Prevazilaženje uznemirujućeg nasleđa Merkelove na Zapadnom Balkanu

Ruska agresija na Ukrajinu dovela je do preispitivanja trenutne ruske politike u istočnoj Evropi usredsređene na Rusiju. Moralni i politički kredibilitet u Evropi koji je Nemačka obnovila nakon Drugog svetskog rata i koji je uživala od kraja Hladnog rata sada je narušen.

Nespremnost Berlina da pomogne Ukrajini razbila je mnoge iluzije prikladne njegovim pristupima prema istoku. Kritičari tvrde da je ublažavanje bivše kancelarke Angele Merkel prema ruskom predsedniku Vladimiru Putinu utrlo put za sada najveći oružani sukob na kontinentu od Drugog svetskog rata.

Neugodna istina je da se ovo razočaranje u Nemačku ne bi trebalo ograničiti samo na Ukrajinu. Merkelova politika prema Zapadnom Balkanu upotpunila je njen pristup Rusiji. Kako je Merkelino raspoloženje prema Putinu dodatno omekšalo u godinama nakon invazije Moskve na Krim 2014. godine, tako je rastao i položaj Hrišćansko-demokratske unije (CDU) u bivšim jugoslovenskim zemljama jugoistočne Evrope, koja je na kraju postala prijatelj sa ultranacionalitičkim strankama i liderima sa autoritarnim tendencijama širom ovog regiona.

Na Zapadnom Balkanu, odnosi CDU-a verovatno su jači s Hrvatskom demokratskom zajednicom (HDZ), kolegom iz Evropske narodne stranke. Parlamentarni izbori za Europsku uniju 2019. bili su udaljeni samo nekoliko dana kada je tadašnja kancelarka Merkel došla u Zagreb na kampanju zajedno s HDZ-om. Ovaj poseban spektakl zatvoren je divnom muzičkom izvedbom pesme ultranacionalističkog pevača Marka Perkovića Thompsona, poznatog po tome što u svojim tekstovima i nastupima veliča hrvatsku fašističku prošlost, gdje je, kako je istakao New York Times, Thompsona rutinski uzvikivao ozloglašeni Svet Ustaški slogan iz Drugog rata i njegovi obožavatelji odgovorili su nacističkim pozdravima.

Tamo u Zagrebu, Merkel i njeni domaćini aplaudirali su pesmi koja slavi kampanje etničkog čišćenja koje je sponzorirala hrvatska vlada u delovima Bosne i Hercegovine 1990-ih. Nakon snažnih kritika javnosti preživjelih u kampanji i reakcije medija , Merkelina kancelarija je proglasila neznanje, tvrdeći da kancelarka “nije znala koje će pesme svirati… niti je znala sadržaj tih pesama”.

To što Merkelini EPP saveznici na Zapadnom Balkanu žestoko negiraju genocid u Srebrenici i srpsku i hrvatsku agresiju na Bosnu i Hercegovinu – oboje legalno uspostavljeni od strane Haškog tribunala koji podržava EU – ostaće trajna mrlja na CDU-u u i za Merkelino nasleđe.

Uz Merkelinu prešutnu podršku, proruski lideri na Zapadnom Balkanu postali su više ukorijenjeni i ovlašteni da otvoreno izađu sa Kremljom. Elementi Vučićeve Srpske napredne stranke i HDZ-a hrvatskog premijera Andreja Plenkovića – uključujući posebno njegovu sestrinsku stranku u Bosni i Hercegovini, koju vodi Dragan Čović – svi su bili voljni agenti ruskog uticaja na Zapadnom Balkanu.

Na kraju mandata gđe. Merkel, njeno odobravanje takvim liderima postalo je sve izraženije i jasnije, kao kada je neuobičajenim nediplomatskim jezikom hvalila predsednika Srbije Aleksandra Vučića.

Kako je ostatak Evrope prešutno podržavao temelje Merkelove politike na Zapadnom Balkanu, pristupajući regionu sa namjernim neznanjem i taktičkom dvosmislenošću, frustracija u demokratskim krugovima Zapadnog Balkana je porasla. Hrvatski član bosanskohercegovačkog Predsedništva Željko Komšić izrazio je ovo razočarenje kada je opisao Merkelin tretman Srbije kao “bosa Balkana”. Na kraju krajeva, upravo je Merkelova dozvolila onima na vlasti u Beogradu da nastave projekat Srpski Svet – zapadnobalkansku verziju Ruskog mira – proglašavajući ih liderima procesa integracije Zapadnog Balkana u EU.

Nije iznenađujuće da je Nemačka pod CDU bila ravnodušna prema nepravednom tretmanu EU prema Kosovu. Tokom godina njenog mandata, na Beograd je vršen mali ili nikakav pritisak da prizna nezavisnost Kosova, što je kočilo ekonomski rast nove zemlje i slobodu kretanja njenih ljudi širom Evrope i dodatno usadilo polugu Srbije za regionalnu dominaciju i zastrašivanje.

