A po fillojnë protestat serbe të lirojnë kapjen e pushtetit nga Vuçiq?

Me protestat masive që kanë përfshirë të gjithë vendin, presidenti serb Aleksandar Vuçiq po përballet me sfidën më të madhe ndaj pushtetit të tij politik.

Ajo që filloi si një kërkesë për llogari nga studentët pasi 15 persona vdiqën kur një tendë betoni u shemb në Novi Sad është zhvilluar në një lëvizje më të gjerë kundër asaj që protestuesit thonë se është përkeqësimi i shtetit të së drejtës dhe korrupsionit sistemik nën Vuçiç. Gjatë tre muajve të fundit, dhjetëra mijëra njerëz kanë dalë në rrugë për të protestuar në mbi 200 qytete dhe qyteza.

“Kjo nuk është vetëm kriza më e rëndë politike e qeverisë, por edhe një krizë e thellë sociale. Studentët nuk duan ndryshim të qeverisë, por korrigjim të sistemit,” tha analisti politik Boshko Jakshiq për shërbimin ballkanik të Radios Evropa e Lirë.

Grevë njëmujore

Protestat po rriten dhe janë kthyer në një pikë ndezjeje për një sërë grupesh sociale, secila me ankesat e veta.

Profesorët universitarë kanë shprehur mbështetje për studentët, por shprehin shqetësim edhe për rënien e lirisë akademike. Fermerët i kanë mbrojtur studentët nga shoferët e zemëruar duke sjellë traktorët e tyre në bllokada, por kërkojnë edhe kushte më të mira bujqësore dhe subvencione më të larta.

Ndër të tjera pati edhe protesta të veçanta nga punonjësit e transportit publik, pensionistët dhe stafi i arsimit.

Protestave i janë bashkuar edhe pjesë të gjyqësorit, të cilët shpesh kritikohen për mungesën e pavarësisë. Shtatëmbëdhjetë gjyqtarë të Gjykatës së Lartë në Beograd kanë mbështetur publikisht kërkesat e studentëve në një letër të hapur të paprecedentë. Gjyqtarët nga qytetet e Nishit dhe Kragujevacit janë zotuar gjithashtu për mbështetjen e tyre.

Edhe avokatët nga Oda e Avokatëve të Serbisë kanë paralajmëruar një grevë njëmujore në mbështetje të protestave, e cila do të ngadalësojë në mënyrë drastike procedurat gjyqësore.

Edward P. Joseph, një pedagog në Universitetin Johns Hopkins në Baltimore, i tha CNN se gjyqtarët normalisht nuk do të guxonin kurrë të ngrinin kokën në një publicitet të tillë dhe se faktori i frikës tani është zhdukur.

Ndërsa disa banorë të qytetit kanë shprehur zhgënjim me protestuesit që bllokojnë trafikun, 61 përqind e serbëve mbështesin bllokadat dhe protestat, zbuloi një sondazh nga Qendra për Kërkim, Transparencë dhe Përgjegjësi me qendër në Beograd.

Të ngopur me korrupsionin

Demonstratat kanë zbuluar një dobësi të konsiderueshme në sistemin e pushtetit të Vuçiqit. Ndërsa presidenca është një zyrë kryesisht ceremoniale, Vuçiç ka grumbulluar fuqi të konsiderueshme si udhëheqës i Partisë Progresive Serbe (SNS) konservatore-nacionaliste në pushtet. Edhe pse u largua nga ky pozicion në vitin 2023, ai ende konsiderohet vendimmarrësi më i rëndësishëm.

Sipas vëzhguesve të politikës serbe, qeveria e Vuçiqit, e cila kryesisht merret me promovimin e marrëdhënieve me investitorët vendas dhe të huaj, ka nënvlerësuar mundësinë e kundërshtimit nga grupi profesional që është i mërzitur nga korrupsioni dhe klientelizmi.

