Marrëveshjet serbe me Kinën për ekstradimin dhe bashkëpunimin mediatik mund të kenë efekte të qëndrueshme

Edhe pse turbullira rreth vizitës së liderit kinez Xi Jinping në Serbi është shuar, marrëveshjet e nënshkruara gjatë vizitës së tij të fundit mund të kufizojnë lirinë e shtypit në vend dhe të zgjerojnë shtrirjen jashtëgjyqësore të Kinës, paralajmërojnë ekspertët dhe aktivistët që folën për Radion Evropa e Lirë.

“Unë mendoj se kushdo që shihet nga Pekini si kritik i regjimit duhet të mendojë dy herë përpara se të udhëtojë në Serbi,” tha Laura Harth, drejtore e fushatës për grupin e të drejtave të njeriut Safeguard Defenders, për Shërbimin Ballkanik të Radios Evropa e Lirë duke iu referuar një marrëveshjeje ekstradimi të nënshkruar gjatë Vizita shtetërore e Xi në Beograd më 7-8 maj.

Kjo marrëveshje është një nga 28 marrëveshjet e nënshkruara midis Pekinit dhe Beogradit gjatë udhëtimit të liderit kinez, duke filluar nga infrastruktura te energjia. Por marrëveshja e ekstradimit ka ndezur këmbanat e alarmit mes aktivistëve të të drejtave të njeriut të fokusuar në Kinë dhe Serbi. Ata thonë se mungesa e pavarësisë gjyqësore të vendit ballkanik mund të hapë derën e abuzimeve nga zyrtarët kinezë.

“Nënshkrimi i një traktati ekstradimi me Kinën nuk është i diskutueshëm në vetvete, por pyetja është se si do të zbatohet,” i tha Shërbimit Ballkanik të Radios Evropa e Lirë Petar Vidosavljevic nga Qendra e Beogradit për të Drejtat e Njeriut.

Gazetarët e pavarur dhe shoqatat e medias në Serbi janë të shqetësuar në mënyrë të ngjashme për marrëveshjet e bashkëpunimit dhe shpërndarjes së mediave të nënshkruara nga tre mediat kryesore pro-qeveritare në Serbi dhe shërbimi për shtyp i Presidentit Aleksandar Vuçiç me China Media Group, entiteti kryesor që drejton radion shtetërore të Kinës. – dhe kanalet televizive të mbikëqyrura.

Megjithëse teksti i marrëveshjeve nuk është publikuar i plotë dhe duhet të ratifikohet nga parlamenti serb për të hyrë në fuqi, aktivistët paralajmërojnë se marrëveshja – e shoqëruar me përkeqësimin e mjedisit mediatik të Serbisë – do të çojë më tej hapësirën tashmë në tkurrje për informacion të pavarur në vendi mund të kufizojë.

“Frika është se kjo do të çojë në një rritje të narrativave anti-evropiane në Ballkan”, tha për Radion Evropa e Lirë Antoinette Nikolova, drejtoreshë e Iniciativës për Media të Lira në Ballkan. “Mjedisi i informacionit serb është tashmë i ngopur me propagandën ruse dhe tani do të bëhet gjithashtu një dhomë jehone për narrativat kineze.”

“Dhe nuk është vetëm se vjen nga burime kineze. Ai futet në ekosistemin mediatik dhe ripaketohet përmes infrastrukturës lokale,” shtoi ajo.

Pjerrësi e rrëshqitshme për ekstradim

Serbia ka nënshkruar traktate ekstradimi me vende të shumta si Shtetet e Bashkuara, Gjermania, Bjellorusia, Turqia, Kroacia, Mali i Zi dhe Bosnje-Hercegovina.

Por gjatë pesë viteve të fundit, gjykatat në më shumë se një duzinë shtete anëtare të BE-së kanë ndaluar së dhënë kërkesa për ekstradim nga Kina për shkak të frikës se personi që ekstradohet do të përballet me represion, keqtrajtim dhe hakmarrje jashtëgjyqësore në vend.

Sipas Safeguard Defenders, Kina deri më tani ka nënshkruar më shumë se 60 traktate dypalëshe ekstradimi me vende në mbarë botën, nga të cilat më shumë se 40 janë ratifikuar nga parlamentet kombëtare.

Që kur Xi erdhi në pushtet në fund të vitit 2012, Safeguard Defenders ka regjistruar rreth 70 përpjekje nga qeveria kineze për të kthyer 400 persona në Kinë si pjesë e procesit të ekstradimit. Shumica e tyre ishin në Evropë dhe kërkesat për ekstradim u konsideruan ligjërisht të dyshimta.

Marrëveshja e re e ekstradimit do të thellonte gjithashtu një rrjet më të gjerë marrëveshjesh sigurie dhe ligjore që Beogradi ka arritur me Pekinin në vitet e fundit.

Serbia dhe Kina nënshkruan një marrëveshje në vitin 2019 që parashikon patrulla të përbashkëta policore midis dy vendeve dhe lejon zyrtarët kinezë të punojnë me homologët e tyre serbë për të menaxhuar fluksin e turistëve dhe punëtorëve nga Kina në vend.

Beogradi ishte gjithashtu vendndodhja e një prej 54 “stacioneve policore” kineze jashtë vendit që operohen nga autoritetet kineze për t’u bërë presion qytetarëve që të kthehen në shtëpi, duke përfshirë presionin ndaj anëtarëve të familjes në Kinë.

Shumica e rasteve të dokumentuara nga stacionet policore të huaja duket se përfshijnë të dyshuar për krime të tilla si mashtrimi i telekomunikacionit apo korrupsioni, por disidentët gjithashtu kanë raportuar se stacionet janë përdorur për t’i monitoruar dhe kërcënuar ata.

