
Edin Smailović
Marrëdhëniet e Serbisë me fqinjët e saj 22 vjet pas rrëzimit të Millosheviçit nga pushteti janë, për ta thënë butë, të këqija.
E mbaj mend mirë atë ditë. Unë isha në Sarajevë. Të gjithë prisnin me padurim përfundimin e ngjarjeve në Beograd. Në ndryshim nga Bosnja dhe Hercegovina, e cila, falë pranisë së forcave të forta të paktit të NATO-s, priste që situata të zhvillohej në një atmosferë të relaksuar. Kjo sigurisht nuk ishte rasti në Malin e Zi, ku ushtria ishte ende e pranishme (dhe, për Zotin, paraushtarakët) ku Sllobodan Millosheviqi ishte ende komandant i përgjithshëm.
Me çdo orë rreziku i luftës rritej.
Por tashmë pasdite ishte e qartë se Millosheviqi kishte mbaruar. Bashkëpunëtorët e tij më të ngushtë vendosën të ndryshojnë anë.
Gjakderdhja u shmang. Serbia, rajoni dhe bota morën një psherëtimë të lehtësuar.
Pozitën e Presidentit të Republikës Federale të Jugosllavisë e mori Vojisllav Koshtunica. Zoran Gjinxhiq u zgjodh kryeministër i ri i Serbisë.
Beogradi është bërë sërish një adresë e dëshirueshme për liderët perëndimorë. Pritej shumë. Këtë e prisnin edhe qytetarët e Serbisë dhe të rajonit.
Shumë shpejt doli se ato shpresa ishin të pabaza.
Një datë mitike
Është interesant fakti se në Serbi 5 tetori ende përmendet zyrtarisht nga të gjithë aktorët politikë si një datë mitike, por që Serbia nuk është asnjëherë larg synimeve të 5 tetorit.
Por si shihet sot 5 tetori në Mal të Zi dhe në rajon dhe sa kjo ngjarje nuk ka qenë objekt kritike objektive historike deri më tani. Në Ballkan, përgjithësisht, ajo që kthehet në mit e lë në hije shpejt realitetin, pra të vërtetën.
Ajo që rrallë merret parasysh kur bëhet fjalë për 5 tetorin dhe rrëzimin nga pushteti të Sllobodan Millosheviqit, është se përveç forcave civile, të paktën dy faktorë të tjerë kanë luajtur rol në rrëzimin e tij. E para është varfëria e masave të gjera të popullit, e cila nuk mund të tolerohej më. Por faktori i dytë është shumë më i rëndësishëm për mendimin tim, përkatësisht qarqet e sigurimit të shtetit, me të gjitha degët e tyre që shtriheshin nga ushtria dhe policia si aparat represiv deri në akademinë e shkencave dhe kishën.
Për të kuptuar rolin e këtij faktori në fundin politik të Sllobodan Millosheviqit, duhet të jemi të vetëdijshëm për faktin se Millosheviqi nuk ka qenë kurrë mjeshtër i gjithëfuqishëm i Serbisë. Ai i premtoi një pjese të shoqërisë në Serbi shtet dhe fitore të madhe. Nga ana tjetër, ata mbanin të paktën një shtyllë të pushtetit të tij. Kur ai u tregua i paaftë politikisht dhe ushtarakisht, ishte pikërisht kjo pjesë e strukturave qeverisëse që luajtën një rol kyç për të siguruar që revolucioni në Serbi të bëhej pa gjak.
Por a do të thoshte rrëzimi i Millosheviçit se Serbia heq dorë nga politika e saj ndaj fqinjëve dhe pakicave që jetojnë në Serbi?
Përgjigja është sigurisht jo, dhe kjo u bë shpejt e dukshme.
Edhe pse forcat civile padyshim që vuajtën barrën e 5 tetorit, doli se kjo strukturë, e mishëruar personalisht në Vojisllav Koshtunica, ka shumë më tepër përvojë në ruajtjen dhe ruajtjen e pushtetit.
Gjithashtu, u kërkua që politika rajonale e Serbisë të mbetet e njëjtë. Atyre nuk u interesonte ndryshimi i mënyrës së qeverisjes dhe politikës, por vetëm ndryshimi, nga këndvështrimi i tyre, i Millosheviqit të paaftë.
Pagesa me kokë e Gjingjiq
I vetmi kundërshtar real i këtij kursi politik në Serbi, nga 5 tetori 2000 e deri më sot, ishte Zoran Xhinxhiq. Ndonëse ai nuk ishte hero i Serbisë kundër luftës, sepse formalisht u distancua nga ajo politikë vetëm kur pa se luftërat ishin të humbura, Xhingjiq ishte një njeri me natyrë pragmatike që i kuptonte proceset. Nga kjo distancë, nuk mund të mohohet se ai u përpoq të modernizonte Serbinë dhe se ka marrëdhënie të paktën të tolerueshme me fqinjët e tij.
Më 12 mars 2003, Xhingjiq do ta paguante me jetë “kërcimin” nga vija e tërhequr politike.
Që atëherë e deri më sot, vetëm në forma të ndryshme, politika e udhëhequr nga Sllobodan Millosheviqi ndaj fqinjëve të tij ka qenë konstante në Serbi. Kështu Vojisllav Koshtunica heshti për pavarësinë e Malit të Zi në vitin 2006. Dialogu me Kosovën nuk ishte kurrë një opsion serioz në Beograd, siç ishte heqja dorë nga pretendimet territoriale ndaj Bosnjë-Hercegovinës.
Sot, 22 vjet më vonë, marrëdhëniet e Serbisë me fqinjët e saj janë, për ta thënë më butë, të këqija. Sidomos me Podgoricën, Prishtinën dhe Sarajevën.
E vetmja e mirë është se kjo Serbi, ndryshe nga ajo e viteve nëntëdhjetë, nuk ka forcë për luftëra të reja.
Por ky është pak ngushëllim. Forcat civile në Serbi sot janë shumë më të dobëta se 22 vjet më parë. Programet arsimore dhe kulturore që po shtyhen në shoqërinë serbe janë lëndë djegëse e shkëlqyeshme për luftëra të reja, duhet vetëm të presësh që të ndodhin rrethana të favorshme.
Sigurisht që Perëndimi, i cili u kënaq me shkarkimin e Millosheviqit, në vend që të qëndrojë realisht pas demokratizimit të Serbisë dhe vendeve të tjera të rajonit, ka një përgjegjësi të madhe këtu.
Por duhet të jemi realist dhe të pranojmë se nuk mund të pritej më shumë nga vetë 5 tetori. Për një arsye të thjeshtë, sepse e provokuan shumë më tepër sesa dëshira për demokraci dhe të drejta të njeriut./Aljazeera/