Kremlini mblodhi 1 miliard euro shtesë për përpjekjet e tij të luftës këtë vit pasi kompania më e madhe private e naftës ruse shfrytëzoi boshllëqet në rregullat e sanksioneve të BE-së – me ndihmën e Bullgarisë.
Bullgaria përfitoi nga një përjashtim unik nga ndalimi i BE-së për naftën ruse, duke lejuar që miliona fuçi naftë ruse të hynin në një rafineri lokale në pronësi ruse, e cila më pas eksportonte lëndë djegëse të ndryshme të rafinuara jashtë vendit, duke përfshirë në vendet e BE-së. Kjo del nga një hetim i organizatës joqeveritare Global Witness, grupeve të mendimit Qendra për Studimin e Demokracisë (CSD) dhe Qendra për Kërkime mbi Energjinë dhe Ajrin e Pastër (CREA), si dhe nga një raportim i pavarur nga POLITICO.
Kjo zbrazëtirë – e cila, sipas presidentit rus Vladimir Putin, i siguron Moskës të ardhura të mjaftueshme për të financuar forcën e tij mercenare Wagner për një vit – ka pronari i rafinerisë, Lukoil, sipas një analize sekrete të përgatitur për parlamentin bullgar dhe të parë nga POLITICO. solli gati 500 milionë euro fitime që nga hyrja në fuqi e përjashtimit më 5 shkurt.
Sipas specialistëve të sanksioneve, kjo nuk duket se shkel drejtpërdrejt sanksionet dhe si Bullgaria ashtu edhe Lukoil thonë se është e padëmshme. Megjithatë, vendet e BE dhe ligjvënësit bullgarë po i bëjnë thirrje tani Brukselit që të shtrëngojë rregullat që i japin vendit trajtim të veçantë ndërsa Komisioni Evropian përgatit paketën e tij të 12-të të sanksioneve kundër Rusisë, që do të prezantohet në ditët në vijim.
“Të paktën sanksionet dhe përjashtimet duhet të forcohen,” tha Delyan Dobrev, kryetar i komitetit të energjisë në parlamentin bullgar. “Megjithatë, do të ishte më mirë që thjesht të hiqet ky përjashtim.”
Çështja hedh gjithashtu dritë të re mbi vështirësitë e BE-së në formulimin e sanksioneve efektive kundër Moskës pas pushtimit të saj në Ukrainë, pasi zbatimi në terren mbetet i paqartë ndërsa gjuha e lirshme ligjore ka hapur mundësi për shfrytëzim.
“Sistemi i sanksioneve është aq zviceran saqë ne jemi gjithmonë tre muaj prapa rusëve në gjithçka që bëjmë,” tha një diplomat i BE-së, i cili, si të tjerët, dëshironte të mbetej anonim për të folur sinqerisht.
Shfrytëzojeni mundësinë
Kur vendet e BE-së ranë dakord në qershor të vitit të kaluar pas javësh negociatash për të ndaluar importet e naftës bruto ruse nga deti, Bullgaria mori një “përjashtim të veçantë” deri në fund të vitit 2024 për shkak të “lokacionit të saj gjeografik”.
Vendi ballkanik është shumë i varur nga rafineria e madhe Lukoil në Burgas në bregun e Detit të Zi, e cila furnizon 80 për qind të nevojave të Bullgarisë për naftë dhe benzinë dhe përbën një të dhjetën e prodhimit ekonomik të vendit – një fakt që i jep kompanisë me bazë në Moskë të rëndësishme. ndikimi politik në vend.
Megjithatë, pasi qeveria e përkohshme bullgare tregoi se do të vazhdonte t’i shesë BE-së produkte të naftës me origjinë ruse, Komisioni Evropian në Bruksel e ndaloi dhe e ndaloi Sofjen ta bënte këtë nga 5 shkurti, duke thënë se masa ishte “vetëm për të garantuar sigurinë e furnizimi [e vendit]. vendi]”.
Sipas rregulloreve të sanksioneve të BE-së, Bullgaria nuk lejohet të shesë produkte të naftës jashtë vendit. Por ka një kapje: Sofja mund të autorizojë eksportet nëse ato produkte janë “ekskluzivisht” të destinuara për në Ukrainë ose “nuk mund të ruhen në Bullgari për shkak të rreziqeve mjedisore dhe të sigurisë”, për sa kohë që “shitja, shpërndarja, transferimi ose eksporti i tyre nuk lejohet. “Shërben për të anashkaluar sanksionet.
