Gjykata speciale për të ndjekur penalisht agresionin e Putinit po merr vrull

Me afrimin e përvjetorit të pushtimit në shkallë të plotë të Ukrainës, disa vende evropiane janë afër konsensusit për krijimin e një gjykate speciale për të gjykuar liderët rusë, përfshirë presidentin Vladimir Putin, për krimin e agresionit. Zyrtarët ukrainas kanë bërë thirrje për një gjykatë ad hoc që në javët e para të pushtimit. Prokurori i Përgjithshëm Andriy Kostin, gjatë një vizite të fundit në SHBA, e përshkroi një gjykatë të tillë si “rrugën më të qëndrueshme dhe më efikase të llogaridhënies” dhe një mënyrë për “rivendosjen e rendit botëror”.

Megjithëse është ende e paqartë se si do të duket në praktikë një gjykatë e mundshme dhe nën autoritetin e kujt do të ngrihet, diplomatët dhe ekspertët ligjorë po diskutojnë në mënyrë aktive skenarë të ndryshëm. Shumë prej tyre kanë rënë dakord për një propozim afatshkurtër për një prokuror të përkohshëm për të mbledhur prova për një gjykim të mundshëm në të ardhmen për të nisur procesin gjyqësor, megjithëse ende nuk është përcaktuar saktësisht se ku dhe si do të zhvillohet ndjekja. Në fillim të këtij muaji, në një konferencë të përbashkët për shtyp me presidentin ukrainas Volodymyr Zelenskyy, presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen njoftoi krijimin e një qendre ndërkombëtare për të ndjekur penalisht krimin e agresionit në Ukrainë, me seli në Hagë dhe me detyrë për të mbledhur prova për ndjekje të mundshme në të ardhmen. Qendra, shtoi von der Leyen, do të jetë pjesë e përpjekjeve të vazhdueshme për të krijuar një Ekip të Përbashkët Hetimor, një kuadër i Bashkimit Evropian për bashkëpunimin ndërkombëtar për çështjet e drejtësisë penale.

Njoftimi shënoi një ndryshim të dukshëm nga hezitimi që karakterizoi bisedimet fillestare mbi një gjykatë speciale për Ukrainën.

“Të paktën brenda Bashkimit Evropian, ekziston vullneti politik. Unë mendoj se të gjithë e njohin nevojën morale, politike dhe gjithashtu ligjore për të kërkuar përgjegjësinë e udhëheqjes ruse për krimin e agresionit në Ukrainë,” tha një i përfshirë në negociatat e Evropës Veriore. Një zyrtar i tha The Intercept, i cili foli në kushte anonimiteti për përpjekjet diplomatike në vazhdim. “Gjashtë muaj më parë ne u fokusuam më shumë në krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit dhe tani e pranojmë disi që korniza e llogaridhënies është e paplotë nëse të paktën nuk përpiqemi të bëjmë diçka për krimin e agresionit.” Por zyrtari shtoi: “Natyrisht, kjo nuk mund të bëhet vetëm nga Bashkimi Evropian, ne kemi nevojë për një koalicion më të gjerë. Gjykata ndërkombëtare ad hoc sigurisht që nuk do të materializohet pa mbështetjen e SHBA.”

Departamenti Amerikan i Shtetit ka qenë deri më tani i kujdesshëm, megjithëse njerëz të njohur me diskutimet besojnë se administrata e Bidenit të paktën do të mbështesë planin për zyrën e përkohshme në Holandë.

Në një panel me Kostin në fillim të këtij muaji, Beth Van Schaack, Ambasadori Global i Drejtësisë Kriminale i Departamentit të Shtetit, nuk mori asnjë angazhim, por sinjalizoi hapjen e qeverisë ndaj propozimeve të ndryshme në tryezë. “Ne nuk kemi parë ende një koncept të plotë për këtë, por duket se këto lloj hapash të ndërmjetëm janë të rëndësishëm pasi ne përpunojmë detajet se ku mund të ndiqet penalisht krimi i agresionit,” tha Van Schaack për The Intercept, duke iu referuar prokuroria e përkohshme. “Në këtë mënyrë, provat sigurohen sa janë ende të freskëta dhe procesi fillon”. Ajo tregoi se SHBA është gjithashtu e hapur ndaj propozimeve për një gjykatë ad hoc që po diskutohet aktualisht. “Ne jemi ende duke parë modele të ndryshme. Secila ka të mirat dhe të këqijat e veta,” tha ajo.

