Zbatimi i sanksioneve kundër kleptokratëve rusë tani është bërë më i vështirë

Pushtimi i Ukrainës ka nxitur shumë vende që më në fund të angazhohen për të gjurmuar asetet e paligjshme të kleptokratëve rusë të fshehura në mbarë botën – qoftë në pronat franceze, fondet e investimeve të Luksemburgut apo llogaritë bankare zvicerane. Megjithatë, gjatë 11 muajve të fundit, kjo ka rezultuar të jetë më e lehtë të thuhet sesa të bëhet.

Kleptokratët kanë shpenzuar dekada duke fshehur paratë e tyre me çdo mjet të mundshëm. Dhe ndërsa kompanitë anonime u ofruan atyre një mundësi të madhe në këtë front, rregullat e avancuara të transparencës të Bashkimit Evropian u treguan kritike në ato pak raste që ofronin njëfarë shprese për llogaridhënie.

Megjithatë, në fund të vitit të kaluar, Gjykata e Drejtësisë së Bashkimit Evropian (CJEU) vendosi që publiku nuk mund të ketë më të dhëna në lidhje me pronarët e vërtetë të kompanive, duke e bërë akoma më të vështirë detyrën tashmë dërrmuese të zbulimit të aseteve të fshehura. Dhe ndërsa zbatimi i sanksioneve kundër kleptokratëve rusë sapo u bë më i vështirë, BE-ja duhet të veprojë shpejt për të mbrojtur transparencën e korporatave në luftën kundër parave të pista.

Falë rishikimit të vitit 2018 të Direktivës së BE-së kundër Pastrimit të Parave, 22 nga 27 Shtetet Anëtare të BE-së kanë krijuar regjistra publikë për të mbledhur informacion mbi pronësinë përfituese të kompanive, d.m.th. për njerëzit që në fakt i zotërojnë dhe i kontrollojnë ato. Në shumicën e vendeve të BE-së, nëse hetuesit shtetërorë, gazetarët ose aktivistët dyshojnë se një kompani e BE-së është e përfshirë në marrëveshje të dyshimta, ata mund të zbulojnë shpejt se kush qëndron pas saj.

Ky rishikim shënon një ndryshim të rëndësishëm nga Direktiva e mëparshme, e cila kërkonte që ata që kërkonin informacion të kalonin nëpër procedura të gjata dhe të vështira për të provuar një interes legjitim, me qeveritë që gëzonin diskrecion të gjerë. Akoma më problematik, ky proces i lejoi kompanitë dhe aktorët e dyshimtë të zbulonin se cilët gazetarë apo aktivistë po kërkonin informacionin e tyre dhe pse.

Nuk është për t’u habitur që disa e kundërshtuan politikën e re. Në Luksemburg, disa familje paditën regjistrat publikë, duke pretenduar se të dhënat e hapura rrisin rrezikun e rrëmbimit. Më pas, gjykata kombëtare e çoi çështjen deri në CJEU, duke vënë në pikëpyetje përputhshmërinë e aksesit publik në informacionin e pronësisë përfituese të kompanisë me të drejtën e privatësisë – dhe në nëntor gjyqtarët vendosën se qasja publike në të dhëna të tilla nuk ishte e mundur.

Ndërsa vendimi njohu rolin e vlefshëm të medias dhe shoqërisë civile në ekspozimin e parave të zeza, ai ua hoqi atë në të njëjtën frymë. Dhe tani aktivistët, studiuesit, gazetarët, madje edhe autoritetet jashtë vendit duhet t’u kthehen proceseve të mundimshme me të njëjtat rreziqe bakshish si më parë, pavarësisht se dëshmojnë herë pas here se janë të domosdoshëm në zbulimin e parave të zeza.

Për shembull, kur Qiproja – e njohur për historinë e saj të mbrojtjes së sekreteve të kompanive – më në fund hapi me ngurrim regjistrin e saj për akses publik në qershor 2022, ishte një arritje e madhe, edhe nëse vendi ende nuk ishte në përputhje të plotë me direktivën, duke pasur parasysh se një përqindja e kompanisë qipriote e kontrolluar nga jorezidentë, duke përfshirë shumë Rusë. Dhe funksionoi. Vetëm disa javë pasi Qipro lançoi regjistrin e saj publik të përkohshëm, gazetarët hetues zbuluan një rrjet kompanish joaktive të kontrolluara nga një njeri që ka të ngjarë të vepronte si përfaqësues i një bankieri rus të sanksionuar.

Megjithatë, tani raportohet se Qiproja ka ndaluar përpunimin e kërkesave për informacion përballë vendimit, duke iu bashkuar shtatë vendeve të tjera që kanë bllokuar tashmë aksesin e publikut në regjistrat e tyre.

E vërteta është se autoritetet shtetërore do të jenë gjithmonë më të pakta dhe financiare nga të korruptuarit dhe bashkëpunëtorët e tyre – por ata nuk duhet të punojnë vetëm. Ndërsa agjencitë e zbatimit të ligjit janë shumë shpesh me burime të pamjaftueshme ose ndonjëherë nuk dëshirojnë të veprojnë, regjistrat publikë na japin mundësinë për të udhëhequr luftën kundër krimit financiar me ndihmën e publikut.

Për të mbrojtur këtë burim, Brukseli ka një axhendë të qartë këtë vit.

Si pjesë e rishikimit të gjashtë të Direktivës së BE-së kundër Pastrimit të Parave, Parlamenti Evropian dhe Këshilli duhet të sigurojnë që parametrat për aksesin e publikut në të dhënat mbi pronësinë përfituese të vendosen sa më saktë që të jetë e mundur.

Ndërkohë, vendet anëtare nuk duhet të rrinë duarkryq dhe të pushojnë. Dhe ashtu siç vetë CJEU -ja ka njohur kontributet e qarta të shoqërisë civile dhe medias, qeveritë e tyre duhet të sigurojnë që aktivistët dhe gazetarët të kenë akses të lirë në informacionin e pronarit, në vend që t’u kërkojnë atyre ta vërtetojnë atë me çdo kërkesë.

Përveç kësaj, ata duhet të eksplorojnë korniza ligjore alternative për ruajtjen – dhe rritjen e transparencës së korporatës. Së fundi, ekspozimi i pronarëve të kompanive guackë mund të ndihmojë në luftimin e pastrimit të parave, zbulimin e evazionit fiskal, parandalimin e korrupsionit në prokurimet publike dhe, në përgjithësi, përmbushjen e premtimit për qeverisje të hapur.

BE-ja dhe shtetet e saj anëtare duhet të shfrytëzojnë mundësitë përpara tyre. Përndryshe, viti 2023 do të hyjë në histori si viti kur kleptokratët i kthyen përpjekjet e BE-së për të mbrojtur të drejtat themelore në një fitore të korrupsionit./Politico/