Bugajski kritika Perëndimit: Sikur se dikur për Putinin, sot po besojnë se Vuçiqi mund të bëhet demokrat

Shkruan Janusz Bugajski

Ka perceptime të përhapura në Ballkan se duke qetësuar Serbinë, qeveritë perëndimore në fakt kontribuojnë në destabilizimin e rajonit. Edhe pse presidenti Aleksandar Vuçiç ndjek axhendën e “Botës Serbe” dhe ngre armiqësi ndëretnike, ai trajtohet si një burrë shteti konstruktiv që mund të ndihmojë në sigurimin e sigurisë rajonale. Ka dy arsye kryesore për këtë politikë perëndimore vetëdëmtuese: mashtrimi i konvertimit dhe neveria ndaj rrezikut.

Udhëheqësit amerikanë dhe të BE-së duket se besojnë vërtet se liderët politikë si Vuçiç mund të shndërrohen në demokratë bashkëpunues. Kjo do të ndodhë dukshëm përmes përfshirjes në takime dhe negociata të nivelit të lartë që do të gjenerojnë besim dhe besim të ndërsjellë. Sipas këtij skenari, edhe një “ish” nacionalist dhe propagandist do të kuptojë se duhet të bëjë kompromise nëse Serbia do të anëtarësohet në Bashkimin Evropian dhe do t’i ofrohen fonde të konsiderueshme për anëtarësim.

Për fat të keq, një politikë e tillë e përfshirjes dështoi në mënyrë të neveritshme në rastin e presidentit rus Vladimir Putin. Për vite të tëra, qeveritë perëndimore u angazhuan në diskutime të pafundme, nënshkruan marrëveshje dhe i mundësuan energjisë dhe parave shtetërore ruse të depërtonin në Evropë me shpresën e dëshpëruar se kjo do ta kthente Rusinë në një partner normal. Në vend të kësaj, depërtimi i Moskës në institucionet perëndimore pati efektin e kundërt, duke mundësuar shantazhin dhe zhvatjen e Rusisë, më të dukshme pas pushtimit të saj në shkallë të plotë të Ukrainës në shkurt.

Beogradi ka shfrytëzuar shpresat naive të Perëndimit për të parandaluar ndonjë pasojë të fortë për refuzimin e tij për të njohur Kosovën si shtet të pavarur. Ndërsa angazhohet në bisedime jopërfundimtare të ndërmjetësuara nga BE-ja, Vučić kërcënon rregullisht Kosovën dhe kundërshton me ngulm pavarësinë e saj, siç dëshmohet në mosmarrëveshjet e fundit për targat e veturave dhe pasaportat, Vučić shpesh provokon konflikte për të provuar dhe diskredituar qeverinë në Prishtinë kështu që ai mund të vonojë pafundësisht çdo marrëveshje që çon në njohje reciproke ndër-shtetërore.

Beogradi gjithashtu lejohet të kontribuojë në destabilizimin e Bosnje-Hercegovinës dhe Malit të Zi pa ndonjë pasojë. Edhe pse vučić dhe lideri I Republika Srpska Milorad Dodik mund të mos e pëlqejnë njëri-tjetrin politikat e tyre po përforcohen reciprokisht. Dodik e mban Bosnjën të paqëndrueshme, ndihmon në ringjalljen e pretendimeve nacionaliste kroate ndaj Hercegovinës perëndimore dhe mban marrëdhënie të ngushta me Moskën. Kjo e ndihmon Vuçiqin të ndjekë programin e tij Bota Serbe duke e mbajtur Sarajevën jashtë ekuilibrit dhe duke e larguar fajin nga Beogradi drejt Banja Lukës.

Beogradi është bërë i pacipë se veprimet e tij nuk do të kenë ndonjë pasojë serioze nga kryeqytetet Perëndimore. Në një shembull të fundit, Ministri i Jashtëm I Serbisë Nikola Selaković dhe homologu i tij rus Sergei Lavrov nënshkruan një dokument mbi konsultimet dypalëshe në koordinimin e politikave të tyre të jashtme. Megjithëse Brukseli dhe Uashingtoni e denoncuan zyrtarisht masën, e cila shpërfill haptazi këmbënguljen e BE-së që kandidatët të kufizojnë marrëdhëniet e tyre me Moskën, Vuçiç ka llogaritur se fjalët e BE-së nuk do të pasohen nga vepra kuptimplota.

