“Kasapi i Teheranit”: Kush ishte presidenti iranian Ebrahim Raisi?

Presidenti iranian vdiq të dielën në një aksident me helikopter. Por kush ishte ai dhe si erdhi në krye të Republikës Islamike?

I ashtuquajturi “Kasapi i Teheranit” ka vdekur.

Presidenti iranian Ebrahim Raisi, ministri i jashtëm i vendit dhe disa zyrtarë të tjerë u vranë kur helikopteri i tyre u rrëzua në veri të Iranit të dielën.

Ai ishte 63 vjeç.

Linja e ashpër ishte e pranishme në shumë ngjarje të rëndësishme kombëtare dhe ndërkombëtare që formësuan historinë e fundit të Iranit.

Në vitet 1980 ai ishte pjesërisht përgjegjës për ekzekutimin masiv të mijëra njerëzve dhe më vonë udhëhoqi shtypjen brutale të protestave antiqeveritare në shtëpi.

Jashtë vendit, politikani i kthyer në klerik mori një qëndrim të ashpër në bisedimet bërthamore me Perëndimin dhe nisi një sulm të paprecedentë ndaj Izraelit.

Raisi madje u sugjerua të bëhej Udhëheqësi Suprem i ardhshëm ku fuqia e vërtetë qëndron në Iran.

Në një zgjedhje të kontrolluar fort, konservatori u zgjodh president në vitin 2021.

Ai erdhi në detyrë pasi presidenti i atëhershëm i SHBA Donald Trump u tërhoq nga marrëveshja bërthamore, e cila lehtësoi sanksionet e dëmshme ekonomikisht në këmbim të kufizimeve në programin bërthamor të Iranit.

Lëvizja e Trump në vitin 2018 – e cila ngriti tensione të reja midis Uashingtonit dhe Teheranit – forcoi kampin e linjës së ashpër të Raisit dhe dobësoi rivalët e tij me mendje reformuese.

Edhe pse ai tha se donte të ringjallte marrëveshjen bërthamore, qeveria e Raisit mbajti një qëndrim të ashpër me negociatorët perëndimorë pasi Irani pasuroi uraniumin afër niveleve të shkallës së armëve. Bisedimet kanë ngecur që atëherë.

“Sanksionet janë mënyra e re e luftës së Shteteve të Bashkuara kundër popujve të botës,” tha Raisi në Kombet e Bashkuara në shtator 2021. “Politika e ‘shtypjes maksimale’ është ende në fuqi. Ne nuk duam asgjë më shumë se atë që me të drejtë është e jona.”

Kjo çoi në një përshkallëzim të mëtejshëm të tensioneve me Perëndimin, siç bëri furnizimi i Teheranit me dronët sulmues Shahed në Rusi për luftën e saj në Ukrainë.

Përçarje në vendin

Në vitin 2022, protesta masive shpërthyen në Iran pas vdekjes së Mahsa Amini në paraburgim nga policia pasi u arrestua për gjoja dështimin për të mbuluar flokët e saj siç kërkohet nga ligji iranian.

Familja e Aminit, aktivistët dhe vëzhguesit pretenduan se policia e rrahu ashpër, megjithëse qeveria pretendoi se ajo pësoi një atak në zemër.

Muajt e trazirave mbarëkombëtare që pasuan ishin një nga sfidat më të mëdha me të cilat përballeshin sundimtarët e Iranit që nga Revolucioni Islamik i vitit 1979.

Raisi i quajti ato “akte të papranueshme kaosi” dhe autoritetet iraniane shtypën ashpër demonstratat. Më shumë se 500 njerëz u vranë dhe rreth 22,000 të tjerë u burgosën.

Që atëherë, regjimi ka goditur përsëri kodet e veshjes së grave, në atë që grupi i të drejtave të njeriut Amnesty International e ka quajtur “luftë kundër grave”.

Pastaj erdhi lufta midis Izraelit dhe Hamasit në 2023.

Sipas Wall Street Journal, Teherani ishte i përfshirë në planifikimin e sulmit vdekjeprurës në jugun e Izraelit më 7 tetor që shkaktoi konfliktin, ndërsa përfaqësuesit e mbështetur nga Irani në Liban kanë qëlluar mbi Izraelin.

Në prill, një sulm ajror i dyshuar izraelit në një konsullatë iraniane në Siri vrau një komandant të lartë iranian dhe Raisi ishte në ballë kur Teherani nisi një sulm të jashtëzakonshëm ndaj Izraelit në shenjë hakmarrjeje.

Udhëheqësi suprem iranian Ali Khamenei emëroi Raisi, një ish-prokuror i përgjithshëm iranian, në vitin 2016 në krye të Fondacionit Bamirës Imam Reza, i cili menaxhon një konglomerat kompanish dhe fondacionesh në Iran.

Duke bërë këtë emërim, Khamenei e quajti atë një “person të besueshëm me përvojë të nivelit të lartë”.

Kjo i bëri analistët të spekulojnë se Khamenei mund të shikojë Raisin si një kandidat të mundshëm për t’u bërë lideri i tretë suprem në historinë e Iranit, një klerik shiit që ka fjalën e fundit për të gjitha çështjet shtetërore dhe shërben si komandant i përgjithshëm i vendit.

Raisi kandidoi kundër presidentit relativisht të moderuar të atëhershëm Hassan Rouhani në 2017, por e humbi atë fushatë zgjedhore.

Herën tjetër, në vitin 2021, Raisi u bë favorit për zgjedhjet presidenciale pasi një panel i udhëhequr nga lideri suprem skualifikoi të gjithë sfiduesit e tjerë të besueshëm.

Raisi mori 62% të 28.9 milionë votave në zgjedhjet e shënuara nga pjesëmarrja më e ulët në historinë iraniane. Miliona njerëz qëndruan në shtëpi, të tjerë i pavlefshëm fletët e votimit dhe Human Rights Watch i quajti zgjedhjet një “mashtrim”.

Prapëseprapë, ai nuk mundi të tundte pseudonimin e tij të errët, “Kasapi i Teheranit”.

Gjatë fushatës së tij presidenciale 2016, u publikua një kasetë audio në të cilën një klerik kyç foli për rolin e Raisit në ekzekutimin masiv të deri në 5,000 të burgosurve politikë në 1988.

“Si prokuror, jam krenar që jam mbrojtës i të drejtave të njeriut dhe sigurisë dhe komoditetit të njerëzve kudo që kam qenë,” tha Raisi në një konferencë shtypi kur u pyet për rolin e tij në të ashtuquajturat “komisionet e vdekjes”.

Në vitin 2019, SHBA vendosi sanksione ndaj Raisit për shkelje të të drejtave të njeriut, përfshirë ekzekutimet në vitet 1980.

I lindur më 14 dhjetor 1960 në Mashhad, Raisi vjen nga një familje që i përket profetit islamik Muhamed, siç tregohet nga çallma e zezë që ai mbajti më vonë.

Babai i vdiq kur ai ishte 5 vjeç. Raisi ndoqi seminarin në qytetin e shenjtë të Kumit dhe më vonë e quajti veten Ayatollah, një klerik i lartë shiit.

Ai mori pjesë në protestat kundër Shahut të mbështetur nga Perëndimi, i cili u rrëzua në revolucionin e vitit 1979 që solli në pushtet regjimin teokratik të Ajatollah Ruhollah Khomeinit./Euronews/