NATO nuk mund ta mbrojë Evropën nga Rusia pa SHBA, paralajmërojnë liderët e vijës së parë të aleancës

NATO nuk është “e gatshme” të luftojë kundër Rusisë së Vladimir Putinit pa SHBA-në, kanë thënë për The Independent krerët e tre shteteve të vijës së parë të aleancës, teksa u bënë thirrje aleatëve që të rrisin në mënyrë drastike shpenzimet e mbrojtjes.

Në vazhdën e fitores së Donald Trump në zgjedhjet presidenciale të SHBA-së, liderët e Letonisë, Estonisë dhe Finlandës i kanë kërkuar aleancës që të ndalojë “debatin e pafund” se si të përballet me kërcënimin e afërt të Rusisë, duke thënë se është koha për të forcuar mbrojtjen e Evropës.

“Nuk jemi gati. Kjo është absolutisht e qartë”, thotë presidenti i Letonisë Edgars Rinkevics. “Ne nuk mund të vazhdojmë thjesht të shpresojmë për një situatë ku SHBA mbetet shumë e përfshirë në Evropë.”

“Duhet të rrisim aftësitë tona mbrojtëse,” shton kryeministrja e Estonisë Kristen Michal, “për shkak të kërcënimit të Rusisë dhe paaftësisë së saj për të qenë një demokraci dhe për të vepruar në një botë të bazuar në rregulla”.

Të tre vendet janë të vetmet anëtarë të NATO-s që kufizohen me Rusinë, një kufi që shkon për 1200 milje nga maja veriore e Finlandës deri në cepin juglindor të Letonisë, e cila kufizohet gjithashtu me Bjellorusinë, një shtet vasal i Putinit që u përdor nga Moska si një post inskenimi në pushtimin e Ukrainës.

Finlanda, Estonia dhe Letonia janë gjithashtu ndër shpenzuesit më të mëdhenj të NATO-s për mbrojtjen në krahasim me produktin e tyre të brendshëm bruto (GDP).

NATO kërkon që shtetet e saj anëtare të shpenzojnë të paktën 2 për qind të GDP-së së saj për mbrojtjen, por para këtij viti vetëm një e treta e vendeve po e përmbushnin këtë. Kjo shifër është rritur në dy të tretat e anëtarëve të NATO-s, por ekspertët ende paralajmërojnë se shpenzimet janë shumë të ulëta. Rusia parashikohet të shpenzojë 6.3 për qind të GDP-së së saj për mbrojtjen deri në tremujorin e parë të 2025.

Estonia shpenzon 3.4 për qind të GDP-së së saj për mbrojtjen, e cila është e dyta më e larta në aleancë pas Polonisë. Letonia shpenzon 3.15 për qind, duke e bërë atë shpenzuesin e katërt më të madh pas SHBA-së, dhe Finlanda shpenzon pak më shumë se 2.4 për qind.

Mbretëria e Bashkuar është e nënta, duke shpenzuar 2.3 për qind, me qeverinë laburiste që premton ta rrisë atë në 2.5 për qind. Por kjo shifër hedh poshtë faktin se shpenzimet e mbrojtjes së Mbretërisë së Bashkuar në raport me GDP-në kanë mbetur relativisht e njejta që nga viti 2014. Estonia, Finlanda dhe Letonia kanë dyfishuar afërsisht shpenzimet e tyre në atë kohë.

Kur Finlanda, së bashku me Suedinë, aplikuan për t’u bashkuar me NATO-n në maj 2022, duke i dhënë fund neutralitetit të dekadave, ajo u përshëndet si një nxitje e rëndësishme për aftësitë ushtarake të aleancës. Pranimi i tyre një vit më vonë dyfishoi kufirin e NATO-s me Rusinë.

Ushtria e Finlandës është një nga më të mëdhatë në Evropë, duke përfshirë 280,000 trupa që “mund të mobilizohen dhe të armatosen deri në dhëmbë brenda një jave”, thotë presidenti Alexander Stubb. Gati një e pesta e 5.5 milionë banorëve të saj kanë trajnime ushtarake për shkak të programit të shërbimit kombëtar të vendit.

