Hetimi: Kompanitë serbe dërgojnë teknologjinë e sanksionuar me përdorim të dyfishtë në Rusi

Kompanitë serbe po eksportojnë mallra me përdorim të dyfishtë në Rusi që janë goditur nga sanksionet perëndimore për shkak të përdorimit të tyre në pajisjet e mbrojtjes ruse të vendosura në Ukrainë – pavarësisht premtimit të presidentit Aleksandar Vuçiq se vendi i tij nuk do të përdoret si një kanal për evazion nga sanksionet nga SHBA dhe BE.

Artikujt me përdorim të dyfishtë mund të përdoren për qëllime ushtarake dhe civile. Midis përfituesve të këtyre eksporteve nga Serbia në Rusi është një furnizues IT që u godit nga sanksionet e SHBA në shtator në atë që Uashingtoni e përshkroi si një përpjekje për të privuar presidentin rus Vladimir Putin nga pajisjet, teknologjia dhe shërbimet që i nevojiten për luftën e tij barbare kundër Ukrainës. ”, sipas një hetimi të ri të Shërbimit Ballkanik të Radios Evropa e Lirë.

Të dhënat doganore nga bazat e të dhënave të tregtisë ndërkombëtare të analizuara nga Radio Evropa e Lirë tregojnë se kompanitë serbe kanë dërguar të paktën 71.1 milionë dollarë artikuj të sanksionuar me përdorim të dyfishtë në Rusi që kur Putini filloi një pushtim të plotë të Ukrainës në shkurt 2022.

Dërgesat e analizuara nga gazetarët përfshijnë llojin e elektronikës dhe pajisjeve të tjera që konsiderohen si “prioriteti i lartë” nga Shtetet e Bashkuara dhe BE për shkak të përdorimit të tyre në armët ruse të sekuestruara në fushat e betejës ukrainase.

Që nga pushtimi në shkurt 2022, Uashingtoni dhe Brukseli kanë kërkuar të kufizojnë aksesin e Kremlinit në komponentët perëndimorë të përdorur në pajisjet ushtarake ruse duke ushtruar presion mbi qeveritë që të ndalojnë rrjedhën e një teknologjie të tillë në Rusi përmes vendeve të tyre.

Pavarësisht thirrjeve nga Brukseli për të harmonizuar politikat e saj me ato të BE-së, Serbia ka ruajtur lidhjet e saj të ngushta historikisht me Moskën gjatë gjithë konfliktit dhe mbetet një nga qeveritë e pakta evropiane që nuk vendos sanksione ndaj Rusisë për agresionin e saj në Ukrainë.

Megjithatë, presidenti Vuçiç i tha komisionerit të BE-së për Zgjerimin Oliver Varhelyi në dhjetor 2022 se “askush nuk mund t’i anashkalojë sanksionet kundër Rusisë mbi territorin e Serbisë”, duke shtuar se vendi i tij “nuk fiton para nga vuajtjet e njerëzve gjatë luftës”.

Zyra e Vuçiqit nuk iu përgjigj një kërkese për koment mbi dërgesat serbe të teknologjisë së sanksionuar me përdorim të dyfishtë në Rusi.

Radio Evropa e Lirë i dërgoi pyetje qeverisë së Serbisë dhe Ministrisë së Brendshme dhe Tregtisë së Jashtme për të zbuluar se si kryhen kontrollet e eksportit në këtë teknologji dhe nëse dikush është penalizuar për evazion të mundshëm të sanksioneve, por nuk ka marrë përgjigje në kohë për publikim.

Nga traktorët tek elektronika e sanksionuar

Kompania serbe Kominvex është themeluar në vitin 2005 dhe deri vitin e kaluar ishte e specializuar në tregtimin me shumicë të pjesëve dhe pajisjeve të automobilave. Faqja e internetit e kompanisë ofron ende pjesë për makina dhe kamionë, me fokus te traktorët.

Duke gjykuar nga të dhënat zyrtare të kompanisë, fitimet e Kominvex ishin modeste: në vitin 2018, kompania realizoi një fitim prej 67 dollarësh dhe në vitin 2021, 1600 dollarë.

Megjithatë, gjërat u përmirësuan në mënyrë dramatike vitin e ardhshëm kur kompania filloi eksportimin e pajisjeve elektronike në Rusi, duke rritur fitimet e saj më shumë se një mijëfish në 1.5 milion dollarë në 2022.

Në nëntor të atij viti – shtatë muaj pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia – Kominvex zyrtarisht e ndryshoi biznesin e tij të regjistruar në komponentë elektronikë dhe telekomunikues me shumicë. Të dhënat zyrtare të kompanisë tregojnë se Kominvex kishte vetëm një punonjës në vitin 2022.

Dërgesat e Kominvex të artikujve me përdorim të dyfishtë filluan muajin pas pushtimit rus në shkurt 2022 dhe vazhduan të paktën deri në gusht 2023, tregojnë të dhënat doganore. Mallrat e eksportuara përfshinin mikroçipe, procesorë, ruajtje të diskut dhe sisteme komunikimi kabllore dixhitale.

Të dhënat doganore të analizuara nga shërbimi Ballkanik i Radios Evropa e Lirë tregojnë se Kominvex eksportoi në Rusi mallra me vlerë 143.9 milionë dollarë nga fundi i marsit 2022 deri në fund të korrikut 2023, nga të cilat 54.3 milionë dollarë ishin në kategoritë “prioriteti të lartë” të pajisjeve elektronike dhe pajisjeve të synuara për kontrollet e eksportit nga Shtetet e Bashkuara dhe BE për shkak të përdorimit të tyre në armët ruse të sekuestruara në Ukrainë.