Ndërsa provat e krimeve të përhapura në Ukrainë u shtuan gjatë vitit të kaluar – Kostin tha se zyra e tij ka “65,000 incidente të regjistruara të krimeve të luftës” – janë nisur disa çështje gjyqësore, duke përfshirë ndjekjet dhe hetimet lokale nga disa vende evropiane, si dhe nga gjykata ndërkombëtare penale. . Megjithatë, nuk ka asnjë mekanizëm ligjor përgjegjës për krimin që bëri të mundur gjithë të tjerët: aktin e agresionit që filloi me inkursionin e 24 shkurtit të forcave ruse në Ukrainë në fronte të shumta. ICC nuk mund të ndjekë agresionin në këtë rast, sepse Rusia, e cila nuk është anëtare e Gjykatës dhe mund të vërë veton ndaj saj në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, sigurisht që do ta bllokonte një lëvizje të tillë – një kufizim i vendosur nga vende si Franca, Britania dhe SHBA-ja e vendosur. në autoritetin themelues të Gjykatës.

Siç është raportuar më parë nga The Intercept, vendet që kanë mbështetur Ukrainën dhe përpjekjet për të hetuar krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit të kryera atje, deri vonë kanë hezituar t’u përgjigjen thirrjeve për një gjykatë speciale, veçanërisht për arsye politike dhe për shkak të precedentit që ndjekja penale liderët politikë të Rusisë do të vendosnin për liderët politikë të vendeve të tjera.

Prokurori ukrainas Kostin, gjatë udhëtimit të tij në Uashington, u përkul ndaj shumë rezervave dhe argumenteve kundër gjykatës speciale që kishte dëgjuar që nga thirrja e tij e parë. “Komunikimi ynë rreth gjykatës speciale ad hoc disa muaj më parë nuk ishte i lehtë,” tha ai. “Në fund të ditës thashë: “Shiko, nga 24 shkurti ukrainasit besojnë në të pabesueshmen. Jemi në një situatë të vështirë, por jemi optimistë”.

Ai shtoi: “Historia na ka mësuar mirë: është lufta agresive që çon në krime lufte dhe mizori të tjera masive. Prandaj është me rëndësi jetike t’i jepet fund jo vetëm aktit të agresionit, por edhe organizatorëve të këtij akti suprem që duhen mbajtur plotësisht përgjegjës për krimet ndërkombëtare”.

Standarde të dyfishta

Megjithatë, perspektiva e një tribunali ad hoc për Ukrainën ka ripërtërirë kritikat e kahershme se mekanizmat ndërkombëtarë të drejtësisë janë të njëanshëm në favor të disa vendeve më pak të fuqishme – një kritikë që ka minuar legjitimitetin e ICC-së që nga fillimi i saj.

Reed Brody, një avokat i të drejtave të njeriut i specializuar në mizoritë masive dhe autor i librit To Catch a Dictator, theksoi se arsyeja e vetme që mund të jetë e nevojshme një gjykatë speciale për Ukrainën është sepse vendet që tani e kërkojnë atë kanë juridiksionin e ICC-së për këtë krim. “Njerëzit flasin për një zbrazëti dhe një boshllëk. Epo, si erdhi ajo zbrazëti? Ishte e qëllimshme,” tha ai për The Intercept. “Duhet të peshoni: A është më mirë të kesh pak drejtësi nëse ke standarde të dyfishta për të? Nuk jam i sigurt që të gjithë e kuptojnë helmimin e këtij perceptimi legjitim se drejtësia ndërkombëtare është vetëm kundër armiqve, të dëbuarve ose vendeve inferiore.”

E pyetur se deri në çfarë mase shqetësimet rreth standardeve të dyfishta kanë penguar diskutimet për një gjykatë speciale për Ukrainën, Van Schaack tha për The Intercept “shumë pak”. Ajo shtoi: “Realiteti është se agresioni rus është aq skandaloz sa është një shkelje kaq e qartë dhe flagrante e Kartës së OKB-së. Dhe lufta është kaq e ndryshme nga çdo gjë që kemi parë që nga Lufta e Dytë Botërore dhe ndoshta që nga shpërbërja e ish-Jugosllavisë”.

Kostin, prokurori ukrainas, gjithashtu hodhi poshtë këto shqetësime.