Vendi kohët e fundit ka pësuar rritje të shpejtë ushtarake, duke nënvizuar shqetësimin e tij për kërcënimin e paraqitur nga Rusia e zotit Putin. Shuma që Helsinki shpenzon për mbrojtjen çdo vit në raport me GDP-në është rritur me gati 0.9 për qind që nga viti 2022.

Ndërsa forcat ruse filluan pushtimin e tyre në shkallë të plotë të Ukrainës në shkurt 2022, Finlanda gjithashtu finalizoi angazhimin e saj më të madh të shpenzimeve ushtarake, duke blerë 64 avionë luftarakë F-35A me një kosto të vlerësuar prej 7.5 miliardë paund.

Duke folur për blerjet më të fundit ushtarake të Finlandës, si dhe për rritjen e forcave të saj, Stubb thotë: “Ne nuk e kemi këtë sepse jemi të shqetësuar për Stokholmin ose Londrën. Ne e kemi këtë sepse jemi të shqetësuar për Moskën.”
Nevoja që Evropa të rrisë investimet e saj në mbrojtje i paraprin rizgjedhjes së zotit Trump, por kthimi i miliarderit republikan në Shtëpinë e Bardhë ka sjellë në lehtësim të mprehtë gjendjen e armatosur dobët të shumë prej anëtarëve të NATO-s të Evropës, veçanërisht në gjysmën perëndimore të kontinentit.

Në fillim të vitit 2024, presidenti i sapozgjedhur i 47-të i SHBA-së, tha se do të inkurajonte Rusinë që të “bëjë çfarëdo dreqin që duan” anëtarëve të NATO-s që nuk paguajnë pjesën e tyre të drejtë në aleancën ushtarake perëndimore.
Kjo tërhoqi kritika për minimin e nenit 5 të NATO-s, i cili thotë se një sulm ndaj njërit është një sulm ndaj të gjithëve, por Stubb vlerësoi atë që ai e përshkroi si “presion” nga Trump, megjithëse ai i kërkoi aleancës të përqëndrohet “më shumë në aftësitë sesa shpenzime”.

“Të gjithë duhet të korrigjojnë deficitin e tyre të mbrojtjes,” thotë ai, duke shtuar se Evropa duhet të kompensojë mentalitetin e Luftës së Ftohtë për uljen e aftësive ushtarake. Për çështjen e përfshirjes së ardhshme të SHBA-së në aleancë, ai thotë: “Unë nuk mendoj se ne mund të kemi NATO-n pa Shtetet e Bashkuara”.
Z. Rinkevics thotë se ka diskutime në progres rreth rritjes së nivelit minimal të mandatuar të shpenzimeve të anëtarëve të NATO-s në 2.5 përqind.

Gjatë një takimi të liderëve evropianë në kryeqytetin estonez Talin në dhjetor, ministri i mbrojtjes i vendit Hanno Pevkur argumentoi se vendet anëtare të NATO-s duhet të shpenzojnë deri në pesë për qind.

Ndërsa asnjë nga liderët evropianë nuk tha se besonte se zoti Trump do të tërhiqej nga NATO, pavarësisht skepticizmit të tij të gjatë për aleancën, mbizotërojnë shqetësimet se SHBA, veçanërisht nën presidentin e ardhshëm, përfundimisht do të kërkojë të zhvendosë vëmendjen te Kina dhe Indo-Paqësori, duke përfshirë mbrojtjen e Tajvanit.

“Armiku ose konkurrenti i tyre numër një është Kina”, thotë Stubb, megjithëse ai shton se beson se zoti Trump megjithatë e kupton rëndësinë e aleancave në luftimin e Pekinit gjithashtu.
Ekspertët kanë vënë në dukje gjithashtu se nëse SHBA do të zhvendosë burimet e saj dhe do të fokusohet shumë shpejt në Indo-Paqësorin pa i dhënë kohë Evropës për t’u bërë më e pavarur, ata mund të tërhiqen përsëri në çështjet e sigurisë evropiane me një shpenzim shumë më të madh.

