Banorët e ishullit përballen me praninë kërcënuese të Kinës në horizontin e tyre

Me vetëm 37 hektarë, ishulli Pagasa – ose “shpresa” i kontrolluar nga Filipinet – mezi është aq i madh sa për të jetuar. Nuk ka pothuajse asgjë atje.

Përafërsisht 300 banorët jetojnë në një grumbull shtëpish të vogla prej druri. Ata peshkojnë në ujërat e kthjellëta e të kaltër dhe kultivojnë sa më shumë perime që munden në tokën ranore.

Por ata nuk janë të vetëm në këto ujëra të diskutueshme: pak larg bregdetit, në perëndim, shtrihet një armatë anijesh.

Të gjithë këta janë kinezë, nga marina, roja bregdetare ose e ashtuquajtura milicia detare – anije të mëdha peshkimi që janë konvertuar për të siguruar dominimin kinez mbi këtë det. Ndërsa avioni ynë i afrohej ishullit, numëruam të paktën 20.

Gjatë dekadës së fundit, Kina ka zgjeruar praninë e saj në Detin e Kinës Jugore, duke marrë nën kontroll shkëmbinjtë nënujorë të koraleve, duke ndërtuar atje tre baza të mëdha ajrore dhe duke vendosur qindra anije për të forcuar pretendimin e saj për pothuajse të gjitha rrugët strategjike detare që të çojnë në jug nga qytetet kryesore të eksportit në bregdetin e Kinës.

Pak nga vendet e Azisë Juglindore që pretendojnë gjithashtu ishuj në të njëjtin det kanë guxuar t’i kundërvihen Kinës; vetëm Vietnami dhe Filipinet e kanë bërë këtë. Ushtritë e të dy vendeve janë shumë më të vogla se ato të Kinës, por ato mbajnë nën kontroll një grusht shkëmbinjsh nënujorë dhe ishujsh.

Pagasa – i njohur edhe si Thitu dhe me emra të tjerë sepse pretendohet nga disa vende të tjera – është më i madhi nga këto ishuj.

Ajo që është e veçantë për këtë ishull është popullsia e tij civile, e cila gjendet vetëm në disa ishuj në Detin e Kinës Jugore. Nga perspektiva e Filipineve, kjo, dhe fakti që Pagasa është tokë e fortë dhe jo një shkëmb nënujor apo gji ranor pjesërisht i zhytur, forcon pretendimet e saj ligjore në zonë.

“Pagasa është shumë e rëndësishme për ne”, tha për BBC-në Jonathan Malaya, zëvendësdrejtor i përgjithshëm i Këshillit të Sigurisë Kombëtare të Filipineve.

“Ka një pistë uljeje. Mund të akomodojë jetë – atje jeton një komunitet filipinas dhe peshkatarë.”

“Dhe duke pasur parasysh madhësinë e ishullit, i cili është një nga të paktët që nuk është dashur të nxirret nga deti, ai ka ujërat e veta territoriale prej 12 miljesh detare sipas ligjit ndërkombëtar.”

“Pra, është një lloj pike kyçe për praninë filipinase.”

Në Pagasa mund të shkohet nga ishulli filipinas i Palawanit për dy deri në tre ditë me anije ose për një orë me aeroplan, por të dyja vendet janë të ekspozuara ndaj motit të shpeshtë me stuhi.

Derisa pista u zgjerua dhe u zgjat në 1,300 m dy vjet më parë, vetëm avionë të vegjël mund të uleshin. Tani ata mund të fluturojnë me aeroplanë të mëdhenj transporti C130. Të udhëtosh me ta, siç bëmë ne, është pak si të marrësh autobusin gjatë orës së pikut.

Çdo gjë duhej të sillej nga kontinenti, kështu që avioni ynë ishte i mbushur nga dyshemeja në tavan me dyshekë, vezë, thasë me oriz, disa motoçikleta dhe një grumbull bagazhesh, për të mos përmendur personelin e shumtë ushtarak, shumica e të cilëve duhej të qëndronin në këmbë gjatë gjithë fluturimit.

Shumë gjëra kanë ndryshuar vitet e fundit. Ekziston një hangar i ri mjaftueshëm i madh për të mbrojtur avionët gjatë stuhive. Do të ndërtohet një kullë kontrolli dhe një port i vogël do të gërmohet për të akomoduar anije më të mëdha. Disa marinsat filipinas të stacionuar atje na bënë një turne të ishullit, megjithëse kjo vështirë se dukej e nevojshme duke pasur parasysh madhësinë e ishullit.

Filipinet morën në zotërim Pagasën nga Tajvani në vitin 1971 kur garnizoni tajvanez braktisi ishullin gjatë një tajfuni. U aneksua zyrtarisht nga Filipinet në vitin 1978.

Më vonë, qeveria filloi t’i inkurajonte civilët të vendoseshin atje. Megjithatë, ata kanë nevojë për mbështetje për të mbijetuar në këtë copë toke të largët. Familjet marrin donacione zyrtare me ushqim, ujë dhe furnizime të tjera çdo muaj. Tani ata kanë energji elektrike dhe lidhje telefonike, por kjo ka ndodhur vetëm për katër vjet.

