Picula: Autoritetet pro-ruse dhe pro-serbe në Mal të Zi vënë në dyshim integrimin evropian dhe elementet e shtetësisë

Duke e vlerësuar situatën në Ballkanin Perëndimor si shumë të keqe, vlerëson se konfliktet brenda shteteve individuale janë më reale sesa ato ndërshtetërore. Picula e konsideron këtë si pasojë të tranzicionit të prapambetur demokratik të vetë shteteve, por edhe mungesë fuqie dhe interesi të BE-së.

Milorad Dodik po teston durimin e komunitetit ndërkombëtar dhe aksionet në tryezë po shtohen. Një përkeqësim shtesë nuk do të ishte vetëm vazhdimi i sjelljes së dhunshme dhe teatrale të Dodikut, por edhe zbatimi i ndarjeve të paralajmëruara nga institucionet e Bosnjë-Hercegovinës – tha raportuesi për Malin e Zi në Parlamentin Evropian, Tonino Picula.

Në një intervistë për Radion Evropa e Lirë (REL), Picula vlerëson se ky është një rrezik serioz sepse nuk sheh përpjekje serioze për ta parandaluar.

Sipas tij, Bashkimi Evropian (BE) duhet të braktisë konceptin e fuqisë së butë dhe të kushtëzojë ndihmën financiare për vendet qw vwnw nw dyshim përparimin në demokratizim, sepse, siç thotë ai, “autokratët e kuptojnë vetëm një gjuhë të tillë”.

Sipas Piculas, pjesët pro-ruse dhe pro-serbe të shumicës parlamentare në Mal të Zi po vënë në pikëpyetje jo vetëm integrimin evropian, por edhe elementë të shtetësisë malazeze, të cilat mund të bllokojnë shtetin me pasoja të paparashikueshme.

REL: Sa largon vala e nacionalizmit që përfshin Ballkanin dhe që të kujton shumë vitet e paraluftës 1990, a i largon të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor nga integrimi evropian?

Picula: Neglizhenca e institucioneve demokratike është evidente në të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Pjesërisht për arsye të brendshme, por edhe një vakum në politikën e zgjerimit të BE-së.

Në kushtet kur mungojnë vizionet karakteristike të projektit evropian, oportunizmi politik i shumë vendeve anëtare është në fuqi. Kur bëhet fjalë për politikën e zgjerimit, është Bullgaria, e cila konteston fillimin e negociatave me Maqedoninë e Veriut, por edhe disa anëtarë më të vjetër të BE-së, si Franca dhe Holanda, po kontribuojnë në bllokimin e politikës së zgjerimit. Është duke u dobësuar fuqia e BE-së, e cila vetë po përballet me probleme të brendshme dhe për këtë arsye nuk ka fuqi për zgjerime të reja.

Konkurrenca gjeopolitike e BE-së në Ballkanin Perëndimor, e cila nuk ekzistonte dhjetë e më shumë vite më parë, po bëhet gjithnjë e më e pranishme dhe tani ata po imponojnë një axhendë. Dhe shumë elita politike në Ballkanin Perëndimor e pranojnë atë lloj ndikimi. Politikanët po mendojnë për zgjedhjet e ardhshme dhe mënyrën më të lirë për të arritur diçka, dhe reformat duhet të merren seriozisht me perspektivën se mund të mos korrin përfitimet e vetë reformave.

Prandaj, mendoj se situata është shumë e keqe. Besoj se situata nuk është identike me atë të fillimit të viteve 1990, por pa asnjë dyshim ka arsye për shqetësim.

REL: A mund të ketë konflikte të hapura në Ballkanin Perëndimor?