“Mendoj se është në interesin e Shteteve të Bashkuara të qëndrojnë të angazhuara [në Evropë]”, thotë Stubb. “Në çdo rast, unë besoj se aleancat e bazuara në vlera zgjasin shumë më gjatë se aleancat e bazuara në interes.”
Në themel të nevojës së Evropës për të shpenzuar më shumë për mbrojtjen është mbështetja e saj për Ukrainën në luftën e saj kundër Rusisë. Përveç vënies në pikëpyetje të mbështetjes së SHBA-së në NATO, Trump është zotuar gjithashtu se do t’i japë fund filozofisë mbizotëruese perëndimore të mbështetjes së Kievit derisa ta shtyjnë Rusinë plotësisht nga Ukraina.

Ai ka thënë se vrasja nga të dyja palët duhet të përfundojë menjëherë dhe se ai do të sigurojë përfundimin e luftës brenda 24 orëve nga marrja e detyrës. Shumë kanë frikë se kjo do të përfshijë detyrimin e Ukrainës që t’i dorëzojë Rusisë një pjesë të territorit të saj të pushtuar aktualisht.

Presidenti i Ukrainës Volodymyr Zelensky ka pranuar se ushtrisë së Ukrainës aktualisht i mungon fuqia për të rimarrë territorin e saj nën kontrollin rus, i cili përfshin katër rajone në lindje dhe jug të vendit, si dhe gadishullin e Krimesë në Detin e Zi.

Por vendet e vijës së parë të Evropës mbeten të bindur se Putini nuk duhet të shpërblehet për pushtimin e tij dhe se siguria e kontinentit mbështetet në suksesin e Ukrainës.

“Për të qenë shumë i sinqertë, kur Rusia po lufton me Ukrainën dhe Rusia mposhtet në Ukrainë, nuk ka nevojë të pyesim se kush është i radhës”, thotë zoti Michal. “Nëse e lejojmë Rusinë si regjim, si bandit, si ngacmues, të marrë diçka me forcë, dhe pas kësaj, ne themi, po,le të biem dakord që gjysma e asaj që merret është e tyre, atëherë ky do të ishte një mesazh shumë i keq për të ardhmen e botës demokratike.”

Por paaftësia e Evropës për të mbrojtur veten, veçanërisht pa SHBA-në, vetëm thekson vështirësinë e saj për të vazhduar mbështetjen ushtarake të Ukrainës.

Kur Zelensky tha se Ukrainës i mungonte aftësia për të rimarrë territorin e pushtuar nga Rusia, ishte domethënëse që ai sugjeroi se “presioni diplomatik” ishte mënyra e vetme për të siguruar që Putin të mos shpërblehej për rrëmbimin e tokës.

Gjatë një takimi në Bruksel javën e kaluar, Zelensky shtoi se ishte “e pamundur” të flitej për një përfundim të suksesshëm të luftimeve nëse Ukraina merr vetëm garanci evropiane të sigurisë. Vetëm garancitë me mbështetjen e SHBA-së mund të jenë të mjaftueshme për të parandaluar sulmet e ardhshme ruse, tha ai.
“Ne po trajnojmë ukrainasit së bashku me estonezët dhe finlandezët, por në këtë pikë, kapaciteti nuk është i mjaftueshëm,” pranon z. Rinkevics.

“Unë do të thosha se aktualisht një nga çështjet nuk është vetëm se shumë kombe nuk janë gati t’i japin Ukrainës armë, është industria e mbrojtjes ajo që nuk është në gjendje të prodhojë në nivelin e nevojshëm. Ne mund t’i sigurojmë Ukrainës atë që mundemi, por në shumë raste, ne jemi tashmë në buzë të asaj që kemi.”

Një zëdhënës i qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar tha: “NATO është aleanca mbrojtëse më e suksesshme në histori dhe i ka bërë një miliardë njerëzit nën ombrellën e saj, përfshirë Mbretërinë e Bashkuar, më të sigurt.
“Ne tashmë shpenzojmë 2.3 për qind të GDP-së sonë për mbrojtje dhe jemi zotuar të rritemi në 2.5 për qind sa më shpejt të jetë e mundur.
“Angazhimi ynë ndaj Ukrainës mbetet i hekurt dhe ne do t’u ofrojmë atyre 3 miliardë paund në vit ndihmë ushtarake për aq kohë sa të jetë e nevojshme.”/The Independent /