Kryeministrja estoneze Kallas, kryediplomatja e ardhshme e BE-së, sjell një perspektivë post-sovjetike dhe origjinë liberale

Kryeministrja e Estonisë Kaja Kallas është gati të emërohet kryediplomati pas javësh grindjesh intensive politike për zyrën më të lartë të BE-së. Kjo do të thotë se një avokate e vendosur e demokracisë liberale, e formuar nga përvoja e saj personale e okupimit sovjetik, do të luajë një rol vendimtar në formësimin dhe promovimin e objektivave të sigurisë dhe mbrojtjes së BE-së.

Emërimi i shefit të politikës së jashtme të BE-së kërkon një “shumicë të kualifikuar” në Këshillin Evropian, i cili përbëhet nga krerët e shteteve dhe qeverive të vendeve anëtare të BE-së. Ky votim pritet në samitin e krerëve të shteteve dhe qeverive të BE-së në Bruksel më 27 dhe 28 qershor. Përpara se Kallas të emërohet për një mandat pesë-vjeçar, ai duhet të konfirmohet nga Parlamenti Evropian pas seancave dëgjimore të planifikuara për këtë vjeshtë.

Burime në Bruksel të njohura me negociatat e udhëheqjes së lartë të BE-së i thanë Radios Evropa e Lirë se 27 anëtarët e bllokut kanë rënë dakord për Kallas.

Ajo do të zëvendësonte politikanin veteran socialist spanjoll Josep Borrell, mandati i të cilit përfshinte një pandemi globale, luftëra në periferi të BE-së në Nagorno-Karabakh dhe Ukrainë, një krizë kufitare me Bjellorusinë dhe mosmarrëveshje të profilit të lartë mbi sjelljen e Izraelit të luftës me atë të BE dhe SHBA Hamasi në Rripin e Gazës, i cili u klasifikua si terrorist.

Populizmi kombëtar, lufta në Ukrainë

Në pritje të konfirmimit, Kallas do të marrë detyrën ndërsa Bashkimi Evropian 27-anëtarësh lufton së brendshmi me rritjen e populizmit kombëtar dhe angazhimin e anëtarëve ndaj vlerave thelbësore si të drejtat dhe demokracinë, dhe nga jashtë me Rusinë dhe luftën në Ukrainë, mes sfidave të tjera aktuale, rendit ndërkombëtar. po vihet në provë.

Fillimi i mandatit të saj gjithashtu do të përkonte afërsisht me një zgjedhje përçarëse në SHBA dhe një ndryshim lidershipi në NATO, të cilat të dyja kanë implikime të mëdha për marrëdhëniet transatlantike në zhvillim.

Kallas do të ishte shefi i pestë i politikës së jashtme të BE-së që nga krijimi i postit në 1999, por i pari nga Evropa postkomuniste dhe i pari nga Balltiku që do të kalonte në nivelet e larta të politikës ekzekutive të bllokut.

Kur bëhet fjalë për Rusinë, ajo është një nga zërat më të ashpër. Kallas është ankuar se bota ka “injoruar” një dekadë të agresionit rus kundër Ukrainës, i cili filloi me pushtimin e Krimesë në vitin 2014. Dhe ajo ka sugjeruar se Perëndimi duhet të kishte ofruar ndihmë ushtarake për Kievin përpara pushtimit të Rusisë në 2022, siç ishte rasti në Talin, ku inteligjenca amerikane paralajmëroi për një sulm të afërt, ndërsa dhjetëra mijëra trupa ruse u mblodhën në kufirin ukrainas.

Rusia “ishte dhe është ende” një fuqi koloniale që estonezët e njohin nga dora e parë, shkroi Kallas në fillim të këtij muaji, dhe “politikat kolonialiste të rrëmbimit të tokës sot në Ukrainë janë një kujtesë therëse se si historia mund të përsëritet”.

Zyra e Përfaqësuesit të Lartë të Bashkimit për Punët e Jashtme dhe Politikën e Sigurisë ofron një platformë të rëndësishme për formësimin e politikës së përbashkët të sigurisë dhe mbrojtjes të BE-së. Roli më i dukshëm i Përfaqësuesit të Lartë është promovimi i bashkëpunimit të mbrojtjes të BE-së, përfshirë me NATO-n, dhe koordinimi i politikës strategjike të mbrojtjes dhe sigurisë.

Kallas e ka hedhur poshtë gjithmonë idenë e një marrëveshjeje paqeje që lë në duart ruse territorin ukrainas të njohur ndërkombëtarisht – nga Krimeja në katër rajonet që Moska kërkoi të aneksonte vitin e kaluar. Ajo i tha Radios Evropa e Lirë se “lufta do të përfundojë kur Rusia të kthehet në Rusi”.

