Çfarë po i pengon vendet e NATO-s të rrisin shpenzimet e tyre të mbrojtjes?

Presidenti amerikan Donald Trump pret që aleatët e Uashingtonit në NATO të shpenzojnë më shumë për bomba dhe plumba.

Ndërsa propozimi i Trump që anëtarët duhet të shpenzojnë 5 për qind të PBB-së për mbrojtjen u refuzua gjerësisht, kërkesa për buxhete më të larta është reale dhe nuk ka gjasa të zhduket.

Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Mark Rutte ka thënë se shpenzimet mund të kenë nevojë të rriten deri në 3.7 përqind të PBB-së. Vetëm Polonia është aktualisht mbi këtë vlerë.

Objektivi aktual për shpenzimet e mbrojtjes është 2 për qind e PBB-së, të cilën shumica e anëtarëve do ta kenë arritur ose tejkaluar deri në vitin 2024.

Një objektiv i ri i shpenzimeve ka të ngjarë të arrihet në samitin e NATO-s në Hagë në qershor. Të 32 shtetet anëtare do të duhet të pajtohen me këtë.

Vendet evropiane kanë rritur buxhetet e tyre të mbrojtjes që nga pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia në vitin 2022. Dhe shumë liderë botërorë kanë thënë se rritja e shpenzimeve duhet të vazhdojë për të përballuar kërcënimin ushtarak në rritje nga Moska.

Por vënia në praktikë është pjesa e vështirë.

Shumë qeveri tashmë po përballen me financat e tendosura publike, sistemet e pensioneve me borxhe, shërbimet publike të këputura dhe votuesit e zemëruar me prioritete të tjera. Kësaj i shtohet edhe jostabiliteti politik.

Një vështrim në tre fuqitë më të mëdha ushtarake evropiane ilustron shtrirjen e pengesave ndaj investimeve të mëdha në forcat e tyre të armatosura.

Gjermania

Gjermania është nominalisht donatori më i madh evropian dhe do të shpenzojë pothuajse 98 miliardë dollarë në vitin 2024, sipas NATO-s.

Kjo korrespondon me 2.12 për qind të PBB-së, që është më pak se shumë anëtarë të tjerë të NATO-s. Përpjekjet për të rritur shpenzimet kanë goditur një mur dhe kanë çuar në rënien e qeverisë gjermane në dhjetor.

Muri është një dispozitë kushtetuese e njohur si frena e borxhit. Ai kufizon nivelin e borxhit total të Gjermanisë dhe huamarrjes vjetore.

U propozua pezullimi i frenimit të borxhit për shkak të presioneve të jashtëzakonshme të shpenzimeve – jo vetëm për mbrojtjen – të shkaktuara nga lufta në Ukrainë, por koalicioni qeverisës gjerman nuk ishte në gjendje të gjente një konsensus.

Ministria e Mbrojtjes kishte publikuar plane për investime masive për ta bërë ushtrinë gjermane “të gatshme për luftë”, por ministri i Mbrojtjes Boris Pistorius ishte i zemëruar me mungesën e fondeve.

Gjermanët tani do të shkojnë në kutitë e votimit në zgjedhjet e parakohshme parlamentare në shkurt, por çështja e mbrojtjes vështirë se është regjistruar si një çështje e fushatës zgjedhore.

Kristian Demokratët e opozitës ka të ngjarë të dalin fitues nga zgjedhjet dhe premtimi i tyre për të mbajtur shpenzimet në “të paktën” 2 përqind të PBB-së nuk ka gjasa të gjenerojë entuziazëm në Uashington. Manifesti zgjedhor i partisë premton të ruajë frenimin e borxhit, i cili është shumë i pëlqyer nga votuesit.

Nicu Popesku i Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë tha se situata gjermane ilustron një problem mbarë Evropën.

“Politikanët nuk kanë pasur një bisedë serioze me publikun e tyre për nevojën e shpenzimeve të mbrojtjes në 30 vjet”, tha ai. “Shumë kanë frikë ta bëjnë këtë bisedë. Ekziston një këmishë politike që i pengon ata ta bëjnë këtë.”

Franca

Franca është një shembull i kësaj. Paqëndrueshmëria politike ka penguar planet për të rritur shpenzimet e mbrojtjes në afat të shkurtër.

Presidenti Emmanuel Macron humbi shumicën e tij parlamentare në zgjedhjet e parakohshme këtë verë, duke e bërë të pamundur miratimin e buxhetit për vitin 2025. Kjo do të thotë se shpenzimet e mbrojtjes së Francës do të mbeten në nivelet e vitit 2024 për momentin, me një rritje të planifikuar prej 3 miliardë dollarësh të mbetur në pritje.

Grupet kryesore parlamentare kanë prioritete buxhetore krejtësisht të ndryshme. Si e majta ashtu edhe e djathta ekstreme duan më shumë shpenzime sociale, ndërsa qendra e djathtë kërkon ulje taksash dhe askush nuk duket i gatshëm të bëjë kompromis. Qeveria mund të humbasë një votëbesim në çdo kohë.

“Mbrojtja nuk është kurrë për debat,” thotë Olivier Costa i Sciences Po në Paris. “Ka të bëjë me liderët politikë që duan të fitojnë zgjedhjet e ardhshme presidenciale.”

Ndërkohë, situata buxhetore e Francës tashmë është e tensionuar deri në kufi. Borxhi kombëtar është 120 përqind e PBB-së, dyfishi i tavanit të borxhit të Bashkimit Evropian.

“Franca po ecën më keq se Gjermania në të gjithë treguesit ekonomikë”, tha kryeministri Francois Bayrou më 14 janar.

Costa tha se ishte “shumë e vështirë në situatën aktuale t’u shpjegosh qytetarëve se nevojiten më shumë shpenzime për mbrojtjen”.

Britania e Madhe

Britania ka një nga buxhetet më të mëdha të mbrojtjes në Evropë. Me rreth 82 miliardë dollarë, ajo përbën 2.33 për qind të PBB-së. Skena politike e vendit është më e qëndrueshme pasi qeveria e re ka një shumicë të madhe në parlament.

Por kryeministri Keir Starmer fitoi zgjedhjet e vitit të kaluar me një premtim për të mos rritur taksat dhe për të ulur borxhin.

Ai gjithashtu u zotua të mbajë shpenzimet në fushat prioritare. Kjo përfshin mbrojtjen, por edhe shëndetin, arsimin dhe infrastrukturën e transportit.

Borxhi kombëtar i Britanisë është aktualisht në nivelin më të lartë që nga vitet 1960.

E gjithë kjo do të thotë se hapësira për rritjen e shpenzimeve të mbrojtjes është shumë e kufizuar.

Në nëntor, Starmer i tha Rutte-së se qeveria do të “niste një rrugë” në pranverë për të rritur shpenzimet në 2.5 përqind të PBB-së.

Mungesa e një afati kohor për këtë angazhim të shpenzimeve është kritikuar – ashtu si edhe ambicia, e cila është shumë larg shifrave të përmendura nga Rutte./Rferl/