Një zëdhënës i komisionit i tha POLITICO-s vetëm se këto rreziqe mjedisore “lidhen me përbërjen specifike të produkteve të rafinuara”, duke përfshirë zjarre dhe shpërthime të mundshme, por nuk trajtojnë kapacitetin e magazinimit.
Nëpërmjet këtyre përjashtimeve, Bullgaria ka të ngjarë të ketë eksportuar rreth 3 milionë fuçi produkte nafte me origjinë ruse nga deti vetëm nga marsi deri në korrik të këtij viti – ekuivalente me rreth një në pesë fuçi naftë të papërpunuar që mbërrin në Burgas dhe më pas përpunohet nga rafineria, sipas tregon një analizë e të dhënave të transportit nga kompania e kërkimit të tregut Kpler.
Ministri bullgar i financave Asen Vasilev tha për POLITICO se kjo ndodhi për shkak se rafineria kishte vetëm 10 ditë kapacitet magazinimi, duke shtuar se lehtësimi nga sanksionet e qeverisë mund të sjellë deri në 250 milionë euro taksa këtë vit.
“Ne nuk ndihemi përgjegjës” për eksportet e Lukoil dhe të ardhurat që rezultojnë për Kremlinin, tha ai. “Përjashtimi vlen jo vetëm për të ndihmuar Bullgarinë, por edhe për të siguruar që rafineria të funksionojë”.
Megjithatë, statistikat e qeverisë tregojnë se rezervuarët lokalë të magazinimit të Lukoil kanë një kapacitet të barabartë me rreth tre muaj të nevojave të Bullgarisë për naftë, tha Martin Vladimirov, drejtor i programit të energjisë dhe klimës në CSD, “duke e bërë nevojën për eksporte të rafinerisë të pamundur për arsye mjedisore”.
Është e mundur që karburantet e eksportuara nga Burgasi të jenë rieksporte direkte të karburanteve të gatshme që vijnë në rafineri ose karburante nga rafineritë më të vogla bullgare. Por pjesa dërrmuese e tregut të Lukoil dhe afërsia me Burgasin e bëjnë këtë të pamundur, tha ai.
“Pavarësisht nëse Burgas përfundon apo jo duke shkelur letrën e embargos së BE-së ndaj naftës ruse, veprimet e tij minojnë frymën e ndalimit,” tha Chris Lambin, kreu i kërkimit të të dhënave në Global Witness.
Dhe edhe nëse asnjë nga produktet e rafinuara që largohen nga Bullgaria nuk vjen nga Rusia, Kremlini ka bërë shumë para vetëm duke qenë në gjendje të vazhdojë të furnizojë me naftë të papërpunuar në Bullgari. Mes 5 shkurtit dhe 31 tetorit të këtij viti, Moska fitoi 983 milionë euro nga dërgesa të tilla. Kjo është sipas llogaritjeve të Global Witness bazuar në importet ruse të naftës bruto, çmimet globale të naftës dhe një mesatare të taksave të vendosura normalisht në prodhimin dhe eksportet e naftës nga Rusia.
Në një deklaratë, Lukoil i tha POLITICO se “përputhet me të gjitha ligjet e BE dhe bullgare” dhe argumenton se pajtueshmëria me kuotat e [përjashtimit të naftës] do të kontrollohet gjithashtu rreptësisht nga autoritetet doganore bullgare.
Rrëshqitja nëpër të çara
Kjo nuk është e vetmja zbrazëtirë.
Bullgarisë i ndalohet eksportimi i produkteve të naftës me origjinë ruse në vendet e BE-së, nëse ato nuk shkojnë në Ukrainë. Megjithatë, ka paqartësi se çfarë përbën një “shitje, dorëzim, transferim ose eksport” të produkteve.
Një shembull i kësaj ishte një udhëtim i fundit me cisternë nga Bullgaria. Pasi u ankorua në Burgas më 8 gusht dhe ngarkoi me 265,000 fuçi naftë me squfur të lartë në port, anija ndërmori një udhëtim 15-ditor përpara se të shkarkonte ngarkesën e saj në portin holandez të Roterdamit, sipas Kpler.
