KOMENT: A do ta zgjasë ripërtëritja e marrëveshjes së gazit Serbi-Rusi dominimin energjetik të Moskës në Evropë?

Zëvendëskryeministri serb Aleksandar Vulin tregoi në Forumin Ekonomik Lindor në Vladivostok, Rusi, në shtator se Moska dhe Beogradi duhet të zgjidhin çështjet që lidhen me kontratën e furnizimit me gaz, e cila skadon në vitin 2025. Pavarësisht sanksioneve perëndimore, Rusia vazhdon të luajë një rol vendimtar në furnizimin e Serbisë me gaz natyror, “në kohë dhe në kushte shumë të mira”, tha ministri serb.

Megjithëse furnizimet e vazhdueshme të gazit rus në Evropë përbëjnë një dilemë serioze në rajon, disa vende anëtare të BE-së si Hungaria, Sllovakia dhe Austria, si dhe joanëtare si Serbia, nuk hezitojnë të mbajnë partneritete energjetike me Moskën.

Për këtë arsye, zyrtarët në Beograd po përgatiten të zgjasin kontratën e gazit me Rusinë edhe për një vit. Kontrata origjinale u nënshkrua në maj 2022, menjëherë pas shpërthimit të luftës ruso-ukrainase. Moska pranoi të nënshkruajë kontratën me kushte të favorshme për Beogradin, duke ndaluar furnizimin me gaz në Finlandë, Poloni dhe Bullgari.

Evropa po kërkonte furnizues alternativë të gazit për të luftuar deficitin e energjisë dhe për të reduktuar shpejt varësinë e saj nga Moska. Megjithatë, nuk është ende e qartë nëse BE planifikon të mbyllë tubacionin rus të gazit që kalon nëpër vendet anëtare të saj. Rusia po dërgon 2 miliardë metra kub (bcm) gaz natyror përmes seksionit ballkanik të gazsjellësit Rrjedha Turke, i cili është me kapacitet të plotë. Kjo varësi nga gazi rus mund të pengojë potencialisht përpjekjet e BE-së për të reduktuar varësinë e saj nga Moska dhe për të diversifikuar burimet e saj të energjisë.

Ndryshe nga disa vende anëtare të BE-së, Serbia është shumë e varur nga gazi rus. BE-ja nuk ka ndërmarrë hapa të guximshëm për të ndëshkuar apo presionuar Serbinë që të mos rinovojë marrëveshjen e gazit me Rusinë. Megjithatë, Serbia ka rënë dakord të importojë vëllime shtesë të gazit nga Azerbajxhani në vitin 2023 për të diversifikuar tregun vendas, duke përfshirë inaugurimin e një lidhjeje të re tubacioni nëpërmjet Bullgarisë. Ky veprim për të diversifikuar burimet e saj të energjisë mund të zvogëlojë varësinë e Serbisë nga gazi rus. Që nga viti 2024, Azerbajxhani ka furnizuar Serbinë me 400 miliardë metra kub gaz natyror dhe gjithashtu ka rënë dakord të furnizojë 1 milion metër kub gaz shtesë në ditë nga nëntori 2024 deri në prill 2025.

Meqenëse eksportet e gazit të Azerbajxhanit përbëjnë më pak se 15% të konsumit të brendshëm të gazit të Serbisë, Beogradi ende e konsideron Gazprom të Rusisë si furnizuesin kryesor të gazit. Megjithatë, kjo strategji diversifikimi mund të jetë një hap drejt reduktimit të varësisë së Serbisë nga gazi rus. Për më tepër, kritikat dhe pritjet e BE-së për zvogëlimin e ndikimit të Rusisë në tregun energjetik të Ballkanit, veçanërisht në Serbi, nuk ka gjasa të justifikohen, duke pasur parasysh se kompanitë kryesore energjetike të vendit janë në pronësi të shumicës ruse.

Përpjekjet e mëdha të Evropës për të hequr dorë nga karburantet fosile ruse nuk kanë dhënë rezultate të mëdha për shkak të strategjisë pragmatike të politikës së jashtme të disa vendeve, si Serbia, të cilat kanë zgjedhur të mbeten të lidhura me furnizimin me energji të Moskës dhe të përfitojnë nga avantazhet e kostos. Duke pasur parasysh kushtet e favorshme të marrëveshjes fillestare, entuziazmi i Serbisë për të siguruar një marrëveshje me Rusinë duket racional.

Megjithëse dominimi afatgjatë energjetik i Rusisë në rajonin e Ballkanit duket se është i pandërprerë për shkak të përpjekjeve të vendeve të rajonit për diversifikim, marrëveshja e rinovuar e gazit të Serbisë mund të zgjasë praninë e Moskës në tregun vendas të energjisë për një kohë, edhe pse furnizimet e vazhdueshme me gaz rus bëhen më të shtrenjta dhe inkurajoni shtetet e tjera që të kërkojnë më të lira për të kërkuar zgjidhje. Duke marrë parasysh këtë faktor, Beogradi nënshkroi një kontratë gazi me Rusinë me një çmim fiks për të mbrojtur nga kostot shtesë, e cila tani ka të ngjarë të rinovohet me të njëjtat kushte.

Megjithatë, ajo që është shqetësuese është rënia e pritshme e të ardhurave të qeverisë ruse nga sektori i naftës dhe gazit në 117.53 miliardë dollarë midis 2025 dhe 2027, për shkak të barrës së lartë tatimore mbi gjigantin energjetik Gazprom. Kjo mund ta shtyjë Moskën të rishqyrtojë çmimin që i ngarkon Serbisë kur kontrata të vijë për rinovim në vitin 2025.

Përveç kësaj, Serbia, si vendet kryesore anëtare të BE-së, po bën përpjekje të mëdha për të kaluar në burime alternative të energjisë në të ardhmen e afërt. Deri në vitin 2026, Serbia pret të ketë më shumë se 1,500 megavat (MW) energji të gjelbër sipas Planit Kombëtar të Integruar të Energjisë dhe Klimës, i cili përshkruan një vizion deri në 2030 dhe 2050. Zbatimi i suksesshëm i strategjisë do t’i mundësojë Serbisë të zvogëlojë në mënyrë dramatike varësinë e saj nga lëndët djegëse fosile, veçanërisht ato ruse, duke zgjidhur kështu një dilemë të vështirë politike.

Fuad Shahbazov është analist politik që punon në çështjet e sigurisë rajonale në Kaukazin e Jugut. Ai ishte një studiues në Qendrën për Studime Strategjike dhe më parë një analist i lartë në Qendrën për Komunikime Strategjike, të dyja në Azerbajxhan. Ai ishte gjithashtu një studiues vizitor në Shkollën Daniel Morgan të Sigurisë Kombëtare në Uashington, DC. Ai poston në Twitter në @fuadshahbazov.

/www.intellinews.com