Safeguard Defenders, i cili së pari dokumentoi stacionet, tha se stacioni kinez në Beograd u përdor për një rast riatdhesimi të detyruar. Duke cituar dokumentet e qeverisë kineze, OJQ-ja raporton se në vitin 2018, një shtetas kinez që jetonte në Beograd, i identifikuar vetëm si Xia, u akuzua për vjedhje në Kinë dhe “u bind të kthehej”.

Sipas grupit të të drejtave të njeriut, ai u identifikua nga stacioni i trenit në Beograd dhe u kontaktua përmes platformës kineze të mesazheve WeChat, ku përfundimisht u “bindur” të kthehej në Kinë pasi fillimisht hezitoi të largohej nga Serbia.

Edhe pse traktatet e ekstradimit janë praktikë e zakonshme në mbarë botën, sipas ligjit ndërkombëtar ato duhet të jenë në përputhje me parimin e moskthimit, i cili ndalon një vend të kthejë dikë në një vend ku ata janë në rrezik të persekutimit, torturës ose shkeljeve të tjera të të drejtave të njeriut.

Vidosavljeviç thotë se marrëveshja e re është shqetësuese sepse Beogradi është gati të përmbushë kërkesat e ekstradimit pavarësisht nëse ato përmbushin kërkesat e parimit të mos-kthimit apo jo, duke treguar shembujt e mëparshëm me Turqinë.

Harth of Safeguard Defenders thotë se marrëveshja dërgon gjithashtu një mesazh shqetësues për qytetarët kinezë jashtë vendit. “E gjithë kjo po çon në një ndjenjë të shtuar frike midis komuniteteve të diasporës kineze, të cilët po marrin një mesazh nga Pekini se mund të arrihet kudo”, tha ajo.

Bashkëpunimi me median

Që kur projekti kryesor i politikës së jashtme të Xi, Iniciativa Brez dhe Rrugë (BRI), u lançua një dekadë më parë, ajo është fokusuar në financimin dhe ndërtimin e projekteve të infrastrukturës në mbarë botën. Por zgjerimi i shtrirjes së medias kineze ishte gjithashtu një shqetësim qendror.

Në Forumin BRI në tetor 2023, China Media Group – një kompani ombrellë që mbikëqyr kompanitë shtetërore të medias si Agjencia e Lajmeve Xinhua, Rrjeti Global i Televizionit (CGTN) dhe China Radio International – vuri në dukje se ka kontrata me 682 organizata mediatike në 151 vende dhe transmeton në më shumë se 40 gjuhë.

Kontratat, të nënshkruara në Beograd më 8 maj, parashikojnë bashkëpunim me China Media Group dhe tre kompani mediatike serbe të lidhura me qeverinë: transmetuesin publik Radio Televizioni i Serbisë, Dailypolitika dhe agjencia e lajmeve Tanjug.

Tamara Skrozza, gazetare dhe anëtare e Këshillit të Shtypit, një organ i pavarur mbikëqyrës që monitoron etikën gazetareske në mediat serbe, thotë se marrëveshjet me mediat serbe nxjerrin në pah mungesën e transparencës në bashkëpunimin e planifikuar.

“Ne nuk jemi të sigurt për shtrirjen e bashkëpunimit dhe çfarë kufizimesh përballen këto kompani mediatike përmes marrëveshjeve të tilla, nëse kjo ndikon në qëndrimin e tyre editorial apo nëse është thjesht një shkëmbim i thjeshtë i përmbajtjes”, tha ajo për RFE/RL.

Skrozza theksoi gjithashtu se narrativat ekzistuese pro Kinës në Serbi “bëhen edhe më të theksuara pas nënshkrimit të marrëveshjeve dhe memorandumeve” kur kombinohen me situatën e përkeqësuar të lirisë së shtypit në vend.

Mbikëqyrësi i medias Reporterët pa Kufij e renditi Serbinë në vendin e 98-të nga 180 vende në Indeksin e Lirisë së Shtypit Botëror 2024, duke shënuar nivelin më të ulët të vendit ballkanik që nga krijimi i renditjes në vitin 2002.

Tanjug dhepolitika nuk iu përgjigj pyetjeve të Radios Evropa e Lirë, por Radio Televizioni i Serbisë tha se ata kishin hyrë në lloje të ndryshme partneriteti me kompanitë e mediave kineze që nga viti 2013. Që nga viti 2017, kanalet e kompanisë kanë pasur një vend të dedikuar për dokumentarët kinezë.

“Deri më tani kemi transmetuar më shumë se 200 dokumentarë kinezë që mbulojnë aspekte të ndryshme si historia, zakonet, kuzhina, kultura, zanatet specifike, atraksionet dhe jeta e përditshme”, tha një zëdhënës për Shërbimin Ballkanik të Radios Evropa e Lirë.

Zëdhënësi shtoi se marrëveshja e re ka të bëjë me “lehtësimin e shkëmbimit të përmbajtjes dhe inkurajimin e bashkëprodhimeve” dhe se kompania ka arritur marrëveshje të ngjashme me transmetuesit nga Bullgaria, Turqia, Azerbajxhani dhe Hungaria.

Skrozza thotë se ndarja e përmbajtjes për tema kulturore nuk është problematike, por se marrëveshja është shqetësuese sepse mund të çojë në një pamje të censuruar dhe të shtrembëruar të jetës dhe politikës në Kinë dhe politikat e Pekinit në mbarë botën.

“Problemi nuk është se çfarë do të tregojnë në programin e tyre, por çfarë nuk do të tregojnë”, tha ajo. “Nëse tregojmë vetëm fotografi të folklorit dhe natyrës kineze, realisht nuk po i informojmë qytetarët e Serbisë për gjendjen reale”./Rferl/