“Duket se Vuçiq vazhdimisht po bën lëshime në fusha ku vetëm pak ditë më parë tha se nuk do të dorëzohej. Aura e një lideri të pagabueshëm, një autoritet përfundimtar për votuesit e tij, ka filluar të gërryhet,” tha Nikola Burazer nga Qendra e Beogradit për Politikë Bashkëkohore.

Për shembull, Vuçiq fillimisht e refuzoi kërkesën e studentëve për publikimin e dokumenteve për rindërtimin e stacionit hekurudhor të Novi Sadit. Megjithatë, ai më vonë urdhëroi qeverinë dhe prokurorët që të publikojnë dokumentet.

Ka gjithashtu shenja se Vuçiq ka filluar të humbasë mbështetjen në një nga bastionet e tij më të rëndësishme, mediat.

Që nga fillimi i protestave më shumë se tre muaj më parë, transmetuesi shtetëror Radio Televizioni i Serbisë (RTS) i kishte injoruar kryesisht protestat.

Kjo ndryshoi fundjavën e kaluar kur RTS – e cila ishte sulmuar gjithashtu nga protestuesit – hapi programin e saj kryesor të lajmeve me protestat në Novi Sad. Transmetuesi tregoi pamjet me dron që tregonin dhjetëra mijëra protestues duke bllokuar tre ura mbi Danub dhe duke e çuar qytetin në një ndalesë.

Punonjësit e Radio Televizionit Vojvodina, stacioni simotër i RTS në krahinën autonome serbe, dolën në grevë në shenjë proteste kundër raportimit dhe paraqitën një interpretim alternativ të lajmit.

Ky ndryshim, thotë Burazer, është një shenjë se transmetuesi shtetëror “i është përgjigjur presionit të studentëve dhe publikut të gjerë dhe ndoshta është rezultat i një atmosfere të ndryshuar në shoqëri”.

Ministri i Millosheviqit

Mediat kanë qenë gjithmonë themeli i pushtetit të Vuçiqit. Në vitin 1998, ai u emërua Ministër i Informacionit nga ish-sundimtari serb Slobodan Millosheviç, i cili vdiq në vitin 2006 ndërsa po gjykohej për krime lufte në Hagë.

Gjatë mandatit të tij si Ministër i Informacionit – i cili përfshinte edhe Luftën e Kosovës dhe ndërhyrjen e NATO-s në atë konflikt – Vuçiq prezantoi dënime të ashpra për mediat që nuk respektonin rregulloret. Ai gjithashtu ndaloi disa gazeta ditore.

Vëzhguesit ndërkombëtarë të medias kanë paralajmëruar për mjedisin gjithnjë e më kufizues mediatik nën Vuçiç. Qeveria kontrollon të gjitha kanalet televizive private me mbulim mbarëkombëtar në Serbi, duke përfshirë kanalet si TV Pink dhe TV Happy, të cilat kombinojnë shfaqjet e realitetit me lajmet pro-qeveritare.

Edhe pse këto protesta paraqesin një sfidë të madhe, Vuçiç nuk tregon shenja të dorëzimit. Së bashku me aleatët e tij, presidenti ka ende një shumicë dërrmuese në parlament. Dhe ndonëse kompetencat e tij kushtetuese janë të kufizuara, pushteti i vërtetë qëndron fort në duart e tij, pasi ai ushtron ndikim të konsiderueshëm mbi shumicën e instrumenteve të shtetit.

Presidenti serb ka thënë se nuk do ta pranojë kërkesën e opozitës për një qeveri të përkohshme dhe në një fjalim televiziv më 29 janar ai tha se SNS kishte 10 ditë për të vendosur nëse do të thërriste zgjedhje të parakohshme parlamentare apo do të përpiqej të formonte një qeveri të shumicës.

Vuçiq mbetet i bindur se mund të sigurojë fitoren për partinë e tij si në zgjedhjet e mëparshme dhe njoftoi krijimin e një Lëvizjeje të re për Popullin dhe Shtetin. Lëvizja, tha Vuçiq, do të bashkojë “njerëzit” rreth ideve të caktuara, megjithëse ai nuk dha ndonjë detaj konkret.

/www.rferl.org