Para kësaj, Burgas nuk mori asnjë naftë bruto jo-ruse për 21 ditë, por importoi katër dërgesa të naftës bruto ruse, që do të thotë se karburanti në Seaexpress ka të ngjarë të vinte pjesërisht nga nafta bruto ruse. Problemi: Është pothuajse e pamundur ta vërtetosh këtë.
“Ky udhëtim … zbulon një boshllëk të rëndësishëm në sanksionet,” tha Isaac Levi, i cili drejton ekipin e CREA Evropë-Rusi dhe analizën e energjisë.
Një shembull tjetër është një udhëtim nga fillimi i këtij viti. Më 5 mars, një cisternë në Burgas u ngarkua me 136,000 fuçi nafta – një nënprodukt i procesit të rafinimit – përpara se të nisej në ujërat malteze. Atje ngarkesa u transferua në një anije tjetër përpara se të zbarkonte përfundimisht në Bahamas. Ngarkesa ka të ngjarë të ketë ardhur nga Rusia, pasi Burgasi kishte marrë naftë bruto ruse vetëm për gjashtë muaj.
Komisioni shpjegoi se shkarkimi i një ngarkese në një port dhe transferimi nga anije në anije, si në këto dy raste, mund të konsiderohen si një eksport – dhe në këtë mënyrë teorikisht shkelje e sanksioneve të BE-së – por se ata kanë nevojë për më shumë informacion në lidhje me saktësinë skenar për të bërë një vlerësim më të saktë.
Megjithatë, marrja e këtij informacioni mund të jetë e vështirë duke pasur parasysh se si Brukseli përcakton pajtueshmërinë me përjashtimin nga sanksionet.
Sipas rregullave të tij, ekzekutivi i BE-së i shikon të dhënat e eksportit jo në baza mujore, por gjatë një viti të tërë kur kontrollon pajtueshmërinë me sanksionet. Kjo do të thotë se rafineria Lukoil mund të eksportojë produkte të prodhuara nga nafta e papërpunuar ruse për muaj të tërë përpara se të rrisë importet jo-ruse në fund të vitit. Nëse më pas Brukseli shikon të dhënat e përgjithshme, do të ishte pothuajse e pamundur të përcaktohej se nga erdhën fillimisht eksportet e rafinerisë.
Zëdhënësi i komisionit tha se vetëm ky “sistem dukej i mjaftueshëm deri më tani”.
Ndalimi i rrjedhës
Këto pasiguri çojnë në thirrje për të mbyllur zbrazëtirat në përjashtimin bullgar.
“Nëse qëllimi i përjashtimit ishte sigurimi i mbijetesës së popullsisë bullgare dhe ne kemi prova që nafta po rieksportohet dhe përdoret për qëllime të tjera, atëherë ne kemi dështuar,” tha një diplomat i dytë i BE-së.
“Asgjë nuk ka ndryshuar në luftë, kështu që ne duhet të forcojmë sanksionet dhe të kërkojmë nga Komisioni që të monitorojë zbatimin efektiv të paketave të dakorduara më parë”, shtuan ata.
Kjo vjen pasi Presidentja e Komisionit Ursula von der Leyen njoftoi të shtunën se ekzekutivi i BE-së do të shpallte paketën e saj të dymbëdhjetë të sanksioneve këtë javë. Diplomatët nga tre vende të BE-së ranë dakord që Komisioni duhet të shqyrtojë përjashtimin bullgar përpara këtij propozimi.
Çështja po shkakton gjithashtu trazira në politikën e brendshme bullgare. Pas mosmarrëveshjeve të nxehta politike, Sofja ra dakord muajin e kaluar t’i jepte fund përjashtimit dy muaj më parë, në tetor të vitit të ardhshëm, pavarësisht se disa bënin thirrje për një përfundim shumë më të hershëm.
Ministri bullgar i financave Vasilev tha për POLITICO se orari i zgjatur ishte i nevojshëm sepse rafineria kishte nevojë për “përmirësime logjistike” për të reduktuar blerjen e saj të naftës së papërpunuar ruse dhe për të rritur importet e papërpunuara nga vendet jashtë rajonit të Detit të Zi. Megjithatë, të dhënat e Kpler tregojnë se Burgas ka marrë dërgesa të naftës së papërpunuar nga vende duke përfshirë Irakun, Libinë, Egjiptin dhe Kroacinë që nga viti 2020.