“Unë nuk dua të kaloj kohë duke diskutuar të kaluarën. Ne mund të flasim për standardet e dyfishta dhe të trefishta në historinë e shumë vendeve dhe organizatave, por ne nuk kemi kohë për këtë,” u tha ai gazetarëve gjatë vizitës së tij në Shtetet e Bashkuara. “Pas luftës, kur të kemi fituar, do të kemi kohë të analizojmë, diskutojmë dhe zbulojmë se çfarë ka ndodhur më parë”.

“Ne nuk mund ta lëmë situatën ashtu siç është,” shtoi ai. “Kur një agresor fillon agresionin dhe nuk ka asnjë mjet të vlefshëm dhe efektiv për ta ndëshkuar atë, ne duhet ta shpikim atë mjet së bashku dhe të ndëshkojmë agresorin. Jo vetëm për atë agresion, por për çdo agresor tjetër në një vend tjetër ose për të penguar një herë tjetër në të ardhmen.”

Ndërtimi i një avioni në pistë

Pavarësisht dinamikës së madhe, shumë mbetet e paqartë se si do të ngrihet një gjykatë speciale për Ukrainën dhe nën mbikëqyrjen e kujt.

Një opsion i favorizuar nga qeveria ukrainase do të ishte krijimi i një gjykate plotësisht ndërkombëtare, të ngjashme me atë të ngritur për gjyqet e Nurembergut pas Luftës së Dytë Botërore. Meqenëse Rusia është në Këshillin e Sigurimit dhe sigurisht që do të vërë veton atje, propozimi mund të shkojë në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, ku do të kishte nevojë për mbështetjen e shumicës së vendeve. Asgjë e tillë nuk ka ndodhur kurrë – dhe ekspertët nuk pajtohen nëse Asambleja e Përgjithshme e OKB-së do të kishte autoritetin për t’i kërkuar Sekretarit të Përgjithshëm të ngrinte një gjykatë të tillë së bashku me qeverinë ukrainase. Përndryshe, një gjykatë ndërkombëtare mund të krijohet nga një organ tjetër si Këshilli i Evropës, Bashkimi Evropian ose një grup shtetesh individuale.

Një opsion tjetër do të ishte ngritja e një gjykate të përzier, duke bashkuar elementë të sistemit gjyqësor ukrainas dhe atij ndërkombëtar. Një gjykatë e tillë, ndonëse më e thjeshtë për t’u ngritur, do të kufizohej nga imuniteti që krerët e shteteve gëzojnë nga ndjekja penale nga gjykatat e shteteve të huaja – diçka që nuk do të ishte problem me një gjykatë plotësisht ndërkombëtare. Ka çështje të tjera ligjore në lojë dhe ekspertët ndërkombëtarë kanë debatuar për skenarë të ndryshëm prej muajsh. “Nuk mendoj se dikush ka një përgjigje të prerë sepse asgjë e tillë nuk ka ndodhur kurrë”, tha zyrtari evropian. “Asgjë në të drejtën ndërkombëtare nuk ndodh brenda natës.”

Ndjekja penale e agresionit – nuk ka gjasa që udhëheqja ruse të njohë një gjyq të ligjshëm dhe të sjellë Putinin dhe udhëheqësit e tjerë para drejtësisë – është vetëm një nga disa mekanizma të drejtësisë në vazhdim, duke përfshirë më shumë se 250 ndjekje penale të udhëhequra nga Ukraina që kanë rezultuar tashmë në 25 dënime. Edhe në këtë aspekt, Ukraina devijon nga norma kur bëhet fjalë për krimet e luftës, të cilat shpesh mbeten të pahetuara për vite, nëse ndonjëherë.

“Kjo është me të vërtetë një situatë unike. Skenari më i zakonshëm që ne kemi parë shumë herë është ajo që ndodhi në Siri ose Myanmar ku nuk ka asnjë opsion ndërkombëtar për përgjegjësi, as nuk janë përjashtuar opsionet ndërkombëtare ndërkombëtare,” tha Clint Williamson, I dërguari i posaçëm i Departamentit të Shtetit për çështjet e krimeve të luftës, në ngjarjen me Kostin. Williamson përmendi të drejtën e vetos së Këshillit të Sigurimit si një pengesë të përbashkët për përpjekjet ndërkombëtare, si dhe mungesën e mekanizmave funksionalë ose vullnetin politik në nivel lokal, pasi udhëheqësit lokalë janë shpesh pas krimeve, si në Siri dhe Mianmar. “Ajo që ne shohim më shpesh është një përpjekje historike për t’u kthyer pas, për të rindërtuar provat dhe për të ndërtuar çështje muaj apo vite pas faktit.”

