Zašto Kina nije supersila

Rastuća moć Kine danas je najuticajniji pokretač geopolitičkih promena. Bez obzira na tekući rat Rusije u Ukrajini, Sjedinjene Države su jasno identifikovale Kinu kao svoj najveći izazov. U junu 2022. godine, NATO je prvi put uključio Kinu u svoj strateški koncept, signalizirajući radikalnu promenu u bezbednosnoj perspektivi bloka.

Ali koliko je Kina zaista moćna? Merenje i poređenje moći između država i tokom vremena je u najboljem slučaju neprecizan poduhvat. Bez obzira na to, možemo da prikupimo vredne informacije o trenutnoj poziciji moći Kine upoređujući je sa današnjim Sjedinjenim Državama i Sovjetskim Savezom iz doba hladnog rata, koristeći tri važna koncepta: polaritet, hegemoniju i originalnu definiciju supersile.

Takvo poređenje pokazuje da su Sjedinjene Države polaritet, regionalni hegemon i supersila. Sovjetski Savez je bio polaritet i supersila, ali nije imao regionalnu hegemoniju. I iako je Kina polaritet u sada bipolarnom američko-kineskom sistemu, ona nije ni regionalni hegemon ni supersila. Iako ove kategorizacije mogu izgledati kao apstraktne nijanse u akademskoj debati, one zapravo imaju važne, konkretne implikacije na strategiju i politiku 21. veka.

Polaritet je jednostavno broj velikih sila u međunarodnom sistemu. Najčešći metod utvrđivanja koje se sile smatraju velikim je razmatranje ključnih pokazatelja: veličina stanovništva, veličina teritorije, sigurnost resursa, ekonomski potencijal, vojna moć, politička stabilnost i politička kompetencija. Koristeći ovih sedam pokazatelja, možemo videti da Međunarodni sistem trenutno ima izrazitu bipolarnu strukturu moći, sa Kinom i Sjedinjenim Državama kao dva polariteta — slično američko-Sovjetskom rivalstvu tokom Hladnog rata.

Što se tiče ekonomske moći, sadašnji sistem je još bipolarniji nego što je bio tokom Hladnog rata, sa ukupnim ekonomskim bogatstvom Kine skoro jednakim onom u Sjedinjenim Državama. Sovjetska privreda, s druge strane, nikada nije činila više od 50 odsto američke ekonomije. U pogledu vojne moći, međutim, sadašnji međunarodni sistem je manje savršeno bipolaran nego što je bio tokom Hladnog rata, sa većim jazom u vojnoj moći između Vašingtona i Pekinga nego između Vašingtona i Moskve u to vreme. Glavni razlog za veći jaz je taj što Kina troši manji procenat svog BDP-a na odbranu nego što je to činio Sovjetski Savez tokom Hladnog rata.

Prema teoriji strukturalnog realizma, broj polariteta u strukturi moći jedinstveno utiče na ponašanje velikih sila i međunarodni poredak. Očekuje se da će bipolarna struktura moći pokrenuti dva polariteta u intenzivno, sveobuhvatno rivalstvo, stvarajući izražen razdor u dva bloka između dva rivala i njihovih odgovarajućih saveznika – razdor koji se proteže na vojna, ekonomska i druga pitanja. To je bio slučaj tokom američko-sovjetskog rivalstva, a znake sličnog razvoja vidimo i danas. (Debata čak postavlja pitanje da li će rivalstvo SAD i Kine dovesti do novog hladnog rata).

Međutim, sam polaritet nam ne daje potpunu sliku o moći Kine. Za razliku od polariteta koji proizilazi iz moći i veličine, pojmovi hegemonije i supermoći su geopolitički koncepti koji nam pružaju dodatne informacije o dometima i granicama uticaja Kine.

Termin “supersila” skovao je američki naučnik za međunarodne odnose Vilijam T. R. Foks u svojoj knjizi “Supersile” iz 1944. godine. Pošto su Sjedinjene Države i Kina dve dominantne države u bipolarnoj strukturi moći, uobičajeno je da se obe zemlje nazivaju supersilama. Naravno, samo polariteti u međunarodnom sistemu mogu biti supersile, ali biti polaritet nije jedini uslov za supersilu. Koristeći Foksovu originalnu definiciju, Kina nije supersila.

