Propaganda gjenocidale e Rusisë nuk duhet të kalojë si liri e fjalës

Isha në Kievin e mrekullueshëm dhe të guximshëm të hënën kur raketat ruse goditën Ukrainën, duke vrarë civilë dhe duke fikur nxemjen dhe dritën në prag të dimrit. Kyivanët e morën me qetësi. Takimi im u transferua pa probleme nga një kafene në metro, ku pinim kafe të një pas njëshme dhe vazhdonim nën sirenat dhe bumet e rastësishme, kumbuese të mbrojtjes raketore. Në mediat sociale dhe televizionet ruse, ekipi i propagandës grotesk i mediave të kontrolluara nga shteti, zyrtarët dhe ekspertët mashtrues ishin vetja e tyre e zakonshme sadiste, duke festuar sulmet dhe duke bërë thirrje për më shumë sulme ndaj civilëve dhe infrastrukturës kritike.

Prej vitesh, dhe veçanërisht që nga pushtimi i 24 shkurtit, media shtetërore ruse ka bërë thirrje për të fshirë Ukrainën nga harta, për vrasjen masive të ukrainasve dhe çnjerëzimin e popullit të saj, duke i njollosur si “nazistë” që duhet të “denazifikohen”.

Shembujt janë të shumtë. Në agjencinë shtetërore ruse të lajmeve RIA Novosti, gazetari pro-Kremlinit Timofey Sergeytsev bëri thirrje për shkatërrimin e identitetit kombëtar të Ukrainës dhe një fushatë dënimi brutal të popullit të saj. Ai bëri thirrje për burgim, punë të detyruar dhe vdekje për ata që refuzuan të binin në përputhje me sundimin e Kremlinit në Ukrainë. Në programin e propaganduesit të mirënjohur Vladimir Solovyov, një nga të ftuarit deklaroi si vijon: “Ukraina nuk mund të riparohet. Ju nuk mund ta riparoni këtë konstruksion. Ajo duhet të shkatërrohet pasi është kundër Rusisë, një entitet që kërcënon Rusinë.”

Ndërsa rastet e krimeve të luftës, krimeve kundër njerëzimit, krimeve të agresionit dhe gjenocidit grumbullohen kundër udhëheqjes dhe ushtrisë ruse, a ka ndonjë mënyrë për t’i mbajtur përgjegjës edhe anëtarët e makinës propagandistike? A mbrohen nga liria e fjalës apo roli i tyre është cilësisht i ndryshëm: jo thjesht trumbetues të opinionit të urryer, por lehtësues të krimeve? Dhe çfarë do të thotë për rastet e tjera anembanë botës: nga Donald Trump, i cili përdori Twitter-in për të (gjoja) nxitur rebelët në Kapitolin e SHBA më 6 janar, te predikuesit e urrejtjes në internet në Myanmar që inkurajojnë persekutimin e Rohingya-ve?

Çështja e fajit ligjor të propagandistëve ishte një nga arsyet e vizitës sime: unë kisha kryesuar një panel mbi temën në Forumin e Librit në Lviv. Ne kishim diskutuar shembuj historikë të propaganduesve të shpallur fajtorë në bankën e të akuzuarve. Autori dhe avokati Philippe Sands theksoi se në Nuremberg, Julius Streicher, redaktori i gazetës së egër antisemitike naziste Der Stürmer dhe “hebreu-baiter numër një” sipas fjalëve të prokurorisë, u shpall fajtor për nxitje të gjenocidit dhe u var. Pas gjenocidit të Ruandës në 1994, prezantuesit në Radio Mille Collines u shpallën fajtorë për krime të ndryshme, duke përfshirë nxitjen e gjenocidit.

Por edhe këta shembuj janë problematikë. Streicher nuk ishte thjesht një gazetar, por edhe një vendimmarrës politik, Gauleiter i Franconisë, i cili mbajti fjalime antisemitike në mitingjet naziste dhe mori pjesë në shumë akte anti-hebreje. Megjithatë, Hans Fritzsche, kreu i Radios së Rajhut, i cili transmetohej pothuajse çdo mbrëmje nën nazistët duke transmetuar fjalime të shpeshta antisemitike, u shpall i pafajshëm. Ai u konsiderua një zëdhënës i thjeshtë, pa kontroll mbi ngjarjet. Dikush mund të imagjinojë avokatët e zgjuar të propagandistëve të sotëm rusë të bëjnë të njëjtin rast: sado fyes mund të jetë fjalimi i tyre, ata janë ekspertë, jo vendimmarrës politikë apo gjeneralë.

