Rezime – Rusko mešanje u zapadni svet – Propagandna uloga Ruske pravoslavne crkve

Rusko mešanje u inostranstvu ima mnogo oblika. To uključuje i otvorenu propagandu, kao što su lažne slike ili lažni video snimci koji kruže internetom, i suptilnije narative, kao što je prikaz „pretnje širenja NATO-a” o ruskoj invaziji velikih razmera na Ukrajinu kao odgovor na prikazivanje navodnih „provokacija”. Generalno, Rusija koristi niz taktika da demonizuje Ukrajinu, sa ciljem da podriva međunarodnu podršku Ukrajini i smanji podršku sankcijama protiv Ruske Federacije.

Kremlj se oslanja na široku mrežu „agenata uticaja“ i „korisnih idiota“ na Zapadu, uključujući profesore, političare, pisce i novinare. Dok se zapadni diskurs o stranom mešanju često fokusira na društvene medije, ruski narativi su takođe utkani u univerzitete, mejnstrim medije, knjige, okrugle stolove i takozvane „mirovne skupove“.

Mnogi pojedinci pod uticajem sovjetskog programa „aktivnih mera“ nastavljaju da gaje antizapadna i promoskovska osećanja. Tradicionalne subverzivne metode KGB-a se i dalje koriste, sada dopunjene novim tehnologijama kao što su farme trolova, lažne veb stranice i digitalno izmenjeni materijali. Glavne ciljne grupe ruskih kampanja dezinformisanja uključuju krajnju levicu, krajnju desnicu, ljude sa poslovnim interesima u Rusiji, teoretičare zavere i veliki deo „mirovnog pokreta“.

Ruski informacioni rat se proteže daleko dalje od invazije Ukrajine, ciljajući ne samo na obližnje države kao što su Moldavija i Gruzija, već i na velike demokratije sa dugom istorijom, kao što su Sjedinjene Države. Ova dalekosežna propagandna mašina je dizajnirana da manipuliše izborima, produbi društvene podele i poveća postojeće tenzije u ovim zemljama. Širenjem dezinformacija kroz sve dostupne kanale, nastoji da destabilizuje i iskoristi ranjivosti, ostavljajući i nove i uspostavljene demokratije ranjivim na svoj uticaj.

Rusko mešanje ima dva glavna cilja u pogledu percepcije ruske spoljne politike. Prvi je da se što više ljudi ubedi da je Rusija u pravu tako što će okriviti Zapad za aktuelne sukobe i predstaviti politiku Kremlja kao vrednu podrške. Iako je ovo teško postići zbog ogromnog broja dokaza protiv takvih tvrdnji, drugi – i uspešniji – cilj kampanje ruskog mešanja je da izazove široku konfuziju. Namera je da se dođe do tačke u kojoj ljudi više ne znaju u šta da veruju. Kampanja nastoji da stvori višestruke, kontradiktorne realnosti i promoviše način razmišljanja koji navodi ljude na zaključke da su „obe strane“ krive – stav koji ne odražava stvarnost i delimično prebacuje odgovornost sa ruskog napadača. U oba slučaja rezultat je da ljudi manje podržavaju Ukrajinu i sankcije uvedene Rusiji.

Takođe je važno uzeti u obzir suptilnu propagandu koju Ruska Federacija vodi u savezu sa svojim saveznicima. Ove suptilne poruke uključuju izjave poput „Pogledajte kako je Rusija bezbedna“, „kako su ruski supermarketi dobro snabdeveni“ i, ponavljajući narative kineske propagande, „zapadni mediji vas lažu“. Rusija takođe aktivno promoviše narativ „BRIKS+“ kao protivtežu takozvanom „kolektivnom Zapadu“, prikazujući ga kao neku vrstu „emancipatorskog bloka“ protiv „zapadne hegemonije“ i za multipolarni svet.

Ovaj narativ ne utiče samo na globalni jug i partnere BRIKS+, već ima i poseban odjek među ekstremnom levicom, „antiimperijalističkom scenom“ na Zapadu i takozvanim „antikolonijalnim“ pokretom. Međutim, ovi pokreti često zanemaruju dugu istoriju ruskog imperijalizma, kako unutar tako i van granica današnje Ruske Federacije.

Na aktuelni diskurs na Zapadu utiču ne samo ruski narativi i dezinformacije, već i određene činjenice koje su nedovoljno rasvetljene: teror koji nameće ruski okupacioni režim, svakodnevna genocidna propaganda u ruskim državnim medijima i obrazovnim sistemima i svest o stvarnim događajima u 2014. Te godine, Rusija ne samo da je anektirala Krim, već je započela (polu)tajnu invaziju na Donbas, uključujući grupe kao što su grupa Vagner, drugi militanti, „vojnici na odsustvu“ i ruski obaveštajci (npr. B. Girkin, Borodai). Ova eskalacija dovela je, između ostalog, do za obaranje putničkog aviona MH17.

Ove činjenice su ključne za ispravnu procenu situacije i naglašavaju da je otpornost na ruske narative i dezinformacije usko povezana sa dobro informisanim društvom.

Ruska pravoslavna crkva i rusko mešanje u Evropu

Savremena istorija transformacije Ruske pravoslavne crkve u instrument koji kontroliše moskovska vlada počela je barem za vreme SSSR-a, kada je sadašnji patrijarh Kiril služio kao agent KGB-a. Tokom sovjetske ere, pravoslavna crkva je bila u velikoj meri infiltrirana od strane sovjetskih obaveštajnih službenika.

