
Bjellorusia në kontekstin e imperializmit të Kremlinit
Vladimir Sarzanov
Në një artikull të marsit 2019 në Diplomaatia, kam shkruar se regjimi imperialist i Putinit po bën gjithçka që mundet për të nënshtruar Bjellorusinë dhe për të lidhur më tej Minskun me Moskën. Megjithatë, diktatori bjellorus Alexander Lukashenko nuk i pranon zhvillime të tilla dhe, megjithë shantazhin politik në rritje të Moskës, presionin ekonomik dhe mbledhjen e inteligjencës, ka treguar njëfarë këmbëngulje për t’i rezistuar presionit agresiv dhe ndërhyrës nga Kremlini. Çfarë ka ndryshuar që atëherë? Ka ndryshuar shumë. Kohët e fundit, në gazetën e Eton “Äripäev” (13 qershor 2023), diskutova pyetje në lidhje me të ardhmen dhe skenarët e mundshëm për Bjellorusinë. Kështu që unë do të përmbledh disa ide kryesore dhe do t’i paraqes ato këtu.
Së pari, duhet të theksohet se arkitektura euroatlantike dhe e gjithë arkitektura e sigurisë ndërkombëtare ka ndryshuar ndjeshëm që kur Rusia filloi një luftë në shkallë të plotë kundër Ukrainës në shkurt 2022.
Së dyti, pozicioni i Bjellorusisë dhe liderit të saj Lukashenko në rajon ka ndryshuar ndjeshëm. Regjimi i Lukashenkos është bërë më i paqëndrueshëm dhe Perëndimi nuk e pranon më atë si sundimtarin legjitim të Bjellorusisë.
Së treti, marrëdhëniet midis Kremlinit dhe Minskut gjithashtu kanë ndryshuar dhe ndryshimet janë të dukshme. Udhëheqësi bjellorus është bërë sundimtari kukull i Rusisë. Ne mund të shohim se si Minsku është gjithnjë e më i varur nga mbështetja e Kremlinit në fushën financiare, ekonomike, politike, energjetike, sigurisë etj. Një shembull që e ilustron mirë këtë janë ngjarjet e shtatorit 2020, gjatë protestave paszgjedhore në Bjellorusi, kur Lukashenko dhe Putin u takuan në Soçi dhe ranë dakord që Rusia t’i jepte Bjellorusisë një hua prej 1.25 miliardë dollarë. Sigurisht, kjo kredi nuk u dha për asgjë. Ai ka çmimin e tij. Në këmbim, diktatori bjellorus premtoi të rifillojë bashkëpunimin ushtarak me regjimin e Putinit. Në janar 2022, pak para se Rusia të niste një luftë të plotë në Ukrainë, Lukashenko nisi retorikë agresive të ngjashme me atë të Kremlinit: “Nëse agresioni godet vendin tonë, qindra mijëra ushtarë rusë do të jenë këtu për të mbrojtur këtë tokë të shenjtë, së bashku. me qindra mijëra bjellorusë”.
Vitet 2020-2022 ishin vendimtare për Bjellorusinë, pasi pikërisht gjatë kësaj periudhe kanalet shtetërore bjelloruse filluan të përsërisin gjithnjë e më shumë mesazhet dhe narrativat propagandistike të Kremlinit, përfshirë ato kundër NATO-s, BE-së, Ukrainës, SHBA-së dhe Perëndimit në përgjithësi. Në të njëjtën kohë, kriza kufitare midis Bjellorusisë dhe Bashkimit Evropian filloi në vitin 2021, si pjesë e së cilës u mbajt stërvitja e përbashkët ushtarake ruso-bjelloruse “Zapad-21” në vjeshtën e vitit 2021. Kjo krizë migratore e projektuar ishte një kërcënim hibrid i krijuar nga Minsk, i përbërë nga një fluks dhjetëra mijëra migrantësh nga Lindja e Mesme dhe Afrika e Veriut në Poloni, Lituani dhe Letoni, të dërguar nga Bjellorusia. Ishte shumë e ngjashme me dërgimin e refugjatëve sirianë nga Rusia në Evropë në 2015 dhe 2016 me qëllim të destabilizimit të arkitekturës së sigurisë së BE-së. Pra, diktatori bjellorus ka shumë të ngjarë të ketë vepruar sipas udhëzimeve të Kremlinit, gjë që tregon gjithashtu varësinë në rritje të Bjellorusisë nga Kremlini dhe miratimin e të njëjtave masa dhe mjete për destabilizimin.