Edhe pse qeveria bullgare pretendon se statusi special është i nevojshëm për konsumatorët bullgarë, Dobrev, kryetari i Komitetit të Energjisë, partia e të cilit, së bashku me partinë e Vasilev, kontrollon qeverinë, tha se nuk ka “nuk ka kuptim” pasi çmimet e karburantit nuk kanë rënë në vendet e tjera të BE-së.
Në kundërshtim me pretendimet e ministrit të financave, rafineria mund të përpunojë vëllime të mëdha të naftës së papërpunuar jo-ruse, tha Dobrev, duke argumentuar se më pak se gjysma e naftës që rafineria mori në 2021 erdhi nga Moska, krahasuar me 90 përqind që është marrë që nga viti fillimi i vitit erdhi nga Rusia.
Në deklaratën e tij, Lukoil premtoi të përmbushë afatin e Bullgarisë në tetor. Kompania tha se “po punonte për kalimin në përpunimin e naftës bruto jo-ruse që nga dita e parë e përjashtimit dhe po rregullon proceset e saj të prodhimit dhe logjistikën duke pasur parasysh kushtet e trazuara në tregun global të naftës”.
Pothuajse dy vjet pas pushtimit të Kievit nga Moska, efektiviteti i sanksioneve të BE-së kundër Rusisë po vihet gjithashtu në provë.
Sipas Maarten van den Ende, kreu i Shoqërisë Belgjike jofitimprurëse për Sanksionet dhe Kontrollin e Eksportit, marrja e 27 vendeve për të mbështetur çdo paketë sanksionesh, e cila duhet të miratohet njëzëri, është pjesërisht e ndërlikuar.
“Rezultati i procesit të kompromisit në këtë rast është një përjashtim me shtrirje të konsiderueshme që lë fleksibilitet në zbatimin e tij”, tha ai.
“Sanksionet janë shumë të depërtueshme dhe janë shkruar posaçërisht për t’i dhënë Bullgarisë ose vendeve të tjera sa më shumë fleksibilitet që të jetë e mundur, në mënyrë që ata të mos mbështeten në mungesën e naftës së papërpunuar për t’u rafinuar,” tha Viktor Katona, analist i lartë i naftës së papërpunuar në Kpler.
Një problem tjetër lind nga kompleksiteti i vetë sanksioneve.
Një tregtar i karburanteve të rafinuara, të cilit iu dha anonimiteti sepse nuk ishte i autorizuar të fliste publikisht, tha se ishte “i pavetëdijshëm” se duhet të ishte i kujdesshëm kur tregtonte produkte nafte nga Bullgaria në Evropë.
“Askush nuk ka vënë në dukje se kjo naftë nuk mund të hidhet në treg, të paktën jo për evropianët,” tha ai, duke shtuar se rreziku për kompanitë më të vogla tregtare me departamente të kufizuara ligjore për të shkelur pa dashje sanksionet është “mjaft i lartë”.
Zbatimi gjithashtu mbetet një problem i dukshëm.
Një raport i porositur nga Parlamenti Evropian muajin e kaluar zbuloi se një “mozaik i praktikave të zbatimit dhe zbatimit në të gjithë BE” po çon në “konfuzion dhe keqkuptim të ndërsjellë” si dhe “mospërputhje në interpretimin ligjor të Shteteve Anëtare të dispozitave kryesore të sanksioneve.” .
Kjo është e dukshme edhe në rastin e Bullgarisë. Ligjet e sanksioneve të BE kërkonin që Sofja t’i dorëzonte Komisionit një raport përputhshmërie gjashtë muaj pas hyrjes në fuqi të derogimit. Komisioni nuk pranoi të komentojë mbi diskutimet e tij me Bullgarinë.
I pyetur për cisternën që lundroi nga Bullgaria në Holandë në gusht dhe për angazhimin më të gjerë të qeverisë për të informuar Komisionin sa herë që autorizon dërgimin e karburantit me origjinë ruse në vendet e treta, Vasilev shprehu habinë.
“Kjo është hera e parë që kam dëgjuar për të,” tha ai.