Mosfunksionimi i Bosnjës ndërlikon përpjekjet për të kufizuar ndikimin e Moskës në Ballkan

Shtetet e Bashkuara dhe Evropa kanë shtyrë për një tubacion të ri që do të sillte gaz në Bosnje dhe do të ndërpresë furnizimet nga Rusia. Por projekti është ngecur nga grindjet midis grupeve etnike.

Shtetet e Bashkuara, tashmë duke luftuar për të frenuar krizat e pazgjidhshme në Lindjen e Mesme dhe Ukrainë, po përballen gjithashtu me një ngërç në Ballkan për një tubacion gazi në Bosnje – një çështje që rrezikon interesat e mëdha gjeopolitike.

Projekti, i mbështetur nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian, por i bllokuar nga grindjet etnike që kanë pllakosur për një kohë të gjatë Bosnjën, synon t’i japë fund mbytjes së Moskës për furnizimet me gaz në një vend të brishtë, i cili gërsheton Lindjen dhe Perëndimin, i cili është i copëtuar për t’u depërtuar.

Tubacioni i propozuar, i cili do të transportonte gaz natyror nga Kroacia fqinje, një anëtare e NATO-s dhe Bashkimit Evropian, do të ishte vetëm 100 milje e gjatë dhe do të kushtonte rreth 110 milionë dollarë – një moment i shpejtë në krahasim me 15 miliardë dollarë që ndërtimi i gazsjellësit Nord Stream kosto mes Rusisë dhe Gjermanisë.

Por kjo do të reduktonte ndjeshëm ndikimin e Moskës në një rajon shumë të paqëndrueshëm. Rusia përdori shpesh kontrollin e saj mbi furnizimet me energji si një armë kundër Ukrainës në vitet para pushtimit të saj në shkallë të plotë në shkurt 2022 dhe që atëherë e ka përdorur atë për të minuar unitetin evropian duke ofruar marrëveshje të ëmbla energjie për vende si Hungaria dhe Serbia.

Rusia nuk ka pretendime territoriale ndaj Bosnjës apo shteteve të tjera ballkanike dhe qëllimi i saj kryesor është t’i pengojë ata të integrohen me Perëndimin.

Gazsjellësi i ngecur “është shumë më i rëndësishëm se Bosnja dhe Hercegovina ose infrastruktura e ardhshme në një vend të vogël ballkanik,” tha Vesna Pusiç, një ish-ministre e jashtme kroate që ndihmoi në drejtimin e vendit të saj në Bashkimin Evropian në 2013.

“Ka të bëjë me mbylljen e rrugëve për ndikimin destabilizues të Rusisë në Evropë,” tha zonja Pusiq në një intervistë. “Rruga e madhe është, sigurisht, Ukraina, dhe kjo është vetëm një rrugë e vogël. Por nëse nuk mbyllet, ajo do të rritet” dhe do të përhapë paqëndrueshmëri përtej Ballkanit, shtoi ajo.

Ndryshe nga vendet e tjera evropiane që diversifikuan furnizimet e tyre me energji pas pushtimit rus të Ukrainës, Bosnja mbetet tërësisht e varur nga Moska për gazin e saj natyror.

Pa furnizime alternative nga Perëndimi, James C. O’Brien, ndihmës sekretari amerikan i shtetit për çështjet evropiane dhe euroaziatike, tha në një intervistë telefonike, “Bosnja rrezikon të bjerë prapa dhe të ekspozohet në mënyrë unike ndaj presionit nga Moska”.

O’Brien vizitoi kryeqytetin boshnjak Sarajevën këtë muaj si pjesë e përpjekjeve të SHBA-së për të nisur gazsjellësin nga Kroacia, për të tërhequr politikanët nga grindjet e tyre të brendshme dhe ndikimin e hapur rus. “Kjo është një cenueshmëri që duhet adresuar,” tha O’Brien.

