Dragash: Rusia shfrytëzon çështjen e litiumit për të penguar bashkëpunimin e Serbisë me Perëndimin

Rusia shfrytëzon çështje të ndjeshme për të krijuar përçarje të brendshme dhe krizë politike, duke ndikuar negativisht në investimet perëndimore dhe bashkëpunimin e Serbisë me Bashkimin Evropian. Kështu thotë Orhan Dragash, drejtor i Institutit Ndërkombëtar të Sigurisë në Beograd, derisa thekson se ky ndikim bëhet i qartë përmes shpërndarjes së dezinformatave dhe lajmeve të rreme, të cilat kanë ushqyer kundërshtinë ndaj minierave të litiumit.

Në një intervistë për The Geopost, Dragash analizon se si kjo qasje e Rusisë, veçanërisht pas agresionit ndaj Ukrainës, ka për qëllim të pengojë zhvillimin ekonomik dhe tranzicionin drejt energjisë së gjelbër në Serbi.

“Prej vitesh jemi vërshuar nga lajme të rreme dhe kjo është arsyeja kryesore që kemi edhe protesta dhe një numër të madh kundërshtarësh të minierave të litiumit. Në të gjitha këto, Rusia ka një interes të qartë për të penguar ardhjen e investimeve të mëdha perëndimore në Serbi dhe për të penguar bashkëpunimin e Serbisë me Bashkimin Evropian në lidhje me politikën kryesore evropiane, që është tranzicioni i energjisë së gjelbër. Ndikimi rus, këtë e përsëris prej disa vitesh, sidomos pas agresionit rus kundër Ukrainës, është një peshë në qafën e Serbisë për t’iu afruar Evropës, dhe miniera e litiumit është vetëm fusha e fundit ku ky ndikim i dëmshëm duket qartë”, thotë ai.

Intervista e plotë:

The Geopost: Sa ogurzi është armatosja e përshpejtuar e Serbisë? A ka ndonjë vend në rajon që është kërcënim për sovranitetin dhe integritetin territorial të Serbisë?

Dragash: Nuk është asgjë ogurzezë. Serbia sillet si çdo vend i arsyeshëm në Evropë dhe në botë. Shpenzimet ushtarake të të gjitha vendeve janë në rritje për nëntë vjet me radhë, po flasim për matje dhe askush nuk po ua pakëson shpenzimet e mbrojtjes. Përkundrazi, të gjitha vendet po rrisin shpenzimet e tyre për mbrojtjen. Sipas Institutit Ndërkombëtar të Paqes të Stokholmit (SIPRI), autoriteti kryesor në botë për shpenzimet ushtarake, afër 2.5 trilion dollarë po shpenzohen për armatim këtë vit. Çështja nuk është më nëse shtetet duhet të paguajnë për mbrojtjen, por nëse mund të vazhdojnë me një rritje kaq të madhe të investimeve në mbrojtje. Për fat të mirë, Serbia mund të ndjekë trendin botëror, që do të thotë se mund të ndjekë rritjen e mbrojtjes evropiane dhe kineze dhe amerikane. E kam fjalën për parametrat më të rëndësishëm. Nuk mund ta ndiqnim vetëm dhjetë vjet më parë, tani është e mundur. Është një ndikim i drejtpërdrejtë pa dilema, një ekonomi më e fortë, investim në mbrojtje dhe ushtri dhe një reflektim i drejtpërdrejtë nëse ekonomia juaj është e fortë apo jo. Nuk duhet të mendojmë nëse do të hyjmë në luftë kundër një vendi tjetër, kjo nuk do të ndodhë.

Por ne duhet të kemi një ushtri të fortë, kryesisht si një pengesë për të penguar kërcënimet e ndryshme të sigurisë, si terrorizmi, për shembull. Merrni për shembull tentativën për vrasjen e xhandarit tonë para ambasadës izraelite. Aty kemi reagimin heroik të xhandarit tonë kundër terroristit, por pas tij kemi një sistem të tërë të ndërtuar prej vitesh, me stërvitje, organizim të mirë, motivim, pajisje teknike të forcave të sigurisë, të cilat reaguan siç duhet në momentin kritik. Prandaj, është e pazakontë për qytetarët, lexues të portalit tuaj, pse dikush armatoset nëse nuk pret sulme. Armatimi është shpesh një pengesë dhe ajo që e bën një vend të sigurt. Dhe kur e bën të sigurt në atë kuptim sigurie, e bën të sigurt për investitorët, gjë që është gjëja më e rëndësishme për çdo vend.

