
Duke pasur parasysh pikën historike të ulët në marrëdhëniet me Rusinë, Armenia po ndërmerr hapa të guximshëm drejt Perëndimit.
Parlamenti i Armenisë, ku Partia e Kontratës Civile e kryeministrit Nikol Pashinyan ka shumicën, pritet të votojë një projektligj që sinjalizon fillimin e procesit të anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Qeveria Pashinyan ka miratuar tashmë projektligjin për nisjen e këtij procesi, i cili u nënshkrua nga 60,000 qytetarë armenë. Përveç kësaj, Armenia nënshkroi një marrëveshje partneriteti strategjik me Shtetet e Bashkuara më 14 janar.
Pashinyan ka njoftuar se një udhërrëfyes për anëtarësimin e Armenisë në BE do të bihet dakord me Brukselin. Ai është kreu i parë i shtetit armen që deklaroi publikisht se Armenia dëshiron të anëtarësohet në BE. Pashinyan përmendi për herë të parë aspiratat evropiane të Armenisë në tetor 2023, një muaj pas zhvendosjes së detyruar në Nagorno-Karabakh, gjatë një fjalimi në Parlamentin Evropian: “Armenia është e gatshme të lëvizë sa më afër Bashkimit Evropian sa BE e konsideron të mundshme,” tha ai.
Brukseli tashmë ka reaguar ndaj vendimit të Jerevanit. Komisionerja e BE për Zgjerimin Marta Kos tha se BE do të shqyrtojë aplikimin e mundshëm të Armenisë për anëtarësim. Ajo planifikon të vizitojë Armeninë në gjysmën e parë të vitit 2025 për të koordinuar veprimet e ardhshme me qeverinë Pashinyan.
Gabim strategjik
Duke nisur procesin formal të pranimit në BE, Armenia synon të korrigjojë një gabim strategjik të bërë 12 vjet më parë. Pas katër vjet negociatash me BE-në për një Marrëveshje Asociimi, presidenti i atëhershëm Serzh Sargsyan njoftoi papritur synimin e Armenisë për t’u bashkuar me Unionin Doganor të udhëhequr nga Rusia pas një takimi me presidentin rus Vladimir Putin më 3 shtator 2013.
Duke pasur parasysh konfliktin e pazgjidhur të Nagorno-Karabakut dhe luftën e afërt me Azerbajxhanin, Sarkisani priste që bashkimi me Bashkimin Ekonomik Euroaziatik (EAEU) do të siguronte mbështetjen ushtarake dhe politike të Rusisë.
Megjithatë, që nga vitet 2010, Rusia ka rënë dakord të furnizojë Azerbajxhanin me miliarda dollarë armë. Armët e furnizuara nga Rusia janë përdorur në luftërat e viteve 2016 dhe 2020 kundër Nagorno-Karabakut.
Sipas Institutit Ndërkombëtar të Kërkimit të Paqes në Stokholm (SIPRI), Rusia dhe Bjellorusia furnizuan 67% të arsenalit ushtarak të Azerbajxhanit midis 2011 dhe 2020, me mbi 60% të ardhur direkt nga Rusia.
Kjo bëri që Pashinyan të akuzonte Rusinë dhe Organizatën e Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO) për përgatitjen e një lufte kundër Armenisë. Këto akuza hodhën themelet për kthesën strategjike të Armenisë drejt Perëndimit.
Duke armatosur Bakun kundër Armenisë, Rusia nuk arriti të mbronte armenët në Nagorno-Karabakh gjatë luftës 44-ditore në 2020 dhe sulmit të Azerbajxhanit më 19 shtator 2023, i cili çoi në zhvendosjen e detyruar të 150,000 armenëve. Nagorno-Karabakh ra nën kontrollin e Azerbajxhanit. Rusia gjithashtu dështoi të mbronte liderët pro-rusë të Nagorno-Karabakut, të cilët përfunduan në burgjet e Azerbajxhanit nën “mbrojtjen” e pretenduar të paqeruajtësve rusë.
