Si përhap lajmet e rreme Rusia në Ballkan

Ishte mesnatë në Teheran dhe ora 22:00 në Beograd më 13 prill dhe një fushatë masive dezinformuese do të fillonte.

Në atë kohë, Irani po niste një nga sulmet e tij më të mëdha me dron dhe raketa ndaj Izraelit, duke rritur tensionet tashmë të larta në Lindjen e Mesme.

Një media e panjohur në gjuhën serbe ndoqi nga afër lajmet në mbarë botën dhe filloi të botojë histori rreth sulmit iranian me shpejtësi marramendëse – më shumë se 100 lajme në orë – pavarësisht fakteve dhe detajeve të pakta.

Pjesa më e madhe e informacionit dukej se vinin vetëm nga kanalet Telegram në gjuhën ruse, rrjeti RT i financuar nga Kremlini ose media të tjera të drejtuara nga shteti rus.

Një hetim prej muajsh nga shërbimi Ballkanik i RFE/RL zbuloi se ishte pjesë e një rrjeti më të gjerë dezinformues pro-Kremlinit që përdorte teknologjinë e automatizimit për të krijuar shpejt qindra artikuj lajmesh, shpesh të bazuara në përmbajtjen e mediave ruse të ndaluara nga BE.

Si funksionon rrjeti?

Në shkurt, VIGINUM, agjencia qeveritare franceze që monitoron ndërhyrjet dixhitale të huaja, publikoi një raport mbi një rrjet propagandistik pro-rus të quajtur “Portal Kombat”.

Ai identifikoi rreth 193 faqe interneti që synonin të shpërndanin gjerësisht informacionin nga burime pro-ruse, si dhe nga mediat dhe institucionet ruse.

Për katër muaj, Radio Evropa e Lirë gjurmoi uebsajte shumëgjuhëshe që synonin audiencën në Bosnje dhe Hercegovinë, Shqipëri, Maqedoni të Veriut dhe Serbi, objektivi kryesor i padiskutueshëm i propagandës gjatë periudhës së monitoruar nga RFE/RL.

Hetimi i Radios Evropa e Lirë hodhi dritë mbi këtë operacion global, duke treguar se si “artikujt” u gjeneruan dhe shpërndaheshin automatikisht në valë, duke përfunduar në faqet e internetit në gjuhët lokale duke u paraqitur si burime të ligjshme lajmesh – një prirje në rritje në luftën globale të dezinformimit.

Simpati me Rusinë

Ballkani ka qenë prej kohësh tokë pjellore për narrativat pro-ruse, veçanërisht në Serbi, ku presidenti Aleksandar Vuçiq mban marrëdhënie miqësore me presidentin rus Vladimir Putin ndërsa kërkon anëtarësimin në Bashkimin Evropian.

Një sondazh i kryer në Ballkanin Perëndimor nga Instituti Ndërkombëtar Republikan (IRI) dhe i publikuar më 14 maj tregoi se ndërsa shumica e të anketuarve në Shqipëri, Kosovë, Bosnjë, Mal të Zi dhe Maqedoninë e Veriut denoncuan agresionin e Rusisë në Ukrainë, 49% e serbëve e konsideroi atë “të justifikuar”.

Versionet ballkanike të faqeve të internetit të Portal Kombat ishin jashtëzakonisht të ngjashme në të gjitha gjuhët. Të gjitha faqet e internetit të lajmeve të rreme për rajonin që monitoroi Radio Evropa e Lirë kishin të njëjtën strukturë, strukturë dhe madje të njëjtin emër: Pravda, ose e Vërteta.

Forenzika dixhitale tregon se sa shpejt u krijuan faqet e internetit. Faqja e parë e internetit e Pravda në serbisht – Pravda-rs.com – u regjistrua më 20 mars. Disa ditë më vonë – dhe brenda pak sekondash – u regjistruan edhe tre domene të tjera Pravda: në gjuhën boshnjake, maqedonase dhe shqipe.

Lajmet e rreme të automatizuara: Si përmbajtja përhapet kaq shpejt

Nga data 22 mars deri më 20 korrik, në këto katër faqe janë postuar gjithsej 70,719 mesazhe. Megjithatë, shumica e artikujve, më shumë se 67,000, u shfaqën në faqen e internetit në gjuhën serbe.