Foks je podelio velike sile u dve kategorije: supersile i regionalne sile. Prema Foksu, supersile imaju globalni uticaj i sposobnost da usmere svoje snage na bilo koje veće poprište rata koje diktira velika strategija. Regionalne sile, s druge strane, uživaju formalni i ceremonijalni prestiž velike sile, ali je njihov uticaj veliki samo na jednom ratištu. Foks je naglasio da samo sila sa velikim teritorijalnim obimom može biti sila u više od jednog dela sveta. Još 1944. Foks je još uvek opisivao Britaniju kao supersilu zbog njenog Komonvelta i Imperije – i zbog njene sposobnosti da koristi svoju moć u svim glavnim pozornicama sveta, čak i sa velikim brojem kolonijalnih trupa. Posle Drugog svetskog rata, međutim, brzo je postalo jasno da Britanija nije ni polaritet ni supersila.

Bez sumnje supersila, Sjedinjene Države imaju globalnu mrežu savezničkih ugovora i prekomorskih baza koje im omogućavaju da brzo raspoređuju i prebacuju snage između pozornica. Sovjetski Savez je takođe bio supersila. Iako Moskva nikada nije uspela da uspostavi globalnu mrežu vojnih baza u razmerama Vašingtona, njen položaj u srcu Evroazije omogućio joj je da utiče na strateške pozornice u Evropi, Bliskom istoku, Južnoj Aziji i Istočnoj Aziji. Pred kraj Hladnog rata, Sovjetski Savez je takođe imao ratnu flotu globalnog dometa.

Međutim, Kina je samo regionalna sila. Ima globalnu ekonomsku moć i uticaj, ali je geografski domet njene vojske uglavnom ograničen na Aziju i Indo-Pacifik. Sa svoje pozicije na istočnoazijskom obodu, Kina ima manji geografski domet na evroazijskom kontinentu od Sovjetskog Saveza iz doba hladnog rata – i manji pristup morima od Sjedinjenih Država ili Sovjetskog Saveza. Blagoslovena geografska lokacija Sjedinjenih Država daje im direktan i nesmetan pristup Atlantskom, Tihom i Arktičkom okeanu. Iako je pristup morima Sovjetskog Saveza bio ograničeniji od pristupa Sjedinjenih Država, on je iz svoje domovine imao direktan pristup Tihom i Arktičkom okeanu i skoro, ali ne sasvim, direktan pristup Atlantskom okeanu. Omeđena samo Tihim okeanom, Kina je uglavnom ograničena velikim lancima ostrva koje ne kontroliše.

Naravno, nuklearne, svemirske i sajber sposobnosti Kine imaju globalni domet. Kina modernizuje i proširuje svoje nuklearne snage i nuklearne sisteme za isporuku. Pored toga, sa skoro 600 satelita u orbiti, od kojih su 229 obaveštajni, nadzorni i izviđački sateliti, Kina ima drugu najveću flotu satelita na svetu posle Sjedinjenih Država. Kineske sajber mogućnosti mogu da izazovu haos u bilo kom delu sveta. A ovih dana, možda bi balone takođe trebalo smatrati moćnom sposobnošću sa globalnim dometom.

Međutim, geografski domet ovih tehnologija nije dovoljan da ima trajan uticaj na strateške arene izvan Azije. Čak i u doba svemira i sajber ratovanja, diplomatija prinude je efikasnija kada trupe mogu biti fizički stacionirane na granici ili obali. Diplomatija topovnjača i dalje zahteva čamce, a avioni i dalje zahtevaju aerodrome za rad u udaljenim regionima. Drugim rečima, geografska lokacija Kine čini je još više zavisnom od Sjedinjenih Država i bivšeg Sovjetskog Saveza od prekomorskih baza i voljnih saveznika da rasporede svoje vojne snage izvan matičnog regiona. Kina skoro da nema ni jedno ni drugo.