Në Ukrainë, nga ana tjetër, procesi i llogaridhënies tashmë është duke u zhvilluar, ndërkohë që konflikti dhe krimet janë ende në vazhdim. Kjo ka paraqitur një sërë sfidash – por edhe një mundësi unike për të siguruar drejtësi. “Unë mendoj se duhet të jemi të qartë se do të jetë shumë e vështirë të mbajmë Rusinë përgjegjëse për dëmin që ka shkaktuar,” u tha Williamson gazetarëve. “Por kjo nuk është arsye për të mos e bërë këtë, kështu që mendoj se është e rëndësishme ta ndjekim këtë dhe të përpiqemi të gjejmë një konsensus për rrugën e duhur përpara.”

Van Schaack citoi një koleg i cili e krahasoi përpjekjen me ndërtimin e një aeroplani ndërsa qëndronte në pistë dhe ngrihej.

“Unë mendoj se në shumë mënyra kjo riformëson fushën,” tha ajo. “Është me të vërtetë një botë e re e guximshme e drejtësisë ndërkombëtare”.

Elefanti në dhomë

Deri më tani, pjesa më e madhe e debatit për një gjykatë të mundshme speciale për Ukrainën është kufizuar në vendet evropiane dhe SHBA. Megjithatë, krijimi i një tribunali të vërtetë ndërkombëtar, veçanërisht një gjykatë nën kujdesin e Kombeve të Bashkuara, do të kërkojë në mënyrë të pashmangshme zgjerimin e bisedimeve me vendet e tjera, duke përfshirë ato me rezerva të thella për çështjet e imunitetit, dhe ato që mbështesin mekanizmat gjyqësorë ndërkombëtarë si p.sh. e shohin Gjykatën Penale Ndërkombëtare si një standard të dyfishtë.

Kritikët shpesh kanë vënë në dukje pushtimin SHBA-MB të Irakut në vitin 2003, i cili nuk u sanksionua nga Kombet e Bashkuara, si shembulli më i dukshëm i kësaj. Ish-kryeministri britanik Gordon Brown, i cili mbështeti pushtimin e Irakut, është bërë një nga avokatët më të zëshëm të një gjykate speciale për Ukrainën – me disa që e dënojnë thirrjen e tij që agresioni i Ukrainës të ndiqet penalisht si hipokrit.

“Kjo do të fillojë patjetër pasi të hyjmë në negociata reale në nivel të OKB-së,” tha zyrtari evropian. “Ky është elefanti në dhomë… Unë mendoj se kjo është në mendjen e shumë njerëzve.”

“Por ka shumë krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, madje edhe gjenocidet e mundshme, që ka të ngjarë të mbeten të pandëshkuara dhe të mos hetohen siç duhet,” shtoi zyrtari. “Fakti që ne mund të mos jemi në gjendje të ndjekim penalisht çdo autor nuk është një argument se ne duhet të ndalojmë së bëri atë që, për shembull, po bën GJNP-ja.

Avokati i të drejtave të njeriut Brody tha për The Intercept se ishte “pak e pahijshme që njerëzit që pushtuan Irakun të flisnin për një gjykatë”. Së paku, shtoi ai, duke i bërë jehonë një sugjerimi nga disa vende, “njerëzit duhet të shkojnë në bisedë dhe nëse duan ta bëjnë këtë, ata duhet të ndryshojnë Statutin e Romës të ICC”.

“Kam punuar me viktima gjatë gjithë jetës sime. E di se sa e rëndësishme është të arrihet sa më shumë drejtësi dhe asnjë nga viktimat afrikane me të cilat kam punuar nuk ka thënë: “Jo, ne nuk duam drejtësi, për aq kohë sa pasi nuk mund ta sillni Xhorxh Bushin para drejtësisë”, shtoi Brody. “Por edhe si dikush që ka punuar në Afrikë për 25 vitet e fundit, e di se sa e dëmshme do të ishte për të gjithë projektin e drejtësisë ndërkombëtare nëse vetë shtetet që bënë fushatë për të kufizuar juridiksionin e GJNP-së për të hetuar agresionin dhe duke i zbatuar ato, do të tani ngrihet një gjykatë për agresionin kundër Ukrainës”./The Intercept/