Geopost: Nëse merrni parasysh marrëveshjen strategjike të nënshkruar në korrik me BE-në për minierat e litiumit, pastaj blerjen e avionëve francezë Rafale dhe dërgimin e armëve në Ukrainë, lind pyetja nëse Serbia është në ‘muaj mjalti’ me BE dhe SHBA?

Dragash: Kështu duket, por nuk mendoj se bëhet fjalë për muajin e mjaltit, por për vitet. Serbia shumë kohë më parë, tashmë në vitin 2000, veçanërisht pas samitit të BE-së në Selanik, tha se dëshiron t’i bashkohet Evropës. Nga ku tani, 24 vjet më vonë, pyetja nëse duam të shkojmë në Evropë apo jo? Askush nuk ka thënë për këto 24 vjet – nuk do të shkojmë as në Evropë, as në BE. Disa thanë, por kanë më pak se 10 për qind në zgjedhje dhe janë me fat që kalojnë në anën tjetër.

Memorandumi me BE-në për lëndët e para strategjike, ku përfshihet litiumi, është dokumenti më i rëndësishëm i nënshkruar nga Serbia me Bashkimin Evropian pas heqjes së vizave për udhëtim në BE. Nuk është vetëm një dokument për lëndët e para strategjike, por është rruga e pakthyeshme e Serbisë drejt anëtarësimit në BE. Me atë marrëveshje u bëmë partnerë evropianë në biznesin më të rëndësishëm evropian në 20 vitet e ardhshme, që është tranzicioni i gjelbër.

Për momentin, nuk ka lidhje më të fortë brenda Evropës sesa partneriteti për lëndët e para kritike, përkatësisht litiumin. Serbia ka një shans historik për t’u lidhur me Evropën në një mënyrë që do të sigurojë që Evropa të mbetet vendi më i mirë për të jetuar në botë. Ne nuk duhet ta humbasim këtë shans, sepse është një qendër që mund të na bëjë një vend të fortë evropian ose të na lërë në periferi në terma afatgjatë. Litiumi sot është ajo që ishin hekurudhat në shekullin e 19-të, ose energjia elektrike në fillim të shekullit të 20-të.

Nëse nuk e pranojmë këtë valë modernizimi, do të mbetemi në margjina pa dilema. Sa i përket blerjes së avionëve francezë – Rafale, është gjithashtu një hap historik që para së gjithash na kthen te vetja, mbrojtja dhe interesat tona. Sot blejmë aeroplanët më të mirë, teknologjinë më të mirë që ekziston për t’u kujdesur për Serbinë. Deri më tani, ne kemi blerë gjithmonë aeroplanë me dikë tjetër në mendje. Këtu po flas shumë hapur për Rusinë. Është mirë që ne mund të blejmë aeroplanë kaq të mirë dhe të shtrenjtë pa dëmtuar ekonominë tonë, gjë që ka ndodhur gjithmonë në të kaluarën.

Geopost: Ethet antilitium, pra protestat aktuale në Serbi synojnë rrëzimin e regjimit të Vuçiqit, apo ka të bëjë me pengimin e eurointegrimit të Serbisë. Në Serbi, ka shumë arsye për protesta përtej litiumit.