Burimet kryesore të energjisë së Bosnjës janë energjia hidroelektrike dhe qymyri vendas. Megjithëse gazi natyror nga Rusia përbën më pak se 5 për qind të përzierjes totale të energjisë së vendit, ai ndihmon në drejtimin e një fabrike të madhe alumini dhe shërben si lëndë djegëse për termocentralet që mbajnë Sarajevën të ngrohtë në dimër.

Republika e Bosnjë-Hercegovinës është një përzierje e brishtë e territoreve të banuara nga boshnjakë myslimanë, serbë të krishterë ortodoksë dhe kroatë katolikë, pak prej të cilëve janë besimtarë fetarë. Që nga viti 1995, kur Marrëveshja e Paqes e Dejtonit i dha fund gjakderdhjes së viteve në ish-Jugosllavi, vendi është penguar nga kriza në krizë.

Megjithëse marrëveshja e paqes i dha fund luftërave që vranë rreth 100,000 njerëz në fillim të viteve 1990, ajo e la Bosnjën me një sistem politik të komplikuar dhe jashtëzakonisht jofunksional. Vendi është i ndarë në dy “entitete” kryesisht vetëqeverisëse – një federatë myslimane kroate dhe një territor me mbizotërim serb i quajtur Republika Srpska.

Në krye të kësaj strukture të lëkundur dhe të ndarë është një qeveri e dobët qendrore me tre presidentë, nga një për çdo grup etnik, të cilët supozohet të ndajnë pushtetin, por liderët politikë të të cilëve po nxisin ndarjen në vend.

Republika Srpska, e udhëhequr nga një nacionalist serb militant, Milorad Dodik, ka kërcënuar vazhdimisht se do të shkëputet, gjë që do të shkaktonte një raund të ri gjakderdhjeje. Dodik, i cili udhëton rregullisht në Rusi, së fundmi për bisedime me Presidentin Vladimir V. Putin të mërkurën, po shtyn përpara me projektin e tij të tubacionit që do të rriste furnizimet me gaz nga Rusia. Pushteti i tij ka kompaninë e vet të gazit, Gas-Res, të kontrolluar nga serbët etnikë, dhe një rafineri nafte në pronësi ruse, e varur nga nafta e papërpunuar ruse.

Udhëheqësi kroat i Bosnjës Dragan Çoviç mbështet gazsjellësin e propozuar perëndimor, por dëshiron që ai të vihet nën kontrollin e një kompanie të drejtuar nga kroatët etnikë dhe jo operatori ekzistues i gazsjellësit boshnjak BH Gas, i cili është i bazuar në Sarajevë dhe drejtohet nga boshnjakët. Kompania që z. Çoviç dëshiron të krijojë do të jetë e vendosur në qytetin boshnjak të Mostarit, i cili është etnikisht i përzier, por ka qenë prej kohësh një bastion i shovinizmit kroat.

Mosmarrëveshjet e shtynë Sekretarin e Shtetit Antony J. Blinken të bënte një ndërhyrje jashtëzakonisht të mprehtë muajin e kaluar. Në letrat drejtuar ministrave të jashtëm të Bosnjës dhe Kroacisë, Blinken denoncoi zotin Çoviç për pengimin e “një projekti vendimtar”. Kërkesat e tij për një kompani të re kroate etnike janë “të dyfishta, ekonomikisht të paqëndrueshme dhe rrezikojnë të gjithë projektin.”

“Korrupsion i tillë flagrant dhe vetë-mashtrim mund të rrezikojnë shpresat e Bosnjës për anëtarësimin e një dite në Bashkimin Evropian,” shtoi z. Blinken.

O’Brien, zëvendëssekretari i shtetit, nuk pranoi të thoshte nëse ministrat e jashtëm kroat dhe boshnjak i ishin përgjigjur anës së gjerë të Blinken, duke përmendur konfidencialitetin diplomatik. Të dy ministrat nuk pranuan të intervistoheshin.

Z. Çoviq, i cili gjithashtu refuzoi një intervistë, tha se ai donte vetëm të mbronte interesat legjitime kroate dhe jo të bllokonte rrugën e Bosnjës drejt Bashkimit Evropian.

