A mund të hyjë Putin në Bashkimin Evropian, nën sanksione dhe me urdhër arresti?

Sanksionet e BE-së dhe një urdhër arresti i hapur hedhin dyshime mbi aftësinë e Vladimir Putinit për të fluturuar drejt Budapestit dhe për t’u takuar me Donald Trump.

Vladimir Putin po vjen në Budapest. Të paktën, kështu thotë ftesa.

Pas një telefonate të gjatë me Donald Trump të enjten, liderët e Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë ranë dakord në mënyrë të përkohshme të takohen në kryeqytetin e BE-së dhe NATO-s në një të ardhme të afërt për të diskutuar një përfundim të mundshëm të pushtimit të plotë të Ukrainës.

Nëse ky takim kokë më kokë do të ndodhë, mbetet ende e paqartë, por vetë lajmi ka shkaktuar tronditje në kryeqytetet evropiane, pasi udhëtimi mund të shënojë hyrjen e parë të Putinit në territorin e Bashkimit Evropian që nga fillimi i vitit 2020 dhe të minojë më tej përpjekjet perëndimore për ta izoluar atë.

Por përtej gjeopolitikës që e shtyn këtë nismë, dhe logjistikës së ndërlikuar që kërkohet për të organizuar një samit të kësaj madhësie dhe rëndësie, lind një pyetje themelore:

A mund të hyjë realisht Putin në Bashkimin Evropian?

Ka të paktën dy dimensione të ndryshme për t’u konsideruar.

Sanksionet e Bashkimit Evropian

Menjëherë pasi trupat ruse kaluan kufijtë e Ukrainës dhe marshuan drejt Kievit, BE-ja nxitoi të vendosë një sërë sanksionesh për të dobësuar makinerinë luftarake të Kremlinit.

Mes një morie vendimesh, shtetet anëtare sanksionuan qindra zyrtarë të lartë rusë përgjegjës për planifikimin dhe mbikëqyrjen e pushtimit. Lista e zezë përfshinte ndalimin e udhëtimit drejt bllokut dhe ngrirjen e pasurive personale.

Putin dhe ministri i tij i jashtëm, Sergei Lavrov, u përfshinë gjithashtu në sanksione, por me një përjashtim: vetëm pasuritë e tyre u ngrinë — një masë simbolike duke pasur parasysh paqartësinë rreth pasurisë së Putinit. Nuk u vendos ndalim udhëtimi për të ruajtur një minimum kontakti diplomatik.

Sipas Përfaqësuesit të Lartë të atëhershëm, Josep Borrell, Putin ishte udhëheqësi i tretë botëror që u sanksionua personalisht nga BE-ja, pas Presidentit të Bjellorusisë Alexander Lukashenko dhe Presidentit të atëhershëm të Sirisë Bashar al-Assad.

Kjo do të thotë se, nga ky aspekt, Putinit do t’i lejohej të zbarkonte në Hungari.

Megjithatë, ekziston një pengesë shtesë: BE-ja ka mbyllur efektivisht hapësirën ajrore për avionët rusë si pjesë e regjimit të saj të gjerë të sanksioneve.

Sipas Agjencisë Evropiane për Sigurinë e Aviacionit (EASA), ndalimi i fluturimeve zbatohet për avionët që operohen nga një kompani ajrore ruse, që janë të regjistruar në Rusi dhe që janë në pronësi ose të marrë me qira nga ndonjë person apo entitet rus, si dhe për fluturimet “jo të planifikuara” që mund të transportojnë shtetas rusë për takime biznesi apo destinacione pushimi në BE.

Ka disa përjashtime nga rregullat, si uljet emergjente ose qëllime humanitare. Për më tepër, shtetet anëtare mund të japin përjashtime rast pas rasti.

Vitin e kaluar, Sergei Lavrov udhëtoi drejt Maltës për një takim të Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), i cili rezultoi shumë i diskutueshëm. Ministri u detyrua të bëjë një devijim shtatë-orësh për të shmangur hapësirën ajrore evropiane, derisa mbërriti në ishull, i cili i lejoi uljen për arsye diplomatike.

Në kontrast, zëdhënësja e tij, Maria Zakharova, e cila është nën ndalim udhëtimi dhe ngrirje pasurie, u refuzua përjashtimi pasi disa kryeqytete evropiane ngritën kundërshtime.

Putin mund të ketë dy opsione: ose të ndërmarrë një devijim të gjatë për të hyrë në Hungari përmes vendeve kandidate të BE-së në Ballkanin Perëndimor, ose të sigurojë përjashtime nga shtetet anëtare të BE-së përgjatë rrugës më të shkurtër: Polonia, e cila mund të jetë e vështirë, dhe Sllovakia, që ka më shumë gjasa të jetë e lehtë.

Një opsion tjetër mund të përfshijë fluturimin përmes Detit të Zi dhe Rumanisë, një aleat i fortë i Kievit që strehon një kontingjent shumëkombësh të NATO-s.

Komisioni Evropian, i cili mbikëqyr zbatimin e sanksioneve, ka mirëpritur “çdo hap që çon drejt një paqeje të drejtë dhe të qëndrueshme për Ukrainën”, por është përmbajtur nga angazhimi për të lehtësuar samitin e mundshëm.

Mbetet për t’u parë se çfarë ndikimi do të ushtrojë Trump për të siguruar që takimi të realizohet dhe nëse ky aspekt është zgjidhur tashmë kur u diskutua opsioni i Budapestit mes presidentëve amerikan dhe rus.