Ndërkohë, prezantuesit në radio në Ruandë mund të jenë shumë specifikë në drejtimin e veprimeve të dhunshme. “Ju kanë munguar disa nga armiqtë,” i tha njëri audiencës së tij. “Duhet të ktheheni atje dhe t’i përfundoni ato. Varret nuk janë mbushur ende!”. Propagandistët rusë mund të përpiqen të zgjidhin rrugën e tyre duke pretenduar se edhe thirrjet e tyre për të vrarë ukrainasit janë thjesht lojëra retorike, jo udhëzime konkrete. Retorika gjenocidale, shpjegoi Sands në Lviv, nuk është e njëjtë me qëllimin për gjenocid, i cili duhet të lidhet me akte dhe plane specifike.

Ndoshta për këto arsye ka pasur historikisht relativisht pak raste që u përpoqën të nxirrnin propagandistët në gjyq. Por sa të dobishëm janë këta shembuj historikë në dritën e mënyrës sesi Rusia përdor propagandën në operacionet e saj ushtarake dhe politikën e brendshme dhe në një epokë kur teknologjia ka ndryshuar plotësisht mjedisin tonë të informacionit? Së bashku me avokatët Wayne Jordash nga Global Rights Compliance dhe Toby Cadman nga Guernica 37, kam kaluar javët e fundit duke marrë parasysh këto dimensione të reja. Media në Rusi është një mjet jetik në regjimin e Vladimir Putinit, i pandashëm nga funksionimi i shtetit. Në vend, televizioni i kontrolluar nga shteti dhe gjithnjë e më shumë media online përdoren për të persekutuar zërat kritikë dhe për të ndihmuar në minimin e aksesit të njerëzve në burime alternative të informacionit. Analisti rus i medias Vasily Gatov e përshkruan mbingarkimin sistematik të dezinformatave si një lloj “censurimi përmes zhurmës”.

Teoria ushtarake ruse i sheh operacionet e informacionit si pjesë përbërëse të operacioneve ushtarake në një masë të paprecedentë – menaxherët e mediave shtetërore ruse madje morën medalje ushtarake për rolin e tyre gjatë aneksimit të Krimesë në 2014.

Dhe në vend se thjesht fjalë të këqija të transmetuara në radio ose TV, operacionet e informacionit tani vazhdojnë në fushata dixhitale të kontrolluara fort me gjithçka, nga “fermat e trollit” në internet deri te optimizimi i motorëve të kërkimit, të cilat ngrihen dhe kreshtohen së bashku me operacionet ushtarake. Nëse, për shembull, mund të tregohet se fushatat e informacionit përhapin me qëllim gënjeshtra që ushtria ukrainase po fsheh në zona civile siç janë spitalet në ardhjen e një sulmi dhe inkurajojnë sulmet në zona, atëherë këto gënjeshtra bëhen më shumë sesa thjesht të neveritshme, ato bëhen pjesë integrale e ndihmës dhe zvogëlimit të krimeve. Cadman e përshkruan propagandistin si shoferin e largimit që sjell grabitësit e bankës në vend – dhe i largon përsëri; Jordash si këshilltari me flokë gri që i kërkon bandës kriminale të mos lërë të burgosur.

Ndihej e pavend që ky debat të zhvillohej në Lviv, qyteti që prodhoi dy gjenitë ligjorë, Lemkin dhe Lauterpacht, të cilët në fillim të shekullit të 20-të ripërcaktuan përgjegjësinë duke zhvilluar konceptet e “gjenocidit” dhe “krimeve kundër njerëzimit”. Sot, ne kemi nevojë për një mendim të ri. Në të gjithë botën, ne shohim të fuqishmit duke përdorur një mjedis të ri informacioni për të shtypur të drejtat, dhe më pas duke u fshehur pas “lirisë së shprehjes”. Ukraina do të jetë vendi ku ne do ta sfidojmë këtë dhe do të përcaktojmë mes të drejtës së vërtetë edhe për llojet më të shëmtuara të të folurit dhe përdorimit të mjeteve të informacionit si pjesë e një forme të re të rritjes së represionit dhe lehtësimit të mizorive.

Peter Pomerantsev është autor i Asgjë nuk është e vërtetë dhe gjithçka është e mundur: Aventurat në Rusinë moderne./The Guardian