Informacioni për dy granatahedhës M93 të konfiskuar pas një sulmi të armatosur në fshatin Banjska të Kosovës mbahen në arkivin e fabrikës së armëve Zastava në Kragujevc, sipas një përgjigje të marrë nga Radio Evropa e Lirë nga prodhuesi serb i armëve ndaj një kërkese për qasje në informacione me rëndësi publike.
Kjo është hera e parë që fabrika më e madhe e armëve në Serbi konfirmon informacionin e paraqitur më herët nga autoritetet e Kosovës se sulmuesit posedonin armë të prodhuara në Serbi.
Ajo që mbetet e panjohur edhe pas përgjigjes është se kur janë prodhuar hedhësit e lartpërmendur, kujt i janë shitur dhe si kanë përfunduar në duart e grupit të sulmuesve të maskuar që sulmuan policinë e Kosovës më 24 shtator.
Në fshatin Banjskë, në një sulm të armatosur ka mbetur i vrarë një polic i Kosovës, Afrim Bunjaku dhe disa të tjerë janë plagosur. Tre sulmues serbë u vranë në një shkëmbim zjarri.
Me këtë rast janë duke u zhvilluar hetime të veçanta në Kosovë dhe Serbi.
Milan Radoiçiq, ish-zëvendëskryetar i Listës Serbe, partia udhëheqëse e serbëve në Kosovë, e cila gëzon mbështetjen e autoriteteve në Beograd, mori përgjegjësinë për sulmin.
Në ditët pas sulmit, policia e Kosovës publikoi fotografi të armëve të sekuestruara.
Në bazë të këtyre imazheve, REL identifikoi numrat serial të hedhësve të granatave dhe kërkoi informacione të mëtejshme nga Armët Zastava më 2 tetor. Në veçanti, nëse ato janë prodhuar në këtë fabrikë dhe, nëse po, kujt i janë shitur.
Më 20 tetor, pas pyetjeve pa përgjigje nga shtypi, REL paraqiti një kërkesë për qasje në informacione me rëndësi publike për Armët Zastava. REL mori një përgjigje për kërkesën dy javë më vonë.
Çfarë nuk ka dashur të zbulojë ‘Zastava’?
Fabrika e Armëve Zastava, e cila prodhoi hedhësit e identifikuar, refuzoi të jepte informacion se kur dhe kujt iu dorëzuan.
Çfarë është një granatëhedhës M93
“Granahedhësja automatike M93 është një armë këmbësorie e projektuar për shkatërrimin e personelit të zbuluar dhe të fshehur në rreze deri në 1700 m dhe për shkatërrimin e mjeteve të lehta luftarake në rreze deri në 1000”, thuhet në faqen e internetit “Armët Zastava”.
Sipas përshkrimit në faqen e internetit, M93 funksionon vetëm me zjarrin e pushkës dhe shpejtësia e zjarrit mund të variojë nga 50 në 400 fishekë në minutë, por, siç shtojnë ata, në varësi të kërkesave taktike dhe “me kërkesë të klientit, granatahedhës automatike mund të montohet në lloje të ndryshme të automjeteve luftarake.
Në përgjigje të kërkesës së REL, ata e justifikuan refuzimin e tyre duke argumentuar se publikimi i të dhënave do të “rrezikonte seriozisht mbrojtjen kombëtare, sigurinë kombëtare ose sigurinë publike”.
Gjithashtu u argumentua se do të rrezikonte “marrëdhëniet ndërkombëtare” dhe se do të “shkelte rregullat e ligjit ndërkombëtar të arbitrazhit”. Pse ekziston një rrezik i tillë nuk shpjegohet.
Sipas Ligjit për Prodhimin dhe Tregtinë e Armëve, prodhuesi i armëve dhe pajisjeve ushtarake është i detyruar të mbajë dhe të ruajë në mënyrë të përhershme evidencën e armëve të prodhuara. Këto të dhëna përfshijnë informacion mbi llojin, sasinë, numrat serialë, si dhe klientët dhe datat e dorëzimit.
Pas konfiskimit të armëve në Banjska, REL identifikoi edhe pushkën snajper “Black Arrow M93” (“Crna strela M93”) me numrin serial. Pas të njëjtës kërkesë, Armët Zastava u përgjigj se “nuk ekziston në arkivat e tyre”.
Arma e dytë – mortaja M69 e përdorur në sulm – u deklarua se nuk ishte pjesë e programit të prodhimit Zastava.
Çfarë pohojnë në Kosovë?
Në një raport preliminar për Banjskën nga Ministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës së Kosovës, të përditësuar me informacionin e mbledhur deri më 20 tetor, autoritetet e Kosovës më tej deklarojnë se mortajat janë prodhuar në Kragujevc.