Picula: Shumë ekspertë dhe analistë thonë se në këtë moment mund të ketë një duzinë apo 15 mosmarrëveshje të ndryshme dypalëshe në Ballkanin Perëndimor. Megjithatë, më duket se është shumë më realiste të mendosh, jo aq për konfliktin midis disa vendeve të Ballkanit Perëndimor, por pwr faktin  se konflikte të caktuara mund të ndodhin brenda vendeve të caktuara për shkak të shumë problemeve të pazgjidhura në tranzicionin e prapambetur demokratik. Kjo është e mundur.

REL: A ka ndonjë faktor të përbashkët në të gjitha këto ngjarje, nga Bosnja dhe Hercegovina në Mal të Zi e deri nw Sanxhak?

Picula: Mendoj se institucionet demokratike në të gjitha këto vende nuk kanë bërë përparim në dhjetë vitet e fundit. Mjafton të analizohen raportet e Komisionit Evropian apo rezolutat e Parlamentit Evropian, dhe këto janë nga ana tjetër përshkrime shkatërruese të situatës aktuale në të gjitha vendet. Flitet në shumë elementë për shtetet e kapura. Kjo është pasojë e këtij vakumi në të cilin gjindet i gjithë rajoni.

Nuk ka pasur progres në dhjetë vitet e fundit, kanë munguar efektet e të gjitha nismave që synojnë përmirësimin e situatës, kolektive apo individuale. Përjashtim bëri marrëveshja mes Shkupit dhe Athinës për zhbllokimin e rrugës evropiane të Maqedonisë së Veriut. Por në këndin tjetër, Maqedonia e Veriut u bllokua përsëri, dy herë. Mungesa e progresit autentik demokratik në të gjitha këto vende, së bashku me mungesën e interesit të institucioneve të BE-së, na ka bërë që të komentojmë me kaq shqetësim situatën në Ballkanin Perëndimor.

REL: BE-ja dënoi retorikën nxitëse në paradën e 9 janarit në Banja Luka dhe njoftoi se nuk do të përjashtonte sanksionet dhe rishikimin e ndihmës ekonomike nëse situata “përkeqësohet më tej”. Cili mund të jetë përkeqësimi i mëtejshëm?

Picula: Unë do të thosha se Bosnja dhe Hercegovina është një shoqëri e pas konfliktit, konfliktit dhe ndoshta para konfliktit. Unë aktualisht shoh rrezikun më të madh në kërcënimin e shkrirjes së krizave të ndryshme kronike përpara zgjedhjeve që kanë tensionuar marrëdhëniet në Bosnjë dhe Hercegovinë, veçanërisht në vitet e fundit. Për shembull, në vitin në të cilin do të mbahen zgjedhjet në BeH dhe mosmarrëveshjet vazhdojnë mbi një nga shtyllat kryesore në çdo demokraci parlamentare – ligjin zgjedhor.

Nga ana tjetër, kemi sjelljen e Milorad Dodik në Republika Srpska, i cili po teston durimin e komunitetit ndërkombëtar dhe aksionet në tavolinë po shtohen. Nëse më pyesni se çfarë mund të jetë një përkeqësim shtesë, nuk do të ishte thjesht një vazhdimësi e sjelljes së dhunshme dhe teatrale të Dodikut. Thjesht duhet të ndjekim se çfarë do të ndodhë në lidhje me njoftimin nëse në gjashtë muajt e ardhshëm do të zbatohet gjithçka që ai shpalli si ndarje nga institucionet e BeH.

Mendoj se është një rrezik serioz sepse për momentin nuk shoh ndonjë përpjekje të veçantë përveç komenteve apo sanksioneve, për të ndërmarrë masa serioze për ta parandaluar.

REL: Pse BE praktikisht nuk i përdor mekanizmat e refuzimit të ndihmës financiare dhe sanksioneve ndaj qeverive të vendeve që rrezikojnë stabilitetin e rajonit?