Perspektivat e Lukashenkos
Përpara ngjarjeve të vitit 2020, Lukashenko ishte shpesh kritik ndaj Kremlinit dhe Rusisë, duke përfshirë edhe shprehjen publike kundër shantazhit të Kremlinit. Kështu, në vitin 2018, Lukashenko deklaroi se “të na shantazhosh, të përpiqesh të ndikosh tek ne, të vendosësh gjurin në gjoks nuk do të sjellë rezultate. Ne duhet të shtyjmë integrimin për hir të bashkimit të popujve tanë. Unë nuk mund të bashkohem nëse bëhen zhurma të forta. Në prapaskenë, gjithçka duhet të jetë e sinqertë dhe e hapur”. Lukashenko theksoi gjithashtu në atë kohë se Bjellorusia nuk do të bashkohet me Rusinë dhe se integrimi i thellë do të nënkuptonte përfshirjen e Bjellorusisë në Rusi. Lukashenko theksoi: “Unë i kuptoj këto sugjerime: ju mund të keni naftë, por shkatërroni vendin tuaj dhe bashkohuni me Rusinë”. Lukashenko theksoi më tej se ideja e integrimit të thellë e ka origjinën në Moskë dhe do të nënkuptonte zhdukjen e Bjellorusisë. Tani që retorika anti-Kremlin është zhdukur dhe është zëvendësuar nga narrativat e Kremlinit. Veç kësaj, Lukashenko nuk lëviz më mes BE-së dhe Rusisë, ai nuk ka më vend për manovrim, ndërsa për Perëndimin ai u bë një “kufomë politike” pas goditjes brutale të protestave në 2020. Pas kësaj, Moska e futi në qoshe dhe po i bën gjithnjë e më shumë presion.
Vlen të pyesim se çfarë do të ndodhë me Bjellorusinë në të ardhmen e afërt.
Sigurisht që është shumë e vështirë të parashikohet kjo, por është e mundur të bëhen disa supozime bazuar në faktorët dhe proceset në vend. Duke parë zhvillimet, nuk mund të përjashtohet që diktaturës së Lukashenkos, i cili drejton Bjellorusinë për 29 vjet, të marrë fund së shpejti (të paktën kjo mundësi është reale). Që nga ngjarjet e vitit 2020, kur u mbajtën zgjedhjet e ardhshme të ashtuquajtura presidenciale në Bjellorusi, as BE dhe as SHBA nuk e konsiderojnë Lukashenkon një president legjitim. Për dekada, regjimi i Lukashenkos i është përgjigjur opozitës në rritje me valë gjithnjë e më të reja represioni. Pasi Lukashenko “fitoi” përsëri zgjedhjet në 2020, demonstrata të mëdha shpërthyen në Bjellorusi dhe zgjatën me muaj. Minsk u kundërpërgjigj brutalisht, duke burgosur mijëra kundërshtarë politikë dhe njerëz të pakënaqur me të ashtuquajturat zgjedhje.
Shumë po pyesin se çfarë do të ndodhë nëse ish-Lukashenko duhet të japë dorëheqjen (p.sh. për arsye shëndetësore)?
Shëndeti i Lukashenkos thuhet të jetë i dobët dhe besohet se ai u shtrua në spital në maj 2023 në një gjendje të rëndë. Lajmi se diktatori bjellorus mezi qëndronte në këmbë u përhap që në 9 maj 2023, kur ai u dërgua me nxitim nga Minsku në Moskë për një paradë propagandistike të ashtuquajtur të 9 majit.