Pronari i Kominvex Marko Svorcan, një shtetas serb, nuk pranoi t’i përgjigjet pyetjeve në lidhje me kompaninë e tij.

Sipas bazave të të dhënave doganore ImportGenius dhe Sinoimex, dy kompani ruse, Bitteria dhe Velesstor, ishin marrësit kryesorë të Kominvex për këto dërgesa. Radio Evropa e Lirë kontaktoi të dyja kompanitë për komente mbi marrëdhëniet e tyre afariste me Serbinë, por nuk morën përgjigje.

Bitteria, një furnizues IT me bazë në Moskë, i themeluar në vitin 2017, ishte në mesin e dhjetëra kompanive dhe individëve rusë të goditur nga sanksionet e SHBA në shtator, si pjesë e përpjekjeve të Uashingtonit për të “minuar aftësinë e Rusisë për të zhvilluar luftën e saj kundër Ukrainës”. Eksportet e Kominvex në Rusi në vitin 2022 ishin me vlerë të paktën 27 milionë dollarë dhe erdhën nga gjigandi amerikan i teknologjisë Intel, i cili ka thënë vazhdimisht se ka bërë përpjekje për të siguruar që produktet e saj të mos arrijnë në Rusi duke shkelur kontrollet e eksportit.

Të gjitha, përveç dy nga 15 dërgesat më të vlefshme të artikujve të kontrolluar me përdorim të dyfishtë, dërguar nga Kominvex tek furnizuesi rus i sanksionuar i IT-së, Bitteria, përbëheshin nga produkte Intel, sipas të dhënave doganore të analizuara nga RFE/RL.

Intel i tha Shërbimit Ballkanik të Radios Evropa e Lirë se “nuk e mbështet apo toleron përdorimin e produkteve të saj për të shkelur të drejtat e njeriut”.

“Nëse bëhemi të vetëdijshëm për shqetësimet se produktet e Intel po përdoren nga një partner biznesi në lidhje me shkeljet e të drejtave të njeriut, ne do të kufizojmë ose pushojmë së bëri biznes me palën e tretë derisa të jemi të sigurt se produktet e Intel nuk po përdoren për shkelje të të drejtave të njeriut. ”, thuhet në një përgjigje me shkrim nga kompania.

Të dhënat e doganës tregojnë gjithashtu se Kominvex eksportonte mallra në Rusi nëpërmjet Malajzisë, Vietnamit dhe Kinës.

Vetëm pak tregtim

Të paktën një kompani tjetër serbe ka eksportuar mallra të sanksionuara me përdorim të dyfishtë në Rusi, duke përfshirë furnizuesin e sanksionuar të Moskës IT Bitteria, sipas dokumenteve doganore të parë nga gazetarët.

Kompania, Soha Info, është e vendosur në qytetin e Novi Banovcit, rreth 30 kilometra në veriperëndim të Beogradit. Midis tetorit 2022 dhe korrikut 2023, kompania eksportoi mallra me vlerë 18 milionë dollarë në Rusi, tregojnë dosjet.

Këto përfshinin produkte elektronike me vlerë 6.3 milionë dollarë që u klasifikuan si artikuj me përparësi të lartë me përdorim të dyfishtë nga SHBA dhe BE, sepse ato përdoreshin në armët ruse në Ukrainë, duke përfshirë produkte Intel me vlerë 4.3 milionë dollarë.

Soha Info u themelua në qershor 2022, vetëm disa muaj pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, dhe gjeneroi 6.1 milionë dollarë të ardhura në gjashtë muajt e parë të funksionimit, sipas raportit financiar të kompanisë.

Pronari i Soha Info, një shtetas serb i quajtur Dragan Dragas, nuk pranoi të diskutojë bashkëpunimin e kompanisë së tij me partnerët rusë kur u arrit nga shërbimi ballkanik i Radios Evropa e Lirë. Ai e përshkroi biznesin e tij si “tregti të thjeshtë” dhe mohoi se ai merrej me mallra të sanksionuara. Më pas e mbylli bisedën.

Mediat serbe raportuan në gusht se një kompani tjetër serbe, Goodforwarding, po eksportonte mallra të sanksionuara në Rusi. Në përgjigje të një pyetjeje nga shërbimi Ballkanik i Radios Evropa e Lirë, kompania tha se ishte themeluar në vitin 2022 për të eksportuar banane në Rusi, por nuk mund të kryente aktivitete tregtare për shkak të kufizimeve bankare. Në një deklaratë me shkrim, Goodforwarding shtoi se “dikush po përdor të dhënat e kompanisë” për të “importuar mallra të sanksionuara”.

Deri më sot, Shtetet e Bashkuara kanë vendosur sanksione vetëm ndaj një kompanie serbe për furnizimin e artikujve të sanksionuar me përdorim të dyfishtë në Rusi.

Në njoftimin e tij për sanksionet në qershor, Departamenti i Thesarit i SHBA tha se kompania, MCI Trading me qendër në Beograd, shërbeu si ndërmjetëse për një firmë ruse “që është e specializuar në transferimin e teknologjisë së huaj gjysmëpërçuese në kompanitë ruse të prodhimit të mikroelektronikës, duke përfshirë Enterprises ” që furnizojnë mikroelektronikë për industrinë ruse të mbrojtjes”./RFE/