Për më tepër, Rusia dhe CSTO refuzuan të përmbushin detyrimet e tyre të sigurisë ndaj Armenisë gjatë veprimeve ushtarake të Azerbajxhanit nga viti 2021 deri në 2024, të cilat çuan në pushtimin e 300 kilometrave katrorë të territorit armen. Refuzimi i Rusisë dhe CSTO-së për të përmbushur detyrimet e tyre të sigurisë ka bindur pjesë të mëdha të udhëheqjes dhe shoqërisë armene se Putin po inkurajon presidentin e Azerbajxhanit Ilham Aliyev të nisë sulme të mëtejshme ndaj Armenisë. Putin jo vetëm që mohon agresionin e Azerbajxhanit, por kohët e fundit pretendoi se nuk kishte agresion të jashtëm kundër Armenisë.
Për Armeninë, anëtarësimi në EAEU dhe CSTO tani shihet gjerësisht si një gabim strategjik. Armenia hoqi dorë për asgjë nga perspektiva e anëtarësimit në BE në 2013.
Megjithëse BE-ja nuk është një organizatë ushtarake, misioni i saj vëzhgues ka luajtur një rol stabilizues në kufirin armeno-azerbajxhan, në mënyrë më efektive se forcat ruse. Armenia ka marrë 10 milionë euro në mbështetje nga Fondi Evropian i Paqes.
Paralajmërimet ruse
Rusia, e cila ka një arsenal të gjerë ndikimi të politikave ekonomike, politike dhe energjetike mbi Armeninë, tashmë ka filluar të paralajmërojë Armeninë për pasojat e daljes nga EMU dhe anëtarësimit në BE.
Zëvendëskryeministri rus Alexei Overchuk paralajmëroi se largimi nga EEU mund të çojë në çmime më të larta të energjisë dhe ushqimeve në Armeni dhe eksportet mund të bien me 70-80%. Rusia pritet të rrisë çmimet e gazit për të dëmtuar ekonominë armene. Ka gjithashtu të ngjarë që Rusia të ndalojë hyrjen e mallrave armene në tregun e saj.
Varësia e konsiderueshme tregtare e Armenisë nga Rusia mund të ngrejë skepticizëm në lidhje me qëllimet e integrimit në BE. Megjithatë, zyrtarët armenë e konsiderojnë rritjen e eksporteve në Rusi si situatë, pasi kompanitë armene po përfitojnë përkohësisht nga vakuumi në tregjet ruse.
Armenia gjithashtu përballet me kërcënime ushtarako-politike nga Rusia. Moska dhe Baku po kërkojnë që Armenia të vendosë një korridor midis Azerbajxhanit dhe Nakhçivanit, të ashtuquajturin Korridori Zangezur, nën kontrollin e forcave ruse të sigurisë.
Ekziston një vlerësim i bazuar brenda ekipit të Pashinyan se Kremlini po nxit Azerbajxhanin të sulmojë për të siguruar Korridorin e Zangezur. Projekti i Pashinyan-Kryqëzimi i Paqes, i cili synon të përmirësojë lidhjet e Armenisë me fqinjët Gjeorgjinë, Iranin dhe Turqinë dhe të përjashtojë përfshirjen ruse, mbështetet nga SHBA, BE dhe Franca – fuqitë perëndimore që mbështesin sovranitetin dhe integritetin territorial të Armenisë.
Bisedime të vështira janë përpara
Ministrat e Jashtëm të Armenisë dhe Rusisë pritet të zhvillojnë bisedime serioze politike në javët e ardhshme për integrimin evropian të Armenisë dhe tërheqjen nga strukturat integruese ruse.
Duke deklaruar se Armenia nuk mund të ulet në dy karrige, Lavrov njoftoi se do të ftonte armen Mirzoyan në Moskë. Nuk ka dyshim se Moska do të përpiqet të përsërisë skenarin e 3 shtatorit 2013, kur Sarkisani, nën presionin e Putinit, braktisi Marrëveshjen e Asociimit me BE-në dhe në vend të kësaj zgjodhi anëtarësimin në EEU.
Ky nuk ishte vendimi i popullit armen, por shtrëngimi i Putinit ndaj presidentit armen. Me luftën kundër Ukrainës, Rusia nuk ka arritur të arrijë qëllimet e saj strategjike dhe nuk është më në të njëjtin pozicion si në vitin 2013. Me pranimin e Suedisë dhe Finlandës, NATO është afruar më afër kufijve të Rusisë dhe Putini nuk ka mundur të parandalojë këtë hap për të kundërshtuar diçka.