Dragash: Isha 20 vjet më i ri kur historia për litiumin rreth Loznicës ishte një temë hit në Politikë, Lajme, në TV Beograd, dhe të gjithë ishin të gëzuar që ne kemi diçka që askush tjetër në botë nuk e ka. Edhe liderët e opozitës vetëm 2-3 vjet më parë, jo më shumë, flisnin për litiumin në Jadër si një shans fantastik për Serbinë për të bërë një kërcim ekonomik. Çfarë ka ndryshuar objektivisht në 2-3 vjet? Si e harruan papritur këta njerëz që ishin të parët në radhën e minierës së litiumit? Sigurisht, ky është një veprim politik, jo mjedisor. Siç do të thuhej, pse thua – litium, por mendon – Vuçiq? Për ta, litiumi është sot ajo që ishte shkolla e Ribnikar dje, ajo që ishte karantina e Covid-it pardje. E gjithë kjo është vetëm kapja e një teme të rëndësishme në fluturim për të përmirësuar vlerësimet e partive politike. Kush nuk e kupton këtë, le të thotë nëse i kujtohet se kancelari gjerman dhe presidenti i Mercedesit kanë ardhur ndonjëherë bashkë në Beograd për të bërë biznes me Serbinë. Është një ngjarje shumë e rëndësishme, ndoshta më e rëndësishmja në 20 vitet e fundit. Serbia nuk ka pasur kurrë në historinë e saj një nder të tillë si këtë verë. Nëse e humbim këtë shans, nuk do ta marrim atë tjetër. Dhe atëherë do të jetë tepër vonë për të diskutuar se si ne ishim heronj dhe nuk hoqëm dorë nga vetja, gjë që shpesh është zakon në rrjetet sociale.

The Geopost: Kremlini po përdor Ballkanin si një pikë presioni për të dobësuar dhe përçarë BE-në, keni shkruar në një kolonë për Kyiv Post. A shihni gjurmë të Moskës në protestat në Serbi?

Dragaš: Nuk kam asnjë dilemë për këtë. Unë jam i bindur se një numër njerëzish në Serbi janë vërtet të shqetësuar për mjedisin, ju dhe unë, dhe se ata janë vërtet të shqetësuar nëse miniera e litiumit do të çojë në ndotje apo jo. Është një reagim i natyrshëm i njerëzve të përgjegjshëm, të cilët kërkojnë informacion të plotë për të reduktuar frikën e tyre. Diçka krejtësisht ndryshe është përdorimi politik i këtij rasti, që është manipulim i pastër. Më duhet t’ju kujtoj se kush i filloi protestat kundër minierave të litiumit kur ato ishin ende në nivel lokal, në Loznicë dhe rrethinë. Ishte Mlagjan Gjorgjeviq (kryeministri i nëntorit i cili është në listën Tipars të agjentëve të Putinit) me organizatën e tij, një organizatë e errët, por sigurisht një organizatë, dhe ata organizuan një lloj auto-litie në rajonin e Loznicës dhe aty ishte Dveri (kryeministri i nëntorit. Lëvizja themeluese gjithashtu në listën e agjentëve të Putinit).

Dy organizata absolutisht pro-ruse. Këta janë politikanë pro-rusë që nisën protestat kundër litiumit tre vjet më parë. Ndërsa opozita, opozita kryesore, në atë moment ajo pro-evropiane ende nuk e bënte këtë. Është një dorëshkrim tipik rus, i cili funksionon në Serbi dhe gjetkë duke vlerësuar shkëlqyeshëm se cila çështje mund të çojë në përçarje të mëdha në shoqëri dhe të shkaktojë krizë politike, dhe më pas përmes bashkëpunëtorëve të saj e ndez dhe e thellon atë konflikt. Gjë që po ndodh tani. Një tjetër fakt që tregon qartë shkrimin rus është shpërndarja e një sasie të madhe të dezinformatave dhe lajmeve të rreme lidhur me minierat e litiumit, dëmshmërinë e tij, ndotjen e ujit. Prej vitesh jemi përmbytur me lajme të rreme dhe kjo është arsyeja kryesore që kemi edhe protesta dhe një numër të madh kundërshtarësh të minierave të litiumit. Në të gjitha këto, Rusia ka një interes të qartë për të penguar ardhjen e investimeve të mëdha perëndimore në Serbi dhe për të penguar bashkëpunimin e Serbisë me Bashkimin Evropian në lidhje me politikën kryesore evropiane, që është tranzicioni i energjisë së gjelbër. Ndikimi rus, këtë e përsëris prej disa vitesh, sidomos pas agresionit rus kundër Ukrainës, është një peshë në qafën e Serbisë për t’iu afruar Evropës, dhe miniera e litiumit është vetëm fusha e fundit ku ky ndikim i dëmshëm duket qartë.

/The Geopost