Teoritë konspirative në Bullgari

Nga Dr. Rumena Filipova, Kryetare, Instituti për Analitikë Globale

Teoritë e konspiracionit përfaqësojnë një nëngrup tregimesh dezinformuese, të cilat mund të përkufizohen si atribuimi i shkaqeve të një ngjarje ose zhvillimi të caktuar, zakonisht dramatik, ngjarje apo zhvillim ndaj forcave të fuqishme që veprojnë prapa skenave. Një sërë arsyesh të ndërlidhura mund të arsyetojnë ndjeshmërinë ndaj të menduarit konspirativ. Pakënaqësia popullore me deficitet e qeverisjes dhe perceptimet e padrejtësisë sociale dhe ekonomike ofrojnë një terren pjellor për përhapjen e komploteve. Më konkretisht, mosbesimi te elitat lehtëson të menduarit konspirativ që kërkon përgjigje të cilat nuk sanksionohen nga mediat ‘mainstream’ dhe diskursi politik zyrtar. Për më tepër, rrethanat e ankthit, pasigurisë dhe perceptimet e kërcënimit ndaj grupit rrisin prirjen ndaj teorive të konspiracionit gjatë kohëve të krizës. Dhe qëndrimet ndaj shkencës ushtrojnë gjithashtu një ndikim – sa më pak të ketë një orientim drejt informimit dhe besimit në kërkimin shkencor, aq më lehtë mund të bëhet pre e teorive pseudo-shkencore të pabazuara.

Në lidhje me Bullgarinë, hulumtimi ka treguar një prirje të gjerë ndaj komploteve në një shkallë krahasuese evropiane dhe ndërkombëtare. Në vitin 2020, bullgarët kryesuan renditjen e 28 vendeve në mbarë botën për sa i përket lidhjes së koronavirusit me një teori të qëllimshme ngjitëse pasi 58% e të anketuarve shprehën këtë pikëpamje. Sondazhet kombëtare kanë treguar në mënyrë të ngjashme se mbi gjysma e bullgarëve të anketuar mendojnë se koronavirusi është një virus i krijuar artificialisht.

Teoritë e konspiracionit janë përhapur në një mënyrë virulente veçanërisht me fillimin e pandemisë dhe fillimin e luftës në Ukrainë. Një numër tregimesh konspirative fituan terren në lidhje me COVID, shumë prej tyre të shtyra nga burime pro-Kremlinit. Teori të ndryshme, shpesh kontradiktore, janë përhapur në Bullgari në lidhje me origjinën dhe pasojat e koronavirusit (paralelisht me narrativat e ngjashme të përhapura kudo në botë). Për shembull, COVID i është atribuar motiveve dhe veprimeve të fshehta që synojnë luftën politike; për planet e ‘kapitalistëve globalë’ që përpiqen të fshehin një krizë ekonomike të krijuar qëllimisht, ku Bill Gates thuhet se luan një rol veçanërisht të keq; ose për skemat qëllimi i supozuar i të cilave është kontrolli mbi numrin e popullsisë.

Në kontekstin e luftës në Ukrainë, disa nga teoritë konspirative më të përhapura në Bullgari pohojnë se laboratorët biologjikë të kontrolluar nga SHBA-të, të krijuara në të gjithë Ukrainën dhe hapësirën post-sovjetike, punojnë në armë biologjike me shënjestër etnike dhe racore, objektivi përfundimtar i të cilave është shkatërrimi i dukshëm i popullsisë së Rusisë. Për shembull, faqet e skajshme, pro-ruse me një ndjekës të rëndësishëm të mediave sociale (siç është Skandalno.net, faqja e të cilit në Facebook mbledh mbi 94000 ndjekës) shtyjnë komplote të tilla duke cituar në mënyrë jokritike autoritetet ruse si një burim ‘provash’.

Për më tepër, disa teori konspirative kanë lidhur pandeminë e koronavirusit dhe luftën, duke pretenduar se COVID ishte bioinxhinieruar nga SHBA në laboratorët ukrainas dhe se ‘kapitalizmi oligarkik global’ përdori pandeminë si një shkas të fuqishëm për krijimin e fashizmit në mbarë botën, me luftën aktuale që gjoja largon vëmendjen nga COVID dhe fsheh instalimin e regjimeve fashiste. Grupi publik pro-rus “Имам право да знам” (i përkthyer në shqip si “Kam të drejtën të di”) ilustron një nga një numër llogarish të ngjashme në mediat sociale me prirje nga Kremlini, ku pjesë të publikut bullgar ndajnë dhe u binden teorive konspirative me origjinë nga Rusia.

Pra, si mund të trajtohet përhapja dhe popullariteti i gjerë i teorive konspirative dhe dezinformatave, në përgjithësi, në Bullgari? Politikëbërësit duhet, ndër iniciativat e tjera, të kryejnë një vlerësim gjithëpërfshirës të rrezikut të dobësive kombëtare ndaj operacioneve të ndikimit të medias (veçanërisht në kohë krize dhe pasigurie), duke kontribuar më tej në mënyrë aktive në politikat e BE-së të fokusuara në rregullimin e shpërndarjes së dezinformatave në hapësirën online, si p.sh. përmes Ligjit për Shërbimet Dixhitale. Nga ana e saj, shoqëria civile duhet të krijojë dhe të publikojë kundër-narrativa të vëmendshme dhe duke adresuar mekanizmat psikologjikë që qëndrojnë pas pranueshmërisë ndaj komploteve. Kjo do të përbënte kështu krijimin e një strategjie bashkëpunuese dhe të koordinuar duke përfshirë shumëllojshmërinë e palëve të interesuara të angazhuara në luftën kundër dezinformimit.