Duke u fokusuar në sajtin në gjuhën serbe, RFE/RL ishte në gjendje të gjurmonte se si përmbajtja pro-ruse u përhap në platforma të shumta brenda pak minutash.

Shumica e përmbajtjes që u shfaq në katër faqet e internetit duket se vinte nga kanalet Telegram pro-Kremlinit. Procesi i automatizimit të rrjetit është aq efikas sa kalojnë vetëm tre deri në 12 minuta ndërmjet publikimit në një kanal Telegram dhe paraqitjes në faqet e internetit të Pravda.

Operacioni i dezinformimit përdor gjithashtu platforma ruse si VK Video dhe Yandex për të përkthyer, prodhuar dhe shpërndarë përmbajtjen.

Propagandë e lirë ruse

Pavarësisht gjithë sofistikimit të dukshëm të operacionit, VIGINUM vëren në raportin e tij të fundit se faqet e rrjetit të Portal Kombat të ekzaminuara në përgjithësi nuk tërheqin një numër të madh lexuesish.

Për faqet e internetit të fokusuara në Ballkan, Similarweb, një shërbim që gjurmon vizitat në faqet e internetit të regjistruara, raporton se uebsajti më aktiv, Pravda-rs[.]com, kishte më pak se 5,000 vizita në qershor.

Por nëse fushata ishte efektive është pothuajse e parëndësishme, thotë eksperti i dezinformimit Peter Benzoni, sepse kostot e krijimit të dezinformatave janë të papërfillshme.

“Për Rusinë, kjo është një luftë informacioni. Ashtu si me dronët, sulmet me kosto të ulët që dështojnë 99 për qind të rasteve justifikohen nga një për qind që kanë sukses. Këto faqe interneti janë dronët e luftës së informacionit”, tha për Radion Evropa e Lirë Benzoni, një analist hulumtues dhe i të dhënave në Aleancën e Fondit Gjerman Marshall për Sigurimin e Demokracisë në Uashington.

Dezinformata për Ukrainën

Lufta e Rusisë kundër Ukrainës është tema më e njohur në uebsajtin serb, me qindra raporte të pakonfirmuara në fushën e betejës që shpesh u referohen ushtarëve rusë si “tonët” dhe ata që luftojnë në anën ukrainase si “armiq”.

Ndërsa lajmet ndërkombëtare në përgjithësi nuk luajnë shumë rol sepse ka pak kanale të dedikuara Telegram, ngjarjet në Lindjen e Mesme më 13 prill ishin një përjashtim, zbuloi RFE/RL.

Në natën e 13-14 prillit, sulmet iraniane ndaj Izraelit “shpërthyen” jo vetëm nga pala serbe, por edhe në atë shqiptare, maqedonase dhe boshnjake.

Numri i artikujve, i cili zakonisht ishte 500-600 në ditë nga pala serbe, u rrit në më shumë se 1000 më 14 prill. Aktivitet edhe më i lartë u vu re në tre vendet e mbetura në Ballkan.

Rrjeti miratoi përmbajtje nga blogerët e njohur dhe të shquar rusë, postimet e të cilëve u publikuan në mënyrë sinkronike në të katër faqet e internetit në gjuhën ballkanike.

Përveç videoklipeve të shumta me autenticitet të dyshimtë, u botuan shumë artikuj që justifikonin sulmin iranian, si dhe pretendime të ndryshme të pabazuara për atë që Uashingtoni supozohej se dinte paraprakisht.

RT, e përshkruar nga Departamenti Amerikan i Shtetit si një lojtar kyç në aparatin e dezinformimit dhe propagandës së Kremlinit, është bllokuar në Bashkimin Evropian, Kanada dhe vende të tjera që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia në shkurt 2022. Në maj, BE ndaloi transmetimin e katër mediave të tjera ruse.

Megjithatë, mediat ruse kanë gjetur një derë të pasme për audiencën evropiane përmes faqeve të internetit të lajmeve të rreme si ato të hetuara nga RFE/RL, me një pjesë të madhe të përmbajtjes së ndaluar mediatike të ngarkuar në këto faqe, shpjegon Benzoni.

“Nëse kjo është marrëveshje e fshehtë apo jo, nuk ka shumë rëndësi – ata e shohin rritjen e shikuesve për përmbajtjen e medias shtetërore ruse si një përfitim neto, pavarësisht nga vektori”, shtoi Benzoni./Rferl/