Kina trenutno ima samo jednu bazu u inostranstvu – svoj pomorski objekat u Džibutiju, u kome radi 400 kineskih marinaca. Dok američka mornarica plovi sedam mora na dnevnoj bazi, kineska mornarica samo povremeno obavlja diplomatske misije izvan Indo-Pacifika. To bi se, međutim, moglo promeniti, pošto kineska mornarica sada dodaje nosače aviona i druga plovila sa plavom vodom svojoj brzorastućoj floti. Kina navodno planira da uspostavi više baza u Pacifiku i Africi. Međutim, i dalje je dugoročni projekat da Kina postane prava supersila sa globalnim vojnim dometom. Štaviše, takav scenario je komplikovan uzvodnom pozicijom SAD u kineskom susedstvu – tu dolazi do izražaja treći koncept, regionalna hegemonija.

Regionalna hegemonija znači dominaciju jedne države nad drugim državama u geografskom regionu u smislu vojne i ekonomske moći. Sjedinjene Države su regionalni hegemon na zapadnoj hemisferi jer nijedna druga država u regionu nije u stanju da ospori njihovu dominaciju. Dominacija u svom matičnom regionu omogućava Sjedinjenim Državama da posvete više resursa drugim geografskim regionima umesto da moraju da obezbede sopstveni region. Nasuprot tome, Sovjetski Savez nikada nije bio regionalni hegemon, a Kina nije danas.

Glavna svrha ravnoteže velikih sila za državu je uvek bila da se suprotstavi usponu hegemona koji bi mogao da ugrozi njen opstanak. Od ranog 19. veka, Sjedinjene Države su nastojale da spreče uspon evropskih i istočnoazijskih hegemona koji bi razmotrili širenje na zapadnu hemisferu. Da bi sprečile sovjetsku hegemoniju u Evroaziji tokom Hladnog rata, Sjedinjene Države su ograničile sovjetske interese i uticaj na evroazijskim rubovima, uključujući Evropu, Bliski istok, južnu Aziju i istočnu Aziju. Ova politika ne samo da je sprečila sovjetsku hegemoniju u regionu, već je i ograničila manevarski prostor Sovjeta.

Kina se sada suočava sa sličnom situacijom. Da bi sprečile kinesku hegemoniju u istočnoj Aziji, Sjedinjene Države će verovatno zadržati jaku poziciju u regionu. I baš kao što su se zemlje na obodu Evroazije plašile sovjetske dominacije tokom Hladnog rata i pozdravljale napore SAD da pronađu kompromis, države indo-pacifičkog regiona sada jačaju svoju bezbednosnu saradnju sa Vašingtonom. Australija, Indija i Japan rade sa Sjedinjenim Državama u okviru četvorostranog bezbednosnog dijaloga, dok su Australija, Japan, Novi Zeland i Južna Koreja intenzivirali svoj dijalog sa NATO-om.

Svaki od ova tri koncepta – polaritet, supersila i regionalna hegemonija – baca svetlo na jedinstvene i važne karakteristike Kine i međunarodnog sistema. Uzeti zajedno, oni daju mnogo širu sliku o trenutnoj poziciji moći Kine. Iz ovoga možemo izvući tri glavna zaključka: Prvo, uprkos impresivnom usponu Kine i rezultirajućim promenama u međunarodnom sistemu i globalnoj ravnoteži snaga, Kina još uvek nije supersila. U velikoj meri ostaje regionalna sila. Drugo, SAD i njihovi saveznici će pokušati da spreče Kinu da stekne regionalnu hegemoniju. Treće, ako Kina odluči da se ne zadovoljava time što je regionalna sila i želi da postane supersila u pravom smislu te reči, mora da prevaziđe geopolitička ograničenja svog matičnog regiona.

Geopolitički položaj Kine, uključujući njen nedostatak statusa prave supersile, ima dve važne strateške implikacije. Prvo, kratkoročno i srednjoročno, rivalstvo između SAD i Kine biće regionalno – ograničeno na Aziju i Indo-Pacifik – i pretežno pomorsko. Ograničavanje američko-kineskog rivalstva na ove arene izazove transatlantske odnose na neviđene načine, dok pomorski element sugeriše dinamično i potencijalno nestabilno rivalstvo. Druga i dugoročna strateška implikacija tiče se bilo kakvih pokušaja Kine da prevaziđe geopolitička ograničenja svog matičnog regiona. Način na koji Kina to uradi, i napori Sjedinjenih Država da to spreče, onda bi definisali rivalstvo dve zemlje./FP/