Diktatorit rus Putin kishte nevojë për vasalë besnikë atje dhe Lukashenko është një prej tyre. Disa ekspertë, duke analizuar një foto të Lukashenkos në paradë, panë fasha në duart e tij, të cilat zakonisht aplikohen pas një IV. Nuk është e qartë nëse ky problem shëndetësor lindi direkt pasi diktatori bjellorus thithi ajrin e rrezikshëm dhe jo të shëndetshëm të Moskës, apo nëse ai u shkaktua nga një faktor natyror (sëmundje, etj.), sepse Lukashenko është tashmë 68 vjeç.
Në çdo rast, ka spekulime të ndryshme. Në ditët në vijim, shërbimi i shtypit i Lukashenkos u përpoq të largonte thashethemet për shëndetin e tij, duke përfshirë edhe publikimin e një videoje të Lukashenkos duke folur me zyrtarët e tij të lartë ushtarakë. Gjithsesi, spekulimet për pasardhësin e Lukashenkos vazhdojnë, sepse situata politike e Lukashenkos është e vështirë dhe “makabri i tij” me Kremlinin filloi shumë më herët, kur ai arriti një marrëveshje me Putinin. Gjithçka filloi në vitin 1991 me rënien e sistemit sovjetik dhe pas rënies së Bashkimit Sovjetik në 1991 dhe krijimit të Komonuelthit të Shteteve të Pavarura, filloi procesi i gjatë dhe i ngadaltë i “përthithjes” së Bjellorusisë nga Rusia.
Në 1994, Lukashenko erdhi në pushtet në Bjellorusi dhe për disa vite forcoi pozicionin e tij në vend. Në një farë mënyre, viti 1999 ishte një pikë kthese e parë, pasi ishte viti i afrimit zyrtar më të afërt të Bjellorusisë me Federatën Ruse. Marrëveshja për krijimin e Shtetit Union të Rusisë dhe Bjellorusisë u nënshkrua në Moskë në vitin 1999 nga presidenti i atëhershëm rus Boris Jelcin dhe Alexander Lukashenko. Traktati, i cili përbëhet nga 71 nene, fillon si më poshtë:
“Federata Ruse dhe Republika e Bjellorusisë, bazuar në vullnetin e kombeve të Rusisë dhe Bjellorusisë për t’u bashkuar dhe bazuar në të përbashkëtat historike të fateve të tyre, duke mbajtur parasysh interesat jetike të qytetarëve të tyre; të bindur se krijimi i një bashkimi shteti bën të mundur bashkimin e përpjekjeve në interes të progresit socio-ekonomik të të dy vendeve; në përpjekje për të respektuar Traktatin për Formimin e Bashkimit të Bjellorusisë dhe Rusisë të datës 2 prill 1996, Traktatin për Formimin e Bashkimi i Bjellorusisë dhe Rusisë i 2 prillit 1996 për të vazhduar proceset integruese të nisura më 19 prill 1997 dhe Statutin e Bashkimit të Bjellorusisë dhe Rusisë të 23 majit 1997 dhe për të zbatuar dispozitat e Deklaratës për Integrimin e Mëtejshëm të Rusia dhe Bjellorusia e 25 dhjetorit 1998, duke riafirmuar aderimin e tyre ndaj parimeve të Kartës së Kombeve të Bashkuara dhe duke dëshiruar të jetojnë në paqe dhe marrëdhënie të mira fqinjësore me vendet e tjera, dhe në përputhje me parimet dhe normat e pranuara përgjithësisht të së drejtës ndërkombëtare, kanë rënë dakord si më poshtë. ”
Neni i dytë i kësaj marrëveshjeje shpjegon qëllimet e federatës së krijuar të shteteve, nga të cilat këtu do të përmenden vetëm disa nga më të rëndësishmet: “të sigurojë zhvillimin paqësor dhe demokratik të shteteve pjesëmarrëse të kombeve vëllazërore; të forcojë miqësinë. , prosperitetin dhe ngritjen e standardeve të jetesës, për të krijuar një hapësirë të përbashkët ekonomike për zhvillimin socio-ekonomik bazuar në potencialin material dhe intelektual të shteteve pjesëmarrëse dhe mekanizmat e tregut të nevojshëm për funksionimin e ekonomive të tyre”.