E kaluara sovjetike

Kallas jetoi nën pushtimin sovjetik deri në moshën 14-vjeçare dhe kishte një baba që mbronte autonominë ekonomike shumë kohë përpara se pavarësia e Estonisë të rivendosej në 1991. Babai i saj, Siim Kallas, ishte për një kohë të shkurtër kryeministër i Estonisë dhe mbante tre portofol të ndryshëm në Komisionin Evropian.

“Ai djall jeton ende në Rusi,” u citua të thoshte Kallas nga Reuters një vit më parë teksa shënonte përvjetorin e dëbimit me forcë të nënës dhe gjyshërve të saj në Siberi në 1941 nga autoritetet sovjetike që kërkonin të shkatërronin elitën patriotike të Estonisë.

Një nga sfidat e tyre të menjëhershme do të jetë një partner i nivelit të lartë në Hungari, pasi vendi i kryeministrit kritik të Brukselit Viktor Orban mban presidencën e rradhës të Këshillit të BE-së në gjysmën e dytë të këtij viti.

Orban i krahut të djathtë udhëheq një kor të vogël, por të vazhdueshëm skeptikësh për çështjet kyçe të politikës së jashtme të BE-së që kanë lindur nga lufta në Ukrainë, duke përfshirë sanksionet kundër Rusisë, furnizimin me armë dhe ndihma të tjera ushtarake për Kievin dhe pavarësinë energjetike të Rusisë. Budapesti i ka rezistuar gjithashtu garancive të anëtarësimit për vende të tilla si Ukraina, Gjeorgjia dhe Moldavia, ndërkohë që kërkon përparim më të madh në pranimin e kandidatëve ballkanikë si Serbia në BE.

Që nga mesi i vitit 2023, Kallas u ankua për Radion Evropa e Lirë se shqetësimi i saj kryesor ishte se “ndoshta jo të gjithë aleatët e kanë njohur situatën e sigurisë në të cilën ndodhemi”.

Kallas ka bërë thirrje prej kohësh për një “rrugë” që e bën anëtarësimin e Ukrainës në NATO një çështje “jo ‘nëse’, por ‘kur'”. Megjithatë, ajo pranoi se kjo “nuk mund të ndodhë për sa kohë që lufta vazhdon”.

Ajo ka mbajtur marrëdhënie më të ngushta në Ballkan, por i kujtoi qeverive lokale nevojën për reforma dhe luftën kundër korrupsionit, si dhe një zgjidhje për mosmarrëveshjet e njohjes, veçanërisht në Kosovë.

Kallas e përshkroi perspektivën e një jete më të mirë në anën evropiane të kufirit rus si një mjet efektiv kundër propagandës ruse.

Ajo vuri në dukje përvojën e dështuar përfundimisht të neutralitetit të Estonisë në vitet 1940 me vendet në kufirin e Rusisë, si Gjeorgjia dhe Moldavia, por theksoi se vendimi nëse do të anëtarësohet në NATO apo BE u takon vendimmarrësve përkatës.

Kallas është një ish-juriste që iu bashkua Partisë liberale të Reformës Estoneze në vitin 2010 dhe shërbeu në Parlamentin e Estonisë dhe Parlamentin Evropian, ku u fokusua kryesisht në çështjet e dixhitalizimit dhe inovacionit.

Nga Brukseli, ajo u kthye në politikën kombëtare dhe fitoi zgjedhjet e vitit 2019, të cilat përfundimisht çuan në konfirmimin e saj si kryeministrja e parë femër e Estonisë në 2021.

Në politikën e jashtme, ajo foli vazhdimisht në favor të përfundimit të varësisë së Evropës nga energjia ruse.

Ajo ishte pjesërisht përgjegjëse për prirjen në vendet postkomuniste për të çmontuar monumentet e epokës sovjetike, gjë që zemëroi Moskën. Në shkurt, Rusia vendosi Kallas dhe zyrtarë të tjerë balltikë në një listë të kërkuar për atë që Moska e quajti “përdhosje të kujtesës historike”.

Në vitin 2023, Kallas iu desh të duronte një skandal të madh politik të brendshëm për biznesin e vazhdueshëm në Rusi nga një kompani në pronësi të një çerek të bashkëshortit të saj Arvo Hallik, megjithëse ajo vazhdimisht bëri thirrje që kompanitë estoneze të ndalonin së operuari në Rusi./RFE/