Një arsye e dytë për qasjen e butë ndaj regjimit të Serbisë është aversioni i rrezikut. Qeveritë perëndimore preferojnë të ruajnë status quo-në për sa kohë që ajo nuk rrëshqet në dhunë, në vend që të ndjekin një politikë më rigoroze për të arritur objektiva specifikë. Vuçiç luan me këto lot dhe pohon se pa të elementë më radikalë mund të ndezin një luftë të plotë në të gjithë rajonin. Ai llogarit se perëndimi do të preferojë ta luajë i sigurt sesa të sfidojë supozimet e tij. Paradoksalisht, një qasje e dobët perëndimore që vendos nacionalizmin ekspansionist ka më shumë të ngjarë të rezultojë në llogaritje të gabuara dhe dhunë sesa një politikë e vendosur për konsolidimin e shtetit në Bosnjë, Mal të Zi dhe Kosovë dhe neutralizimin e të gjitha projekteve mbarëkombëtare.

Në qoftë se Brukseli dhe Uashingtoni nuk lëshojnë një afat kohor të vendosur për njohjen reciproke midis Serbisë dhe Kosovës dhe specifikojnë pasojat ekonomike dhe diplomatike të mosnjohjes, Vučić do të vazhdojë të luajë kartën e Kosovës për të mbledhur nacionalistët dhe për të gjeneruar pasiguri. Në mënyrë të ngjashme në Bosnje, nëse nuk ka një reagim të plotë kundër separatistëve serbë dhe kroatë dhe një vendosmëri për të reformuar strukturën shtetërore, vendi do të vazhdojë të jetë i prirur ndaj destabilizimit të brendshëm dhe të jashtëm.

Nëse pan-serbizmi shihet se falet në kryeqytetet kryesore të BE-së, atëherë kjo do të nxisë projekte të tjera irredentiste, duke përfshirë pankroatizmin dhe panshqiptarizmin. Zagrebi shikon me kujdes se si Beogradi shfrytëzon dobësitë e SHBA-së dhe BE-së dhe kërkon të imitojë sukseset e tij. Kjo të kujton ditët e para të luftës 1992-1995 kur nacionalistët kroatë vendosën të krijonin shtetin e tyre Herzeg-Bosnje kur panë se qeveritë perëndimore po toleronin krijimin me forcë të RS përmes vrasjes masive dhe dëbimit të Boshnjakëve.

Pan-Shqiptarizmi dhe zgjerimi i shtetit gjithashtu mund të ringjallen nëse ankesat lokale intensifikohen dhe Serbia shihet të ketë një dorë më të lirë në ndjekjen e agjendës së saj irredentiste. Ka pakënaqësi të kuptueshme në Kosovë, e cila ndryshe nga Serbia ka ndjekur politikat e jashtme në harmoni me atë të Brukselit, por nuk trajtohet me ndonjë preferencë. Zhgënjimi i gjerë publik me kushtet ekonomike dhe agjencitë ndërkombëtare mund të shfrytëzohet dhe përkeqësohet nga politikanët ambiciozë për të premtuar bashkimin kombëtar si një formë shpëtimi. Nëse mbështetja popullore për bashkimin, atëherë një grup i gjerë politikanësh do të fillojë të konkurrojë në axhendën pan-kombëtare.

BE-ja po e qetëson gjithashtu Vuçiqin pavarësisht politikës së tij pro-Kremlinit. Një politikë e fortë do të përfundonte çdo fond të para-anëtarësimit dhe do të pezullonte ofertën e Serbisë për anëtarësim në BE, nëse qeveria nuk respekton konsensusin evropian për të sanksionuar Moskën për sulmin e saj ndaj Ukrainës. Edhe pse parlamenti Evropian më në fund ka ndërmarrë një iniciativë të tillë, rezultatet mbeten të pasigurta. Serbia po bëhet një qendër për biznesin rus dhe sanksionet që godasin pa asnjë pasojë. Qeveritë perëndimore duken të pavëmendshme ndaj kërcënimit në rritje dhe madje mbështesin iniciativa të tilla si” Ballkani i Hapur”, duke besuar se do të nxisë bashkëpunimin rajonal. Në praktikë, iniciativa të tilla janë krijuar për të rritur rolin rajonal të Serbisë dhe depërtimin ekonomik të Moskës pa ndonjë përfitim për qytetarët e zakonshëm.

Qeveritë perëndimore përballen me një zgjedhje të zymtë në trajtimin e nacionalizmit ekspansionist në Ballkan. Ata mund të vazhdojnë të besojnë se do t’i kthejnë radikalët në të moderuar ose mund të vendosin kushte të rrepta dhe afate kohore për ekzekutimin e marrëveshjeve dhe të mbajnë çdo përfitim financiar dhe ekonomik nëse nuk ka përputhje. Në fund të fundit, nuk ka rrugë të mesme.

Janusz Bugajski është bashkëpunëtor i lartë në Fondacionin Jamestown në Uashington DC. Libri i tij i ri, Failed State: A Guide to Russian’s Rupture, sapo është botuar./Istraga/