Kina kontrollon metalet e rralla që blen bota – a mund ta ndryshojnë këtë marrëveshjet e reja të Trump?

Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, nënshkroi një sërë marrëveshjesh gjatë vizitës së tij në Azi për të siguruar furnizime me metale të rralla të tokës, një sektor jetësor që Kina e ka dominuar prej kohësh.

Marrëveshjet me Japoninë, Malajzinë, Tajlandën, Vietnamin dhe Kamboxhian ndryshojnë në fushëveprim dhe përmbajtje, dhe është ende shumë herët për të vlerësuar ndikimin e tyre specifik. Megjithatë, të gjitha ato përfshijnë përpjekje për të diversifikuar aksesin në mineralet që janë bërë thelbësore për prodhimin modern, nga automjetet elektrike te telefonat inteligjentë.

Marrëveshjet, të cilat synojnë të lidhin partnerët për të tregtuar me SHBA-në, janë një përpjekje e qartë për të zvogëluar varësinë nga Kina përpara një takimi kyç me udhëheqësin e saj, Xi Jinping.

Ato në fund të fundit mund të sfidojnë dominimin e Pekinit mbi metalet e rralla të tokës, por ekspertët thonë se ky do të jetë një proces i kushtueshëm që do të zgjasë me vite.

“Ndërtimi i minierave, rafinerive dhe impianteve të reja të përpunimit në rajone të tilla si Australia, Shtetet e Bashkuara dhe Evropa vjen me kosto kapitale shumë më të larta, rregullore më të rrepta mjedisore dhe inpute më të shtrenjta të punës dhe energjisë [krahasuar me Kinën]”, shkroi Patrick Schroder, bashkëpunëtor i lartë kërkimor në Qendrën e Mjedisit dhe Shoqërisë të Chatham House, në një editorial këtë javë.

Nuk është ende e qartë nëse investimi prej 550 miliardë dollarësh, i premtuar më parë nga Japonia, do të jetë pjesë e marrëveshjes për metalet e rralla. Sekretari i Tregtisë i SHBA-së, Howard Lutnick, pritet t’i sqarojë këto detaje me kompanitë japoneze gjatë vizitës së tij të ardhshme.

Megjithatë, kjo është një pikë kthese në rivalitetin SHBA-Kinë.

Pekini kontrollon përpunimin e pothuajse të gjitha metaleve të rralla në të gjithë botën, gjë që i ka dhënë Xi-së një ndikim të fuqishëm në luftën tregtare të vazhdueshme me Uashingtonin. Kontrollet kineze të eksportit kohët e fundit kanë kufizuar furnizimin me metale të rralla, ndërsa të dy vendet përpiqen të arrijnë një marrëveshje për një sërë çështjesh që variojnë nga tarifat deri te shitja e operacioneve të TikTok në SHBA.

Kontrollet kanë ngritur gjithashtu shqetësime të njohura në qendrat prodhuese në SHBA, Evropë dhe Azi – një tregues se sa të prekshëm janë zinxhirët globalë të furnizimit ndaj marrëdhënies së tensionuar SHBA-Kinë.

Edhe para se të udhëtonte në Azi këtë javë, Trump nënshkroi një marrëveshje prej 8.5 miliardë dollarësh me Australinë, duke premtuar bashkëpunim industrial dhe investime të përbashkëta për të ndërtuar kapacitete përpunimi të metaleve të rralla jashtë Kinës.

Gjatë vizitës së Kryeministrit Australian Anthony Albanese në Shtëpinë e Bardhë, Trump tha në atë kohë se “brenda rreth një viti, do të kemi kaq shumë minerale kritike dhe metale të rralla, sa nuk do të dini çfarë të bëni me to”, duke shtuar se “do të vlejnë 2 dollarë” – duke sugjeruar se çmimet do të binin për shkak të rritjes së furnizimit.

Si koha ashtu edhe çmimi janë të pamundura, por Australia është sigurisht një partner i rëndësishëm për SHBA-në në kërkimin e mineraleve kritike.