Përveç punëve qeveritare, peshkimi është e vetmja mënyrë për të siguruar jetesën, dhe që nga mbërritja e flotës kineze, edhe kjo është bërë e vështirë.

Peshkatari Larry Hugo ka jetuar në ishull për 16 vjet dhe ka dokumentuar kontrollin në rritje kinez mbi zonën. Ai filmoi punimet fillestare të ndërtimit në Subi Reef, i cili ndodhet rreth 32 km (20 milje) nga Pagasa, i cili përfundimisht u zhvillua në një aeroport të madh ushtarak. Një nga videot e tij, që tregonte varkën e tij të vogël prej druri pothuajse duke u përplasur nga një anije e Rojës Bregdetare Kineze në vitin 2021, e bëri atë një personazh të famshëm të vogël.

Por ngacmimet kineze e kanë detyruar atë të peshkojë në një zonë më të vogël pranë shtëpisë së tij.

“Anijet e tyre janë gjigante në krahasim me tonat. Na kërcënojnë, afrohen dhe u bien borive për të na trembur. Na trembin vërtet. Kjo është arsyeja pse nuk shkoj më në zonat e mia të vjetra, më të largëta të peshkimit. Tani duhet të peshkoj pranë ishullit, por popullatat e peshqve këtu po pakësohen dhe është shumë më e vështirë të mbushim vaskët tanë sesa dikur.”

Realyn Limbo ka qenë mësuese në ishull për 10 vjet dhe ka qenë dëshmitare e rritjes së shkollës nga një kasolle e vogël në një shkollë të plotë me më shumë se 100 nxënës nga kopshti deri në moshën 18 vjeç.

«Për mua, ky ishull është si një parajsë», thotë ajo. “Të gjitha nevojat tona themelore janë përmbushur. Është e pastër dhe e qetë – fëmijët mund të luajnë basketboll ose të shkojnë të notojnë pas shkollës. Nuk kemi nevojë për qendra tregtare apo për gjithë atë materializëm.”

Pagasa është vërtet e qetë. Në vapën e mesditës, gjetëm shumicën e njerëzve duke dremitur në hamakë ose duke luajtur muzikë në verandat e tyre. Ne takuam Melania Alojado-n, një punonjëse shëndetësore nga fshati, e cila po lëkundte një foshnjë të vogël për ta vënë në gjumë.

«Sfida më e madhe për ne është kur njerëzit, veçanërisht fëmijët, sëmuren», thotë ajo.

“Nëse është serioze, do të na duhet t’i evakuojmë në kontinent. Unë nuk jam infermiere e regjistruar, kështu që nuk mund të përballoj detyra të ndërlikuara mjekësore. Por aeroplanët nuk janë gjithmonë të disponueshëm dhe ndonjëherë moti është shumë i ashpër për të udhëtuar.”

“Kur kjo ndodh, ne thjesht duhet të kujdesemi për ta sa më mirë që të mundemi.

Por ajo vlerëson edhe qetësinë e jetës në ishull. “Jemi të lirë nga shumë faktorë stresi. Ne marrim ushqim të subvencionuar dhe mund të kultivojmë prodhimet tona. Në qytetin e madh, të duhen para për gjithçka që bën.”

Kemi parë disa shtëpi të reja që po ndërtohen, por në Pagasa nuk ka vend për të akomoduar më shumë njerëz. Meqenëse ka shumë pak vende pune, të rinjtë zakonisht largohen nga ishulli sapo mbarojnë shkollën. Pavarësisht sharmit të tij të qetë dhe plazheve të bukura me rërë të bardhë, ai ndihet si një qytet garnizon, duke u mbrojtur kundër pranisë dërrmuese kineze që është qartë e dukshme në bregdet.

«Kinezët në bazën ajrore Subi Reef na sfidojnë gjithmonë kur i afrohemi Pagasës», thotë piloti. “Ata gjithmonë na paralajmërojnë se po hyjmë në territorin kinez pa leje.”

A kanë tentuar ndonjëherë t’ju ndalojnë? “Jo, kjo është rutinë. Ne u themi atyre se ky është territor filipinez. Ne e bëjmë këtë çdo herë.”

Jonathan Malaya thotë se qeveria e tij ka bërë protesta zyrtare diplomatike në ambasadën kineze çdo javë në lidhje me praninë e anijeve kineze në atë që Filipinet i konsiderojnë ujërat territoriale të Pagasës. Kjo është në kontrast të plotë me administratën e mëparshme të Presidentit Rodrigo Duterte, e cila shmangu konfrontimet me Kinën me shpresën e tërheqjes së më shumë investimeve në Filipine.

“Mendoj se do të marrim më shumë respekt nga Kina nëse qëndrojmë të palëkundur dhe u tregojmë atyre se edhe ne mund ta luajmë këtë lojë. Por problemi me demokracitë si Filipinet është se politikat mund të ndryshojnë me qeveritë e reja. Kina nuk e ka këtë problem.”/BBC/