Në fund të çdo viti, Gazprom lidh marrëveshje të reja për çmimin e gazit dhe negociatat e këtij viti u shënuan me çmime rekord për këtë burim energjie në tregun botëror – prej disa javësh, 1000 metra kub gaz kushtojnë më shumë se 1000 dollarë.
Megjithatë, nuk ka dimër për dy vende në Evropë – vitin e ardhshëm Gazprom do t’i shesë gaz Bjellorusisë për 128.5 dollarë dhe Serbisë për 270 dollarë për 1000 metra kub – me të njëjtat kushte që kanë blerë deri më tani.
“Ky është shpëtimi ynë, nuk do të kemi probleme me energjinë elektrike, gazin apo ngrohjen, si dhe me furnizimin total”, tha presidenti serb Aleksandar Vuçiq pas një takimi me homologun e tij rus Vladimir Putin më 24 nëntor në Soçi.
Çmimi prej 270 dollarësh që mori Serbia është pothuajse dy herë më i ulët se Gazprom që planifikoi të ngarkonte vendet që nuk ndajnë kufirin shtetëror me Rusinë, gjë që rrit kostot e dorëzimit – 500 dollarë për 1000 metra kub.
Gazprom zakonisht nuk publikon detaje të kontratave me vendet e tjera – çmimet shpallen nga politikanët ose përfaqësuesit e gjigantit rus të naftës.
Përveç Bjellorusisë dhe Serbisë, Kina do të paguajë çmimin aktual të gazit në vitin 2021 – 171 dollarë për 1000 metër kub.
Gazi si çështje politike
Në një konferencë shtypi përpara se të nisej për në Soçi në fund të muajit të kaluar, presidenti serb Aleksandar Vuçiq tha se “një çmim i mirë do të ishte 500 dollarë për 1000 metra kub”.
Në tetor, Rusia propozoi që Serbia të paguajë 790 dollarë në të ardhmen – tre herë më shumë sesa kishin rwnw dakord presidentët e Serbisë dhe Rusisë në fund.
“Autoritetet në Serbi ua kanë paraqitur qytetarëve propozimin e Gazpromit si një çmim që vetëm presidenti Vuçiq mund ta rrëzojë në negociatat e drejtpërdrejta me Putinin”, ka thwnw eksperti i energjisë Milosh Zdravkoviq për BBC.
“Kemi marrë një çmim të pabesueshëm, kemi kursyer 300 milionë euro, një stadium kombëtar”, tha Vuçiq pas takimit në Soçi.
Zdravkoviq beson se marrëveshja e arritur i mundësoi Serbisë dhe Rusisë të dërgojnë mesazhe politike që janë të mira për të dyja palët.
“Në mediat serbe, marrëveshja e arritur në Soçi u prezantua si një fitore për ekipin negociator serb dhe Rusisë iu dha mundësia të demonstrojë fuqi të butë dhe të tregojë se vendet që kanë marrëdhënie të mira me Moskën do të marrin gaz më të lirë”, tha Zdravkoviq.
Moska ka “takuar partnerët e saj”, sipas ekspertit rus Sergei Pikin, drejtor i Fondit të Zhvillimit të Energjisë.
“Përveç kësaj, nevojat për gazin rus po rriten në Serbi dhe Gazprom dëshiron ta mbështesë këtë,” shtoi ai.
Srecko Gjukiç, një ekonomist dhe ish-ambasador serb në Bjellorusi, beson se gazi është “kryesisht një mjet politik”.
Ai kujton se Moldavia, e kryesuar nga presidentja pro-evropiane Maya Sandu, e cila pasoi presidentin pro-rus Igor Dodon, tashmë po paguan një çmim më të lartë të gazit – 450 në vend të 250 të mëparshëm për 1000 metra kub gaz.
Mbajtja e çmimit aktual politikisht i përshtatet si Beogradit ashtu edhe Moskës, beson Igor Jushkov, një ekspert rus në Universitetin e Financave nën Qeverinë e Federatës Ruse.
Ai thekson se kështu Serbia mbledh pikët politike dhe Rusia siguron një aleat të besueshëm në Evropë.
Ai shton se “Serbia nuk i fsheh as kartat e veta politike në negociatat për gazin”.
“Premton se nuk do të anëtarësohet në NATO, se do të mbetet aleat i Rusisë, ajo me mjeshtëri e përdor pozicionin e saj gjeopolitik që Rusia të pajtohet me kushte të veçanta në tregtinë e gazit”, thekson Jushkov.
Pikin thekson se çmimi prej 270 dollarësh për Gazprom nuk është i ulët – çdo kontratë me të cilën çmimi i kalon 100 dollarë për 1000 metër kub i paguhet kompanisë.
“Çmimi normal për Gazprom ka qenë gjithmonë ndërmjet 200 dhe 300 dollarë dhe për këtë arsye, 270 është një çmim i mirë”.
Cili është roli i Serbisë në hartën e gazit të Evropës?
Ekspertët serbë theksojnë se arsyet e çmimit të ulët të gazit që mori Serbia nuk janë vetëm politike, por edhe ekonomike.
Pjesa e gazsjellësit “Rrjedha Turke” që kalon nëpër Serbi u vu në punë me ceremoni më 1 janar të këtij viti.