Moska e ka lakmuar Bjellorusinë për shumë vite dhe e ka vënë presidentin e saj Lukashenko nën presion. Ky presion u rrit kur ish-oficeri i KGB-së Putin u bë sundimtar i Rusisë (1999/2000). Kremlini ka përdorur një gamë të gjerë taktikash presioni dhe instrumentesh ndikimi, duke përfshirë masa të ndryshme politike, ekonomike, kulturore dhe të tjera, si dhe operacione informacioni, për të ushtruar presion mbi Minsk. Do të doja të përmendja vetëm disa prej tyre këtu – p.sh. B. luftërat e qumështit të nisura nga Kremlini në fillim të vitit 2009, të cilat çuan në tensione midis Minskut dhe Moskës. Stërvitjet ushtarake Zapad-2017 dhe Zapad-2021 ishin të lidhura me frikën në Perëndim se Federata Ruse do të pushtonte territorin e Bjellorusisë dhe nuk do të tërhiqte trupat e saj nga Bjellorusia. Këtë me sa duket e kishte frikë edhe vetë Lukashenko. Lukashenko gjithashtu kishte frikë nga rritja e agresionit ushtarak të Rusisë ndaj fqinjëve të saj. Në 2008 Rusia sulmoi Gjeorgjinë, në 2014 Ukrainën dhe aneksoi Krimenë. Lukashenko mund të ketë pasur frikë se vendi i tij do të ishte i radhës. Në fund të vitit 2018, presioni nga Moska u rrit për të detyruar Bjellorusinë të integrohej më tej me Rusinë.
Rusia kishte arritur disa nga këto synime në integrimin e Bjellorusisë deri në vitin 2020 – për shembull krijimi i një hapësire të përbashkët ekonomike – por në vitin 2020 kishte ende disa pika që nuk u përmbushën, dhe kishte gjithashtu pika për të cilat Minsku dhe Moska nuk pajtoheshin, duke përfshirë refuzimin e Minskut për të njohin Krimenë e pushtuar si pjesë të Federatës Ruse. Kjo tregoi në atë kohë se kishte ende njëfarë rezistence ndaj presionit të Kremlinit në Bjellorusi në vitin 2020. Sidoqoftë, që nga momenti kur Lukashenko u bë një “kufomë” politike në botën perëndimore – pas shtypjes së protestave masive në 2020 dhe aferës Raman Pratasevich (më 23 maj 2021, një aeroplan i Ryanair nga Athina në Vilnius u detyrua të ulej në Minsku me pretekstin se ishte kërcënuar nga terroristët e Hamasit) – Varësia e Lukashenkos nga Rusia u rrit. Kjo varësi u rrit pasi diktatori rus Putin e bëri Lukashenkon bashkëpunëtor në luftën në Ukrainë (Rusia përdori territorin bjellorus për të sulmuar Ukrainën) dhe përgjegjës për krimet e luftës. Pavarësisht pretendimeve të Lukashenkos se trupat bjelloruse nuk ishin të përfshira në konfliktin ushtarak në Ukrainë, ai, ashtu si Putini, është bërë kriminel lufte. Që nga viti 2023, kur ai ra dakord të vendoste një armë bërthamore ruse në territorin e vendit të tij, Lukashenko është bërë në heshtje një sundimtar i varur ose kukull.
Pse Putinit i duhet Bjellorusia?
Tani duhet të bëjmë pyetjen e fundit: pse i duhet Putinit Bjellorusia? Integrimi më i madh me Federatën Ruse është planifikuar për vitin 2024. Kjo ngre pyetjen se çfarë do të ndodhë me Bjellorusinë: a do të vazhdojë të ekzistojë si shtet Bjellorusia sovrane (tashmë shumë e varur nga Rusia) dhe a do të vazhdojë “bashkëpunimi” me Kremlinin në formën e një aleance dhe CIS? A mundet që shteti vasal i Bjellorusisë të bëhet territori i ri i aneksuar i Rusisë dhe thjesht të gëlltitet nga Rusia pas largimit të Lukashenkos nga arena politike?