Putini duke shkelur sërish në tokë evropiane, në vetvete, do të përbënte një fitore për liderin rus pas viteve të izolimit dhe do të shënonte një moment sfidues për bllokun, teksa liderët e tij do të shihnin dy presidentët — rus dhe amerikan — të takoheshin në një shtet anëtar të BE-së që vazhdimisht ka tentuar të pengojë mbështetjen kolektive për Ukrainën.

Por refuzimi i udhëtimit të Putinit në Budapest rrezikon të shfrytëzohet nga Kremlini për të theksuar narrativën e tij se është vetë BE-ja që kërkon përballje me Rusinë në vend të paqes.

Qëndrimi i Kievit ndaj samitit mund të ndihmojë në ndikimin e zgjidhjes së kësaj polemike.

Urdhri i arrestit nga Gjykata Penale Ndërkombëtare (ICC)

Përveç sanksioneve të BE-së, të cilat janë të zbatueshme drejtpërdrejt, Putin është nën një urdhër arresti nga Gjykata Penale Ndërkombëtare (ICC) me seli në Hagë.

Putin dhe Maria Alekseyevna Lvova-Belova, Komisionere për të Drejtat e Fëmijëve, akuzohen se janë përgjegjës për deportimin dhe transferimin e dhjetëra mijëra fëmijëve ukrainas nga zonat e pushtuara drejt Rusisë, gjë që përbën krim lufte.

As Rusia as SHBA-ja nuk janë palë në Gjykatën Penale Ndërkombëtare (ICC) dhe për këtë arsye nuk e njohin juridiksionin e saj. (Kremlini ka lëshuar një urdhër arresti për prokurorin e përgjithshëm të gjykatës.)

Ndërkohë, të gjitha vendet e Bashkimit Evropian kanë nënshkruar Statutin e Romës dhe, si parim, pritet të ndihmojnë në luftën globale kundër pandëshkueshmërisë.

Më herët këtë vit, Hungaria u bë anëtari i parë i BE-së që shpalli synimin për t’u tërhequr nga gjykata, si përgjigje ndaj urdhrit të arrestit të lëshuar për Kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu — një vendim që Hungaria, ashtu si SHBA-ja, e kundërshtoi.

Vendimi u bë publik pak kohë pasi Kryeministri hungarez Viktor Orbán priti Netanyahu-n në Budapest dhe shkeli hapur detyrimin për ta ndaluar atë.

Megjithatë, tërheqja e Hungarisë nuk do të hyjë në fuqi deri në qershor 2026, një vit pas dorëzimit të njoftimit zyrtar. Gjatë kësaj periudhe kalimtare, vendi mbetet i detyruar të respektojë juridiksionin e gjykatës.

“Tërheqja nuk ndikon në procedurat në vazhdim ose në ndonjë çështje që ishte tashmë në shqyrtim nga Gjykata para datës kur tërheqja bëhet efektive,” tha një zëdhënës i ICC për Euronews.

“Kur shtetet kanë shqetësime në bashkëpunimin me Gjykatën, ato mund të konsultohen me të në mënyrë të përshtatshme dhe efikase. Megjithatë, nuk u takon shteteve të përcaktojnë në mënyrë të njëanshme vlefshmërinë e vendimeve ligjore të Gjykatës.”

Në mënyrë kritike, ICC nuk ka mjete për të zbatuar urdhrat e saj të arrestit: ajo mbështetet ekskluzivisht në vullnetin e mirë të qeverive individuale.

Vitin e kaluar, Mongolia, një palë në ICC, u përball me kritika nga Evropa pasi priti Putinin për një vizitë shtetërore pa pasoja.

Një skenar i ngjashëm ndodhi kur Orbán priti Netanyahu-n në prill.

“Nëse Putini zbarkon (në Budapest), arrestimi duhet të jetë pasojë logjike,” tha një diplomat i lartë i BE-së, duke folur në kushte anonimiteti.

“Askush nuk do të habitet nëse hungarezët nuk e arrestojnë Putinin. Nuk është hera e parë që Hungaria shkel detyrimet e saj ndaj ICC-së. Pra, po, është problematike.”

Gjykata Penale Ndërkombëtare (ICC) shpesh përballet me pengesën e imunitetit diplomatik.

Nga njëra anë, Neni 27 i Statutit të Romës thotë se rregullat zbatohen për të gjithë personat “pa asnjë dallim bazuar në funksionin zyrtar”, përfshirë krerët e shtetit dhe të qeverisë.

Nga ana tjetër, Neni 98 thotë se vendet “nuk mund të veprojnë” me një urdhër arresti nëse ai cenon detyrimin e tyre për të respektuar imunitetin e një shteti që nuk është palë në statut.

“Nëse ligjet e brendshme të një vendi thonë se nuk mund të arrestojnë një kreu shteti, se një kreu shteti ka imunitet, atëherë në mënyrë të diskutueshme kjo mund të zbatohet,” tha Mahmoud Abuwasel, Nënkryetar i Institutit të Hagës për Drejtësi Ndërkombëtare, për Euronews në prill.

“Megjithatë, nuk i takon atij shteti të veçantë të marrë këtë vendim në mënyrë të njëanshme. Ai duhet të konsultohet me ICC-në (dhe) ICC mund të konstatojë se imuniteti nuk zbatohet për çfarëdo arsye.”

Franca, duke mbrojtur gjykatën, ka thënë se nuk mund ta arrestojë Netanyahu-n sepse Izraeli nuk ka nënshkruar kurrë Statutin e Romës.

Hungaria mund të përdorë tani një argument të ngjashëm. Në fakt, vendi ka premtuar tashmë kalim të sigurt për Putinin.

/www.euronews.com