Picula: Dëshiroj t’ju kujtoj se, kur bëhet fjalë për Bosnjën dhe Hercegovinën, në vitin 2013 BE-ja miratoi një kornizë kufizuese për marrjen e masave kundër individëve dhe subjekteve juridike që cenojnë sovranitetin, integritetin territorial, rendin kushtetues dhe subjektivitetin ndërkombëtar të BeH-sw. Përveç kësaj, ekziston një i ashtuquajtur regjim sanksionesh kornizë. Problemi i BE-së është se këto vendime duhet të merren unanimisht, dhe ne mund të shohim se sa e ngadaltë dhe e vështirë është në rastin e vendosjes së sanksioneve ndaj regjimit bjellorus të udhëhequr nga Alexander Lukashenko. BE-së iu desh më shumë se një vit për të zhvilluar këto sanksione, të cilat, sipas shumë vlerësimeve, të paktën këtu në Parlamentin Evropian, nuk janë aspak të kënaqshme. Prandaj, procesi i vendosjes së sanksioneve në BE nuk është i thjeshtë sepse kërkohet unanimiteti.

Megjithatë, më duket se disa shtete anëtare mund të vendosin sanksione në territorin e tyre. Më duket se BE-ja, kur mendon për të ardhmen e saj, duhet të braktisë konceptin e fuqisë së butë. Nuk them që të kthehet në një lloj blloku ushtarak, por të bëhet një fuqi e zgjuar, domethënë të jetë shumë më e kujdesshme, por e vendosur, të kontrollojë burimet që shkojnë në Ballkanin Perëndimor. Sipas raporteve të fundit të analistëve të pavarur, 700 milionë eurot që janë shpenzuar në rajon që nga viti 2014 për forcimin e institucioneve demokratike, thjesht nuk kanë dhënë rezultat.

Për herë të parë, BE-ja do të duhej të zhvillonte një mekanizëm kushtëzimi në të gjitha ato raste kur ato para nuk japin rezultatet e dëshiruara për shkak të rezistencës së elitave politike ose përkeqësimit të situatës së të drejtave të njeriut dhe rënies së institucioneve demokratike, duke rrezikuar lirinë e medias. Atëherë BE-ja duhet të reagojë më me vendosmëri dhe të pezullojë pagesën e atyre fondeve. Sepse autokratë të ndryshëm kuptojnë vetëm një gjuhë të tillë, sepse padyshim dinë të “negociojnë” me negociatorët që vijnë nga Brukseli. Dhe, natyrisht, qytetarët vuajnë nga “negociatat” e tilla.

REL: Si mund të komentojnë anëtarët e BE-së për retorikën që dëgjuam më 9 janar. A mund të arrihet një marrëveshje për këtë? Nëse jo – kush do ta kundërshtonte?

Picula: Dyshoj se do të ketë unanimitet edhe në dënimin e një akti kaq famëkeq – do të thosha përmbysja e një shteti sovran me implikime serioze për të gjithë rajonin. Në dy raste, një grup prej nesh, anëtarëve të Parlamentit Evropian, reaguan me letra ndaj përkeqësimit të situatës në BeH për shkak të aktiviteteve politike të Milorad Dodik. Natyrisht, u kemi shkruar edhe ministrave të jashtëm, duke pritur një reagim të vendosur prej tyre derisa të jetë tepër vonë.

Është një fakt thuajse argëtues apo fakt i çuditshëm që nga të gjithë ministrat e vendeve anëtare na ka shkruar vetëm ministri hungarez i Punëve të Jashtme, i cili, natyrisht, e ka hedhur poshtë nismën tonë, sepse mendon se asnjë sanksion nuk ka kuptim. E kemi parë shumë herë që në përplasjen e regjimeve autokratike dhe demokracisë, autokratët fitojnë përparësi nëse kampi demokratik nuk organizohet dhe nuk fillon politikën e përballjes në kohë të tendencave të tilla.

REL: Përveç mjedisit të jashtëm jo të favorshëm, Mali i Zi ka edhe jostabilitet të brendshëm, i cili i ngadalëson reformat, për të cilat ju vetë keni paralajmëruar vazhdimisht. Keni përshtypjen se mungon vullneti politik, dija apo diçka tjetër?

