena Churanova: Është e vështirë të flasim për planifikim afatgjatë tani, pasi situata po ndryshon shumë shpejt. Megjithatë, ne jemi gjithmonë të hapur për bashkëpunim. Ne punojmë rregullisht me vende të ndryshme dhe ofrojmë konsultime kur nevojitet ekspertiza jonë. Sepse përvoja e Ukrainës është unike. Vendet e tjera kanë filluar të flasin më aktivisht për këtë çështje që nga viti 2016 dhe ne kemi punuar për këtë çështje për 14 vjet. Madje, me këto sfida jemi përballur që nga momenti i pavarësisë. Dhe në përgjithësi, lufta e informacionit e Rusisë kundër Ukrainës ka vazhduar që nga ditët e Perandorisë Ruse.

The Geopost: Nuk duhet të harrojmë se informacioni dhe veçanërisht mediat janë një fushë beteje. Dhe nga kush varet rezultati i këtij dueli?

Olena Churanova: Varet nga njerëzit që i konsumojnë këto media. Varet edhe nga gazetarët. Por ne shohim se çfarë po ndodh në Shtetet e Bashkuara. Nuk mund të themi se gazetaria në Shtetet e Bashkuara është e cilësisë së dobët. Është etike, ata kanë kodet e tyre dhe punojnë sipas standardeve.

Po, kanë media të ndryshme, mund t’u përmbahen vlerave të ndryshme. Por kjo është edhe në parim normale, sepse kjo është një demokraci. Secili ka të drejtë të ketë platformën e tij për të thënë diçka.

Këto janë gjoja media me cilësi të lartë. Por ekzistenca e tyre ende nuk është pengesë për ngritjen në pushtet të njerëzve që përhapin haptazi gënjeshtra – për shembull, se Ukraina gjoja u shet armë karteleve meksikane të drogës ose se laboratorët biologjikë po veprojnë në Ukrainë (edhe pse ky tregim është kaq absurd!). Ajo funksionon sipas parimit të formuluar nga Himmler: sa më gjatë të përsërisni një gënjeshtër, aq më shumë njerëz e besojnë atë. Narrativa për biolabs është përsëritur që nga viti 2015, dhe Viktor Medvedchuk (një politikan pro-rus që ka lidhje të ngushta me Vladimir Putin – red.) Është përsëritur, përsëritur, përsëritur dhe po përsëritet përsëri nga administrata aktuale e SHBA.

The Geopost: Administrata aktuale amerikane ka ndryshuar ndjeshëm qëndrimin e saj ndaj financimit të organizatave që promovojnë demokracinë në vende të ndryshme. Në veçanti, mbështetja nga fondet amerikane u ndal. A mund të mbijetojnë organizata të tilla pa paratë amerikane?

Olena Churanova: Do të jetë shumë e vështirë. Por nuk ka rrugëdalje tjetër. Nëse ky financim nuk rikthehet, do të duhet të kërkojmë mënyra të tjera. Ukrainasit kanë vërtetuar tashmë se janë të gatshëm të mbështesin projekte të vlefshme. Disa nisma ukrainase ekzistojnë tashmë falë Patreon, mbështetjes nga abonentët në YouTube dhe platforma të tjera.

Ne vetëm duhet të riorientohemi dhe të mendojmë se si mund të mbijetojmë dhe çfarë mund të ndryshojmë. Sot nuk kemi të drejtë të varemi nga një vend apo nga një fond. Ne gjithashtu e dimë se Evropa qëndron pranë nesh dhe kjo është një gjë shumë e mirë. Ne do të përpiqemi të bashkëpunojmë aktivisht me vendet evropiane.

Para së gjithash, ne duhet të mësojmë të përqendrohemi te vetja dhe të mendojmë se vetëm ne mund ta shpëtojmë veten. Ne gjithashtu duhet t’u mësojmë ukrainasve se ata kanë nevojë për lajme cilësore, se për lajmet cilësore duhet paguar.

Edhe para ndryshimeve në financim, shumë media ukrainase kishin futur muret e pagesës dhe një sistem abonimi. Forbes Ukraine dhe The Kyiv Independent, për shembull, kanë mijëra njerëz që i mbështesin financiarisht. 14,000 abonentë për mediat ukrainase është shkëlqyeshëm për mediat ukrainase, një nivel shumë i lartë mbështetjeje.

Kjo, gjithashtu, është një përgjegjësi – çfarë përmbajtje krijoni, sa cilësore është puna juaj dhe me cilat standarde punoni. Fatkeqësisht, kjo është sfida jonë e re, por duhet ta pranojmë.

/The Geopost