Nakon raspada Sovjetskog Saveza, propagandni uticaj Ruske pravoslavne crkve se proširio i stigao van granica Ruske Federacije. Crkva se zalaže za „simfoniju“ između crkve i države i odbacuje jasno razdvajanje između njih. Ideologija Ruske pravoslavne crkve (RPC) nije ograničena na duhovna pitanja, već je usko povezana sa političkim pitanjima kao što su ruski nacionalizam i promocija „Ruskog sveta“ (Ruski svet). Ruska pravoslavna crkva takođe veliča Rusko carstvo pod carskom vlašću. Nakon potpune invazije na Ukrajinu 2022. godine, predstavnici Ruske pravoslavne crkve negirali su zločinačku prirodu invazije i pozvali na uništenje Ukrajine. 2024. godine je navedeno: „S duhovnog i moralnog stanovišta, specijalna vojna operacija je sveti rat u kome Rusija i njen narod brani jedini duhovni prostor Svete Rusije.

Ova fuzija ratne propagande i verske retorike nije nova. Poznato je da ruski pravoslavni sveštenici blagosiljaju oružje i vojnu opremu. Mitropolit jekaterinburško-verhoturski uporedio je „specijalnu vojnu operaciju“ sa hirurškim zahvatom koji zahteva uklanjanje nečega smrtonosnog, nazivajući je „isceljenjem“.

Ruska pravoslavna crkva godinama širi ultrakonzervativne, antizapadne i antiukrajinske narative, kao i radikalne homofobične stavove i imperijalističke stavove, koje koristi da opravda agresorski rat Rusije. Crkva proširuje svoj uticaj preko povezanih organizacija kao što je Centar za veronauku u ime sveštenomučenika Irineja Lionskog, ruske neprofitne, nevladine, antisektaške organizacije koju je osnovao Aleksandar Dvorkin, koji je opisao pravoslavno hrišćanstvo kao „jedini direktan put ka Bogu“.

Ruska pravoslavna crkva je duboko politička, propagandistička organizacija usko povezana sa Kremljom i usklađena sa ideologijom ruskog imperijalizma.

Ruska pravoslavna crkva je veoma aktivna u političkim poslovima, učestvuje u propagandnoj delatnosti i održava bliske veze sa Kremljom, držeći se ideologije ruskog imperijalizma, o čemu svedoči nekoliko izjava.

Ruska pravoslavna crkva je takođe povezana sa Centrom za veronauku nazvanog po svetom Irineju Lionskom, ruskom antikultskom organizacijom osnovanom 1993. godine uz podršku patrijarha Aleksija II, a na čelu sa Aleksandrom Dvorkinom. Centar za religijske studije, nazvan po svetom Irineju Lionskom, našao se na udaru kritika jer je potencijalno naglašavao pravoslavne perspektive u odnosu na neutralna istraživanja, postavljajući pitanja o njegovoj objektivnosti i razdvajanju religije i države. Posmatrači su primetili da, iako centar ima za cilj da edukuje o „totalitarnim sektama“, njegove metode se ponekad smatraju emocionalno nabijenim i dovode do značajnih pravnih sporova.

Na međunarodnom nivou, lokalni ogranci Ruske pravoslavne crkve uglavnom ne komuniciraju tako otvoreno i radikalno kao njeno sedište u Moskvi. Međutim, oni održavaju blisku saradnju sa ruskim ambasadama na licu mesta. U Nemačkoj, na primer, Ruska pravoslavna crkva obeležava 9. maj, dan sovjetske pobede nad nacističkom Nemačkom, zajedno sa ruskim diplomatama. Ovaj događaj se često kritikuje jer se udaljio od svog istorijskog fokusa na porazu fašizma i umesto toga postao više nacionalistička proslava sa ruskim propagandnim simbolima kao što je traka Svetog Đorđa.

Ruska pravoslavna crkva takođe deluje kao suorganizator događaja sa ruskom ambasadom, kao što je „Festival ulice Rusije“ u Beču. U drugom slučaju, ruska ambasada je u zvaničnom saopštenju za štampu reklamirala „3D obilazak ruske pravoslavne katedrale u Beču“. Crkvene izjave povremeno izazivaju zabrinutost jer sadrže jezik koji bi se mogao protumačiti kao ultrakonzervativan ili čak na granici sa govorom mržnje, umjesto da prenose poruku nade. Na primer, u zvaničnoj komunikaciji o pandemiji COVID-19:

„Još jednom Bog pokazuje svoju milost i strpljenje prema našem rodu. Ali čovečanstvo odbija da sluša i prizna svoju zavisnost od božanske pomoći i milosti. Čovečanstvo nastoji da zameni Boga samim sobom bezumnim mešanjem u svet – Božiju tvorevinu – i ljudsku prirodu. Sada, legalizujući eutanaziju, čovečanstvo odbacuje vreme smrti određeno od Boga. Ona poriče Bogom datu razliku između muškarca i žene, od kojih svako ima jedinstveni poziv; ona ne prihvata rođenje kao prirodni deo života; i više ne dozvoljava biljkama da rastu prirodno. Da li je čudno što se pojavljuju nove bolesti i što ne postoje mogućnosti lečenja koje bi olakšale sudbinu zaraženih?“

Očigledno je da se Ruska pravoslavna crkva ne ograničava samo na duhovna pitanja, već svoj uticaj proširuje i na promociju određenih ideologija u međunarodnim ruskim pravoslavnim zajednicama.

Autor: Ditmar Pihler je stručnjak za strano mešanje i dezinformacije sa sedištem u Beču

Pihler je direktor i osnivač Disinfo Resilience Network, organizacije sa sedištem u Beču koja okuplja stručnjake iz različitih oblasti radi razmene informacija i razvoja strategija protiv stranog uplitanja autoritarnih režima./disinforesilience.eu/