Nihada Glamoc, drejtoresha e BH Gas, pranoi se shumica e drejtuesve dhe punonjësve të kompanisë së saj janë boshnjakë, por tha se nuk kishte nevojë për një operator të ri tubacioni të udhëhequr nga Kroacia.

“Është e gjitha vetëm politike”, tha ajo, duke theksuar se interesi i saj i vetëm është të sigurojë një “furnizim të larmishëm dhe të qëndrueshëm me energji”.

Muris Cicic, një ekonomist dhe president i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Bosnjës në Sarajevë, i quajti grindjet për tubacionin e mbështetur nga SHBA dhe përpjekjet e Dodik për të ndërtuar një alternativë për të sjellë më shumë gaz rus në vend “një model për mosfunksionimin e Bosnjës “.

“Gjithçka në këtë vend bazohet në diferencimin etnik, madje edhe gazi,” tha ai, duke shtuar: “Politikanët tanë kanë ndarë gjithçka që mund të ndahet dhe e vënë çdo pjesë nën komandën e tyre. Kjo është përtej çdo logjike ekonomike.”

Sipas Cicic, grindjet jo vetëm që penguan veprimin kolektiv në interes të të gjithë vendit, por gjithashtu krijuan terren pjellor për Rusinë për të çuar përpara interesat e saj.

“Bosnja është pika ndarëse midis Lindjes dhe Perëndimit – pika ku Rusia mund të provokojë lehtësisht destabilitet përmes njerëzve si Dodik,” tha Cicic.

Ai shtoi se zoti Dodik është ndoshta më i sinqerti në shprehjen e dëshirës për të rishikuar kufijtë e Bosnjës dhe për ta mbajtur vendin jashtë Bashkimit Evropian, por ai nuk është i vetëm në përfaqësimin e interesave të ngushta etnike dhe shpesh të korruptuara, duke rrezikuar të nxisë tensione dhe madje edhe të dhunshme. konflikti.

“Fatkeqësisht ne kemi shumë Dodikë këtu,” tha ai.

Bashkimi Evropian e ka pranuar Bosnjën si një “vend kandidat” në vitin 2022 për të frenuar ndikimin rus në Ballkan pas pushtimit të Ukrainës. Por negociatat zyrtare nuk kanë filluar ende dhe komiteti ekzekutiv i Bashkimit Evropian dha një vlerësim të zymtë të perspektivave të Bosnjës në nëntor, duke thënë se vendi nuk kishte bërë “asnjë përparim” në luftën kundër korrupsionit dhe kishte ngecur në “reformat socio-ekonomike” të kërkuara nga Brukseli.

Ideja e ndërtimit të një tubacioni për të marrë gaz nga Kroacia fqinje ka ekzistuar për gati 15 vjet, që kur Rusia ndërpreu furnizimin me gaz në Ballkan nëpërmjet Ukrainës në vitin 2009, duke e lënë Sarajevën të dridhet në temperatura nën zero për ditë të tëra.

“Ne ishim shumë të tronditur nga mbyllja në vitin 2009 dhe kuptuam se nuk kishim asnjë siguri energjetike,” kujton Almir Becarevic, i cili drejtonte BH Gas në atë kohë.

Për vite, Gazprom, gjigandi rus i energjisë, dukej se ishte “thjesht një kompani normale që shet gaz”, por “u bë gjithnjë e më e qartë se Gazprom po luante lojëra politike”. Gazi, shtoi ai, “u bë një gjë e madhe gjeopolitike”.

Becarevic dhe të tjerët filluan të shtyjnë për një tubacion nga Kroacia për t’i dhënë fund monopolit rus, por bënë pak përparim, edhe pas hapjes në 2021 të një objekti në një ishull pranë brigjeve kroate që do të trajtojë dërgesat e gazit natyror të lëngshëm.

“Për vite me radhë ishte vetëm blah, blah, blah,” tha Becarevic. “Por lufta në Ukrainë ndryshoi gjithçka. Situata tani ka ndryshuar 100 për qind.”/nytimes.com/