Kështu, pika e dorëzimit të gazit për Serbinë u zhvendos nga kufiri ukrainas-hungarez në kufirin turko-bullgar, gjë që i mundësoi Rusisë të anashkalonte Ukrainën kur filloi të dërgonte gaz në Hungari dhe Kroaci në tetor duke përdorur këtë rrugë.
“Kur Rrjedha Turke u vu në veprim përmes Serbisë, ai u bë një vend tranzit përmes të cilit shpërndahet shumë më shumë gaz sesa konsumohet,” tha Aleksandar Kovaçeviq, ekspert për energjetikwn
Ai rikujton se dërgesat e gazit në Serbi bëhen në përputhje me marrëveshjen afatgjatë ndërshtetërore që është ratifikuar në vitin 2012.
Në bazë të kësaj marrëveshjeje, në vitin 2013 është nënshkruar një marrëveshje komerciale ndërmjet Gazprom si furnizues dhe Jugorosgas si importues në Serbi.
Jugorosgas është një kompani ruso-serbe, e cila që nga viti 2007 ka vepruar si ndërmjetëse midis Gazpromit rus dhe kompanisë shtetërore serbe të naftës Srbijagas.
Gazprom zotëron 50 për qind të aseteve të Jugorosgas.
Rusia është një lojtar i rëndësishëm në industrinë serbe të naftës dhe gazit – Gazpromnjeft, një degë e Gazprom, u bë pronari kryesor i Industrisë së Naftës së Serbisë (NIS) në 2009, duke blerë 51 për qind të aksioneve.
Sot, Gazpromnjeft zotëron 56% të aseteve të NIS.
NIS është një ish-kompani shtetërore e naftës dhe gazit, ristrukturimi i së cilës në 2005 themeloi Srbijagas, i cili është 100% në pronësi të Serbisë.
Sot, NIS-Gazpromnjeft është e angazhuar në kërkimin, prodhimin dhe përpunimin e naftës dhe gazit, si dhe shfrytëzon depozitat në Serbi, Rumani dhe Bosnje dhe Hercegovinë.
Ata gjithashtu menaxhojnë rrjetin e pikave të benzinës NIS Petrol dhe Gazprom, prej të cilave janë më shumë se 400 në Serbi dhe vendet përreth.
Përveç kësaj, Rusia financoi ndërtimin e depozitimit nëntokësor të gazit Banatski Dvor, i cili u hap në vitin 2011, duke u bërë një nga më të mëdhenjtë në Evropën Juglindore.
Gazprom dhe Srbijagas janë bashkëpronarë të Banatski dvor D.O.O. e cila menaxhon magazinën.
“Duke i dhënë një çmim preferencial për gazin Serbisë, Gazprom po investon në industrinë serbe të naftës dhe gazit, dhe rrjedhimisht në fitimin e vet,” thotë eksperti i energjisë Milos Zdravkoviq.
Kolegu i tij Aleksandar Kovaçeviq thekson se “Serbia është kualifikuar si një vend në të cilin Gazprom ka interesa tregtare dhe kryen drejtpërdrejt aktivitetet e furnizimit dhe depozitimit të gazit”.
“Kjo është arsyeja pse çmimi i gazit është përcaktuar në mënyrë optimale, në mënyrë që t’i shërbejë qëllimeve strategjike dhe biznesore të gjigantit rus”, shtoi ai.
Zgjedhjet dhe një kontratë gjashtëmujore
Para se të nisej për në Soçi, Vuçiq njoftoi se do të nënshkruhet një kontratë e re me Gazprom për një periudhë prej pesë ose gjashtë vjetësh.
Megjithatë, pas takimit me Putinin, u njoftua se çmimi i gazit do të mbetet i njëjtë vetëm në gjashtë muajt e ardhshëm.
Kjo nuk është e zakonshme, pasi Gazprom më së shumti nënshkruan kontrata për disa vite, vëren Sreqko Gjukiq.
Në më pak se gjashtë muaj në Serbi do tw mbahen zgjedhjet e përgjithshme.
“Serbia mori një çmim të përkohshëm derisa situata politike të sqarohet,” tha Gjukiq.
Ai beson se çmimi i gazit që Serbia do të paguajë në të ardhmen do të varet nga rezultati i zgjedhjeve.
“Të gjitha hulumtimet objektive tregojnë se Beogradi me siguri do të jetë në duart e opozitës, se zgjedhjet presidenciale janë jashtëzakonisht të pasigurta dhe sa i përket zgjedhjeve parlamentare, pres një betejë të ashpër”, thekson Gjukiq.
Gjukiq dhe Zdravkoviq presin ndryshime në tregun e energjisë në gjashtë muajt e ardhshëm dhe se marrëdhëniet mes Evropës dhe Rusisë do të normalizohen, gjë që mund të ndikojë edhe në çmimin e gazit që do të paguajë Serbia.
Millosh Zdravkoviq thekson se “nuk është e përshtatshme që Rusia të rrisë çmimin e gazit”.
“Ata nuk duhet të lejojnë që gazi nga Amerika dhe Katari të bëhet konkurrues në tregun evropian,” tha Zdravkoviq.