Šta se krije iza priznanja Makedonske pravoslavne crkve?

Dok Bugarska pokušava da utiče na etničke Makedonce tako što će staviti veto na početak pregovora o evrointegracijama, izgleda da je Srbija izabrala još jedan efikasniji metod: Srpska pravoslavna crkva (SPC) priznala je autokefalnost ili nezavisnost Makedonske pravoslavne crkve (MPC) i osvojila srca od većine ovih ljudi. Iako na prvi pogled deluje kao čisto crkveni problem, on ipak ima duboke korene u geopolitici regiona.

Makedonska etnička pripadnost zasniva se na tri stuba identiteta: makedonskom jeziku, zajedničkoj istoriji i Makedonskoj pravoslavnoj crkvi (MPC). Sva tri ova stuba decenijama se osporavaju od komšija, koji direktno ili indirektno tvrde da te nacionalnosti nema. Grčka je sporila ime sve do 2018. godine, kada je potpisan Prespanski sporazum kojim je zemlja preimenovana u „Severna Makedonija“, dok Bugarska osporava jezik i istoriju makedonskog naroda. U prvom slučaju imamo redefinisanje nacije, u drugom – pokušaj redefinisanja etničke pripadnosti.

Srbija, međutim, nije priznala treći stub identiteta – Makedonsku crkvu. Etnički identitet je definicija grupe ljudi zasnovana na zajedničkim kulturnim karakteristikama, po kojima se razlikuju od drugih grupa. Ako nacionalni identitet stvara država, etnički je proizvod kulture.

Problem sa Srbijom postoji od 1967. godine, kada su makedonski mitropoliti jednostrano odlučili da se otcepe od SPC. Dakle, izgleda da je SPC stavila tačku na 50-godišnji spor oko nepriznavanja MPC. Poglavar SPC Patrijarh Porfir boravio je 19. maja u Skoplju gde je održao zajedničku liturgiju sa svojim makedonskim kolegom arhiepiskopom Stefanom. Upravo na ovoj crkvenoj manifestaciji objavljen je čin priznanja nezavisnosti.

Ova odluka SPC usledila je nakon što je vaseljenski patrijarh carigradski Vartolomej priznao nezavisnost MPC. Dugo je bio posvećen pronalaženju rešenja kojim bi MPC stekla nezavisnost od SPC, kao logičan proces nakon proglašenja nezavisnosti Severne Makedonije 1991. Vartolomej je 2020. godine pozvao na sastanak u Istanbulu tadašnjeg premijera Zorana Zaeva, koji je pre dve godine potpisao Prespanski sporazum sa Grčkom, gde je jedan od uslova bio i priznanje MPC od strane Carigradske patrijaršije. Patrijarh Vartolomej je etnički Grk i pristalica Zapada. 2018. prihvatio je autokefalnost Ukrajinske pravoslavne crkve, što je izazvalo oštru reakciju Sinoda Ruske pravoslavne crkve, prekinuvši svaki kontakt sa Carigradom.

Rusija je dugo koristila crkvene podele između Srbije i severne Makedonije da paralelno proširi svoj uticaj na obe zemlje. Da bi zavela skopske zvaničnike, Moskva je u nekoliko navrata uveravala da će naterati SPC da prizna autokefalnost MPC. Ruska crkva je čak igrala ulogu posrednika u ovom sporu, ali nije uspela da reši to pitanje.

Sa prihvatanjem nezavisnosti od strane Vartolomeja, a zatim i SPC, čini se da Rusija gubi imovinu u Severnoj Makedoniji koja joj pruža veliki uticaj po niskoj ceni. Zvanično, Ruska crkva je pozdravila istorijsko pomirenje između dve balkanske crkve, ne pokazujući negodovanje kao u slučaju priznanja Ukrajinske crkve. Ovakav stav je izazvao dileme da li se SPC udaljava od Moskovske patrijaršije i približava Carigradskoj, ili time samo želi da ojača svoj uticaj u Severnoj Makedoniji, stvarajući više prostora i za Rusiju.

Međutim, prihvatanje autokefalnosti MPC od strane SPC uveliko je povećalo simpatije makedonske javnosti prema Srbiji. Taj potez dolazi u trenutku kada je Bugarska blokirala proces evropske integracije Skoplja, uslovljavajući ga prihvatanjem kompromisa koji ozbiljno utiče na etnički identitet Makedonaca. Srbija se u ovom trenutku pojavljuje kao spasilac ovog identiteta, što stvara prostor za pojačan srpski uticaj.

Piše: Dželal Neziri, saradnik The Geoposta iz Severne Makedonije