Kina thellon prezencën e saj në Ballkan me planet për një termocentral në Bosnje

BANJA LLUKA, Bosnje-Hercegovinë — Pavarësisht mungesës së lejeve të nevojshme ligjore dhe përballjes së kundërshtimit në rritje nga aktivistët vendas, një kompani kineze po ecën përpara me planet për të ndërtuar një hidrocentral në Bosnje-Hercegovinën juglindore.

I gjithë projekti kap vlerën e rreth 107 milionë dollarë dhe është rezultat i një marrëveshjeje të nënshkruar në Pekin në vitin 2019 midis kryeministrit të Republikës Srpska, Radovan Viskovic dhe Korporatës Ndërkombëtare të Inxhinierisë së Aero-teknologjisë së Kinës (AVIC) në pronësi shtetërore.

Fabrika e propozuar ndodhet afër qytetit të Foçës brenda njësisë serbe të Bosnjës të Republikës Srpska, rreth 25 kilometra nga kufiri boshnjak-malazez.

Por aktivistët kanë dhënë alarmin për projektin, duke theksuar se ai ende nuk ka lejet e nevojshme mjedisore për të filluar ndërtimin dhe i mungon një studim i ndikimit mjedisor se si do të ndikojë impianti në lumin Bistrica. Pavarësisht nga këto shqetësime të vazhdueshme, puna ka filluar në kompleksin hidroelektrik në dhjetor 2021 në një ceremoni ku morën pjesë zyrtarë të Republika Srpska dhe përfaqësues nga Ambasada Kineze në Sarajevë.

“Ne kemi parë projekt-studimin e ndikimit [mjedisor] që është dorëzuar [dhe] është shumë i diskutueshëm [dhe] i bërë shumë keq,” tha Jelena Ivanic, nënkryetare e Qendrës për Mjedisin, një grup vëzhgues me bazë në Banja Luka për Radio Evropa e Lirë. “[Ata] nuk kanë të dhëna specifike, kështu që është e pamundur që ata të marrin masat e nevojshme për t’u mbrojtur [nga dëmet].”

Ivanic thotë se versioni i projekt-studimit të ndikimit që ajo pa nuk përmend një hidrocentral aty pranë të vendosur përgjatë burimit të lumit Bistrica dhe, sipas organizatës së saj, projekti ka vetëm leje për punë përgatitore, jo ndërtim në shkallë të plotë.

Ivaniç thotë se për këto arsye projekti i hidrocentralit është i diskutueshëm dhe ai u përball me një shtyrje të fortë gjatë një takimi në prill midis banorëve dhe zyrtarëve, me shumë vendas që thanë se e kundërshtonin projektin.

Një rrugë e ndërlikuar përpara

Dejan Pavlovic, ushtrues detyre i drejtorit për kompleksin hidroelektrik të propozuar, i tha Radios Evropa e Lirë se lejet e mbajtura nga projekti ishin të vlefshme dhe të mjaftueshme për punën në zhvillim, duke vënë në dukje se aktualisht vetëm punë përgatitore siç janë ndërtimi i rrugëve hyrëse, pastrimi i vegjetacionit dhe rrafshimi i terrenit. po bëhej.

Pavloviç shtoi se ai kishte aplikuar për leje për të filluar ndërtimin në shkallë të plotë dhe priste që ato të miratoheshin deri në gusht.

Megjithatë, mbeten pyetje mbi studimin e ndikimit mjedisor për projektin, i cili u përpilua nga Instituti për Mbrojtjen dhe Ekologjinë e Republikës Srpska, një institucion publik nën autoritetin e Ministrisë së Shkencës dhe Teknologjisë të njësisë.

Predrag Iliç, ushtrues detyre i drejtorit të institutit, pranoi për Radion Evropa e Lirë se gabimet kishin ndodhur gjatë përgatitjes së studimit dhe tha se ato do të korrigjoheshin në versionin përfundimtar të raportit. “Ne do të bëjmë një studim të përditësuar mbi të gjitha ato komente [të ngritura nga Qendra për Mjedisin],” tha ai.

Komplikime të mëtejshme ekzistojnë rreth financimit të projektit.

AVIC, e cila u vendos nën sanksione nga Thesari i SHBA në 2021 për lidhjet e saj të ngushta me ushtrinë kineze, fillimisht bëri premtime për të siguruar financim për hidrocentralet për të cilat do të ishte gjithashtu kontraktor, por ato bisedime nuk kanë përparuar.

AVIC nuk iu përgjigj kërkesës së Radios Evropa e Lirë për koment mbi përfshirjen e saj në projekt.

Bisedimet që përfshijnë financimin nga Banka Shtetërore Industriale dhe Tregtare e Kinës (ICBC) gjithashtu janë bërë, por aktualisht vetëm 15.7 milionë dollarë janë mbledhur për projektin si hua nga kompania shtetërore e hidrocentraleve “Elektroprivreda Republika Srpska” nga një bankë boshnjake.

“Elektroprivreda Republika Srpska” zotëron kompaninë filial, “Hidroelektrane Bistrica”, që është mbajtësi i koncesionit për projektin pranë Foçës. Afati i fundit për kompleksin hidrocentral pranë Foçës është fundi i vitit 2026.

Shtytja ballkanike e Kinës

Kina është bërë një investitor në rritje në Ballkan vitet e fundit, me vendet në rajon, përfshirë Bosnjën – duke nënshkruar projektin e saj të infrastrukturës, Iniciativa Brez dhe Rrugë.

Sipas një studimi të vitit 2021 nga Qendra për Studimin e Demokracisë me qendër në Bullgari, Bosnja, Hungaria, Mali i Zi dhe Serbia, liderët rajonalë për sa i përket investimeve kineze, përjetuan një rënie në mjediset e tyre të biznesit dhe sundimin e ligjit kur kapital kinez rrodhi brenda.

Raporti vëren boshllëqet për kompanitë e mbështetura nga Pekini, të tilla si marrja e përjashtimeve nga taksat, aftësia për të anashkaluar ligjet lokale të punës dhe forma të tjera të trajtimit preferencial nuk janë rezultat i investimeve kineze, por një faktor kontribues në tërheqjen e tyre.

Boris Mrkela nga grupi i monitorimit të investimeve Just Finance International thotë se faktorë të ngjashëm ka të ngjarë të jenë në lojë për AVIC në projektin e termocentralit pranë Foçës. “Sipas hulumtimit tonë, konstante në mesin e të gjithë investitorëve kinezë në Ballkanin Perëndimor është gatishmëria për të filluar punën në projekte të cilave u mungojnë lejet e konsiderueshme”, tha ai për Radion Evropa e Lirë.

Kompanitë kineze janë përballur me polemika të ngjashme mbi projektet në Serbi, të tilla si një projekt minerar në Bor dhe një fabrikë gomash në Zrenjanin, e cila gjithashtu ka ecur përpara pavarësisht mungesës së lejeve ligjore për ta bërë këtë.

Mrkela thotë se kjo është një tendencë shqetësuese për Ballkanin, veçanërisht kur bëhet fjalë për ndikimin e mundshëm mjedisor që mund të sjellin projektet e miratuara përmes boshllëqeve.