Picula: Shumë energji dhe kohë që nga zgjedhjet e fundit në Mal të Zi dhe vota e qeverisë së re ka humbur për përplasjet politike. Fokusi i partisë në pushtet te përparimi dhe anëtarësimi në BE ka humbur. Përshtypja e përgjithshme është se të gjithë janë të zënë me grindje politike brenda koalicionit qeverisës dhe manovra të ndryshme parlamentare.

Raporti i Komisionit Evropian dhe Rezoluta e Parlamentit Evropian i shënuan ato vonesa. Është çështje vullneti politik. Mali i Zi, nëse dëshiron të kapërcejë procesin kompleks të reformave, duhet të ketë një shumicë parlamentare të vazhdueshme dhe një qeveri të qëndrueshme dhe pro-evropiane. Mali i Zi do të humbiste shumë. Ajo (qeveria) është në ballë të procesit integrues në rajon, ka hapur të gjithë kapitujt e negociatave dhe është koha për t’i mbyllur. Nëse kjo nuk ndodh, pozicioni i saj si udhëheqëse do të vihet në pikëpyetje. Dhe ajo duhet të tregojë aftësi udhëheqëse, por pa liderë realë pro-evropianë, kjo nuk do të jetë e mundur.

REL: Sa i prekshëm është Mali i Zi ndaj ndikimeve të huaja kur bëhet fjalë për interesa dhe vlera që janë në kundërshtim me perspektivën evropiane?

Këtë e kanë treguar edhe ngjarjet e fundit si zgjedhjet lokale në Nikshiq dhe kurorëzimi i Mitropolit Ioannikis në Cetinje. Interesi dhe ndikimi i aktorëve të huaj që nuk janë në përputhje me orientimin e deklaruar të Malit të Zi dhe rrugën e tij drejt BE-së ishte më se i qartë dhe i pranishëm.

Sigurisht që theksoj edhe fushatën agresive mediatike që po vjen nga Serbia në Mal të Zi. Nga këto situata duhet nxjerrë një mësim sepse është e qartë se Mali i Zi, si një vend i vogël, është i ekspozuar ndaj radarit të interesit gjeopolitik të disa aktorëve, gjë që nuk është në interes të Malit të Zi dhe as në interes të BE-së. Kjo është arsyeja pse BE-ja duhet të jetë dukshëm më aktive.

REL: Një pjesë e strukturave qeveritare në Mal të Zi në praktikë nuk trashëgojnë vlera evropiane, ndërsa në të njëjtën kohë qytetarët, sipas hulumtimeve, tregojnë një shkallë të lartë të mbështetjes së BE-së. Si e shihni këtë mospërputhje në Bruksel, e cila është karakteristike jo vetëm për Malin e Zi por edhe për rajonin?

Picula: Ashtu është. Mbështetja e qytetarëve për anëtarësimin në BE po rritet, por po rritet edhe apatia e qytetarëve. Mosbesimi ndaj shumë politikanëve dhe disa opsioneve politike po rritet gjithashtu.

Unë kam qenë mjaft i qartë edhe më parë, në kuadrin e një riorganizimi të mundshëm të qeverisë, kur u njoftua se do t’i bashkohej Fronti Demokratik, në mënyrë që një qeveri e tillë të ishte një hap mbrapa. Kjo shkakton shqetësim serioz tek partnerët euroatlantikë të Malit të Zi, sepse mënyra aktuale e punës së këtyre strukturave anti-evropiane thjesht nuk ofron garanci për funksionalitetin e rrugës së reformave të vendit.

Këta aktorë pro-rusë dhe pro-serbë po vënë në pikëpyetje jo vetëm integrimin evropian, por edhe elementë të shtetësisë malazeze. Me një veprim të tillë politik, Mali i Zi mund të bllokohet me pasoja të paparashikueshme.