Në një raport të parë nga REL, autoritetet kosovare thonë se shumica e armëve të sekuestruara janë prodhuar në Serbi.
Duke cituar deklaratat e ekspertëve ushtarakë serbë, ata theksojnë se ekzistojnë tre skenarë se si këto armë kanë mbërritur në veri të Kosovës – vjedhje nga depot e armëve në Serbi, shitje nga tregtarët privatë apo transferim direkt nga Serbia.
Më tej në raport theksohet se “një numër i madh i armëve të sekuestruara nuk mund të shiten nga një prodhues pa lejen e shtetit serb dhe nuk mund të gjenden në tregun e zi”.
Pas sulmit në Banjska, pushteti shtetëror dhe ushtarak i Serbisë mohoi çdo lidhje me grupin e armatosur. Vetë Milan Radoiçiq përmes avokatit të tij ka bërë të ditur se Serbia nuk është e përfshirë.
Sipas një letre të lexuar nga avokati i tij Goran Petronijevic më 29 shtator, Radoiçiq tha se ai “nuk kishte informuar askënd nga autoritetet serbe dhe strukturat politike lokale në veri të Kosovës” për sulmin dhe as nuk kishte marrë “asnjë ndihmë” prej tyre.
Më shumë pyetje pa përgjigje
Radio Evropa e Lirë gjithashtu kërkoi informacion nga institucionet përkatëse se si raketat e dorës arritën në veri të Kosovës nga sistemi serb i industrisë për qëllime të veçanta dhe u riparuan në Institutin e Riparimit në Kragujevc, sipas shenjave të identifikuara.
Drejtori i institucionit nuk pranoi t’u përgjigjej pyetjeve, duke pretenduar se Ministria e Mbrojtjes është përgjegjëse për komunikimin e institucionit me mediat.
Megjithatë, gazetarët e REL nuk morën përgjigje nga Ministria e Mbrojtjes as një muaj e gjysmë pas kërkesës së tyre për qasje në informacione me rëndësi publike.
Deri më sot, institucionet serbe nuk kanë shpjeguar se mbi çfarë baze Prokuroria e Lartë Publike në Beograd pretendon se armët e përdorura në sulmin ndaj policisë së Kosovës në Banjska kanë ardhur nga Tuzla e Bosnjë-Hercegovinës.
Prokuroria e Lartë e Shtetit në Beograd nuk iu përgjigj pyetjeve të REL nëse kishte prova se armët ishin blerë me të vërtetë në Tuzla dhe kush mund ta kishte ndihmuar Radoiçiqin me transportin.
Edhe pse një hetim në BeH u njoftua në fillim të tetorit, Zyra e Prokurorit të BiH nuk ka hapur një hetim mbi pretendimet se Radoiçiq i kishte blerë armët në Tuzla.
Më 6 nëntor, zëdhënësi i zyrës së prokurorit të BeH-së, Boris Grubesiq i tha REL se “asnjë raport nuk është marrë nga agjencitë e policisë në lidhje me krimet dhe autorët e mundshëm”.
Edhe Prokuroria e BeH-së thekson se nuk kanë marrë asnjë informacion nga institucionet e vendeve fqinje.
Zyra e prokurorit në Beograd po e akuzon Radoiçiqin për komplot për kryerjen e veprave penale të prodhimit, mbajtjes, mbajtjes dhe trafikimit të paligjshëm të armëve të zjarrit dhe lëndëve shpërthyese dhe vepra të rënda kundër sigurisë së përgjithshme.
Veprat për të cilat ai akuzohet në Serbi nuk përfshijnë terrorizmin, as vrasjen e një polici të Kosovës dhe ai u lirua nga paraburgimi për më pak se 24 orë.
Çfarë armësh u sekuestruan?
Raketa, granatahedhës, një numër i pushkëve automatike, pushkë snajper, automjete ushtarake, eksplozivë, detonatorë janë pjesë e sasisë së madhe të armëve dhe municioneve të konfiskuara nga policia e Kosovës pas sulmit në Banjskë.
Pothuajse i gjithë arsenali deri më tani është përdorur në të gjitha luftërat e zhvilluara në territorin e ish-Jugosllavisë. Qëllimet janë të ndryshme, por mbulojnë një gamë të gjerë luftimesh.
Edhe në raportin e lartpërmendur të Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe Diasporës së Kosovës të datës 20 tetor thuhet se armët në Banjskë janë të prodhimit të fundit. Bëhet fjalë për granata dore M75 dhe granatahedhës me raketa dore – Zola – të vitit 2021 dhe granata 30 mm të prodhimit serb të vitit 2022.
Lista e armëve të përmendura në raport është bërë, thuhet në të, pas konfiskimit “nga autoritetet kosovare të zbatimit të ligjit në bashkëpunim me EULEX-in dhe KFOR-in, të cilët bashkëpunuan në hetim”.