U susednoj Crnoj Gori, Berlin proruske srpske nacionalističke stranke koje podržava Beograd u “Za budućnost Crne Gore” smatra legitimnim delom vlasti, dok ih većina drugih zapadnih demokratija održava na površini zbog njihovog ekstremnog nacionalizma i reakcionarne retorike.

Bosna i Hercegovina je verovatno zemlja koja je najviše pogođena pogrešnom politikom Merkelove u regionu. Izlazeći iz krvavog rata srpske i hrvatske agresije, do kraja god do 2005. godine Bosna je napravila velike korake u izgradnji institucija. Kancelarija visokog predstavnika (OHR) bila je ključna institucija u naporima međunarodne zajednice pod vodstvom SAD-a da preokrene posledice genocida u Bosni i nastavi postkonfliktnu izgradnju države, uključujući uspostavu važnih institucija na državnom nivou kao što su vojska, ujedinjena, bezbednosna, obaveštajna, naplata poreza i granična služba.

Međutim, nemačka vlada koju je predvodila Merkel raskinula je sa SAD-om i Velikom Britanijom zbog usluga OHR-a početkom 2006. godine i zatražila da se ured zatvori. Ozbiljno slabljenje OHR-a omogućilo je proputinskom srpskom nacionalisti Miloradu Dodiku da zadrži vlast u bošnjačkom entitetu Republika Srpska i spriječilo bilo kakav značajan napredak ka članstvu u NATO-u, pristupanju EU i demokratskoj konsolidaciji.

Vlada Republike Srpske, predvođena Dodikovim Savezom nezavisnih socijaldemokrata, organizovala je neustavni referendum 2016. godine kako bi potkopala institucije na državnom nivou, što je dovelo do sankcija protiv nje od strane vlada SAD-a i Velike Britanije. Međutim, uprkos brojnim Dodikovim kršenjima Dejtonskog mirovnog sporazuma, Nemačka ga nikada nije sankcionirala, niti je promovisala bilo kakvu značajnu kolektivnu akciju protiv njega od strane EU.

Jedino logično obašnjenje za serijsku neaktivnost Nemačke po pitanju iredentizma bosanskih Srba bila je njena politika pomirenja prema moskovskoj vladi i Dodikove bliske veze s Putinom. Nespremnost Nemačke da prekine veze s Rusijom – čak i nakon što je izvršila invaziju na Ukrajinu – dodatno podržava ovu pretpostavku.

Scholzova vlada sada ima priliku da promeni kurs, usvajanjem politike koja ne dozvoljava Putinu u EU da paralizira https://twitter.com/tobyvogel/status/1505242071870943234 svoju kolektivnu moć donošenja odluka, da oslabi kolektivnu moć Evrope, ili ostavi manje države koje nisu u skladu sa Moskvom, ranjive na uplitanje, maltretiranje ili još gore.

Planovi za slanje nemačkih trupa, bilo u sastavu EUFOR-a ili NATO snaga, vrlo su dobar i nedefiniran prvi korak. Još ohrabrujuće bi bilo nedvosmisleno odobrenje Scholzove vlade za snažniju izvršnu vlast u donošenju odluka, u obliku takozvanih bonskih ovlasti, od strane Christiana Schmidta, konzervativnog nemačkog političara koji trenutno obavlja funkciju visokog predstavnika u Bosni.

Pridruživanje američkim i britanskim sankcijama protiv Dodika i njegovih vojnika bi dalje bio jasan signal da Nemačka shvati svoju istorijsku odgovornost za region koji je teško patio pod nacističkom okupacijom i da nije u interesu dozvoliti da padne pod “rusku sferu uticaja”.

Ne postoji osnova – geostrateška, politička ili moralna – da Berlin nastavi sa Merkelinom politikom podrške proputinovskim zlonamjernim akterima na Balkanu. Nespremnost Nemačke da prekine veze s Rusijom može se delom opravdati navođenjem ekonomskih troškova, ali zaštita demokratskih principa na Balkanu nema ekonomske slabosti. Nastaviti sa politikom vlade Merkel znači pozivati na rusku destabilizaciju Balkana.

Scholz mora znati da njegova vlada neće moći izbeći odgovornost za posledice. Evropa je sasvim drugačiji kontinent otkako je Putin počeo invaziju na Ukrajinu 24. februara. Ako pristup Berlina Zapadnom Balkanu ostane na autopilotu, nemačka politička klasa će baciti samo spas Putinovim prijateljima koji zaslužuju da potonu zajedno sa njegovom vizijom iz noćne more većeg ruskog carstva./HAARETZ

Reuf Bajrović je potpredsjednik Alijanse SAD-Evropa i član Instituta za vanjsku politiku. Twitter: @reufbajrovic