Një disfatë ushtarake ruse në Ukrainë do të ishte një humbje e madhe dhe shumë e dhimbshme për Kremlinin dhe qarqet politike ruse, dhe një humbje strategjike që po bëhet gjithnjë e më reale për Kremlinin dhe regjimin e Putinit. Propagandistët dhe teknologët politikë të Rusisë, natyrisht, mund të shpallin fitoren sikur të kishin arritur qëllimet e tyre, por elita politike dhe oligarkët e Rusisë mund të jenë ende shumë të pakënaqur, duke çuar në një luftë për pushtet që tashmë ka filluar – të paktën konflikti publik është midis Partitë Prigozhin dhe Shoigu-Gerasimov dolën në plan të parë. Duket, pra, se pozicionet e Putinit do të lëkunden. Mentaliteti i popullatës ruse, i cili u la në masë të madhe truri nga propaganda pro-Kremlinit dhe është ende i gjallë në diskursin mediatik rus, nuk mund të mbahet më nën kontroll nga propaganda, veçanërisht pasi edhe ekonomia ruse është në rënie dhe sanksionet e vendosura. nga Perëndimi, edhe pse ngadalë, kanë një efekt. Putini dhe regjimi i tij kriminal mund të kenë nevojë të madhe për një tjetër “fitore” dhe Bjellorusia është pre e lehtë.
Pra, ka të ngjarë që Kremlini tashmë po planifikon të zëvendësojë Ukrainën me Bjellorusinë, dhe ndërsa shpresat për një fitore në Ukrainë për Kremlinin zvogëlohen, ka të ngjarë që ai të vendosë gjithnjë e më shumë në kartën e Bjellorusisë. Meqë Lukashenko nuk është më mjeshtri i vërtetë i vendit të tij, Moska mund të bëjë një sërë ndryshimesh.
Çfarë mund të ndodhë?
Moska mund të presë vdekjen e Lukashenkos ose nëse ai është dobësuar shumë ose ta detyrojë atë të japë dorëheqjen për “arsye shëndetësore”. Në rastin e fundit, diktatori i moshuar madje mund të vazhdojë të jetojë dhe të shijojë jetën në disa prej pallateve të tij, me gjasë nën syrin vigjilent të shërbimeve speciale ruse. Ky është një variant më i butë, sepse nuk është e pamundur që Lukashenko dhe klani i tij thjesht të zhduken. Pas zëvendësimit të Lukashenkos, Kremlini mund të emërojë një të ashtuquajtur President të ri të Bjellorusisë, të zgjedhur zyrtarisht nga populli bjellorus, por gjithashtu të mbajë një referendum të rremë në të cilin populli bjellorus dhe rus “votojnë” së bashku për pranimin e Bjellorusisë në Rusi, siç ndodhi në rasti i Krimesë së pushtuar në 2014.
Pavarësisht nëse Bjellorusia do të bëhet pjesë e Rusisë, një “republikë e re” brenda Federatës Ruse, ose nëse Bjellorusia mbetet një shtet sovran de jure, por një shtet vasal de fakto, kjo do të ketë implikime negative për sigurinë evropiane. Nga pikëpamja e sigurisë, kërcënimi për Evropën do të vazhdojë të rritet, pasi Kremlini atëherë do të jetë në gjendje të kontrollojë plotësisht Bjellorusinë, territorin dhe burimet e saj, dhe “ishulli” i Kaliningradit do të lidhet me territorin rus nëpërmjet territorit bjellorus.
Prandaj, forcimi i kufijve dhe sigurisë së Evropës, qëndrueshmëria dhe bashkëpunimi më i ngushtë me NATO-n, BE-në dhe SHBA-në janë prioritete./Profesor Vladimir Sazonov, Estonia, për The Geopos/