“Vendi është një tabelë periodike që shkëlqen si një pemë Krishtlindjesh, me një nga përqendrimet më të gjera dhe më të pasura të burimeve minerale në Tokë”, shkruan Gracelin Baskaran dhe Kessarin Horvath të Qendrës për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare në një ese të kohëve të fundit.

Disa kompani tashmë po ndërtojnë rafineri, përfshirë Iluka Resources, e cila i tha BBC-së në fillim të këtij viti se ta bësh këtë do të ishte pothuajse e pamundur financiarisht pa mbështetjen e qeverisë.

Marrëveshja me Japoninë mbi mineralet kritike përcakton që të dyja palët do të rrisin furnizimin dhe prodhimin e metaleve të rralla – dhe përfshin plane për investime të koordinuara dhe grumbullim të metaleve të rralla, si dhe një Grup të Reagimit të Shpejtë për t’u përballur me tronditjet e furnizimit.

Marrëveshjet me ekonomitë më të vogla të Azisë Juglindore janë po aq të paqarta. Malajzia, Tailanda, Vietnami dhe Kamboxhia kanë rënë dakord të përmirësojnë aksesin e SHBA-së në metale të rralla dhe të zbatojnë rregulla eksporti që do të favorizonin blerësit amerikanë mbi kompanitë kineze. Ata gjithashtu janë zotuar të mos bllokojnë dërgesat në SHBA dhe të inkurajojnë përpunimin dhe investimet lokale nga kompanitë jo-kineze.

Megjithatë, marrëveshjet me Malajzinë dhe Tailandën janë marrëveshje jo-detyruese, të quajtura “Memorandume Mirëkuptimi” (MM). A do t’i mbijetojnë ato ndryshimeve politike në këto vende?

Një tjetër çështje kyçe që mbetet për t’u zgjidhur ka të bëjë me rregullimin – veçanërisht duke pasur parasysh dëmet e mundshme mjedisore. Me metalet e rralla, jo vetëm minierat, por edhe përpunimi është një biznes i çrregullt. Ai përfshin nxjerrjen, shpëlarjen, ndarjen termike dhe rafinimin, të cilat prodhojnë përbërës radioaktivë. Ndikimi në Kinë është i dokumentuar mirë, gjë që ka bërë që vendet e tjera të mos e përqafojnë menjëherë këtë industri.

Furnizuesi më i madh në botë i metaleve të rralla jashtë Kinës është kompania australiane Lynas Rare Earths. Ajo mbështetet në Malajzi për një pjesë të rafinimit të saj, por është përballur me një numër pengesash rregullatore atje gjatë viteve.

Duke përfshirë fuqitë rajonale si Japonia dhe Australia në marrëveshjet e investimeve që potencialisht mund t’i japin SHBA-së më shumë kontroll mbi furnizimet e metaleve të rralla, Trump do të hyjë në bisedimet vendimtare të së enjtes me Xi mbi një themel të fortë.

Megjithatë, fakti mbetet se Kina ende kontrollon afërsisht 70% të përpunimit të metaleve të rralla. Kapja e ritmit do të kërkojë investime të mëdha kapitale, rregullore të rrepta mjedisore dhe ekspertizë teknologjike. Ndërtimi i një impianti të vetëm përpunimi mund të zgjasë me vite nga projektimi deri në prodhimin e plotë. Australia ka kohë që bën përpjekje serioze për të rritur prodhimin e metaleve të rralla, por objektet e saj ende nuk janë funksionale.

Dhe Kina nuk është aspak një vëzhguese pasive në këtë rajon – tregtia me ekonominë e dytë më të madhe në botë është jetike për të gjitha këto vende, përfshirë Japoninë. Uashingtoni nuk mund të përballojë të injorojë ndikimin e Pekinit, veçanërisht në Azinë Juglindore.

Zinxhirët e furnizimit me metale të rralla duhet të diversifikohen dhe ridizajnohen. Angazhimet për bashkëpunim dhe investime janë një fillim, por rruga përpara është e gjatë dhe komplekse./BBC/