Po sikur Dodik të kalonte nga fjalët në veprime?

Presidenti i Republika Srpska ka thënë se entiteti mund të mbajë një “referendum mbi statusin e saj dhe rrugën përpara” deri në vitin e ri.

Milorad Dodik tha, ndër të tjera, se ai “nuk donte konflikt”, por se RS do të konsideronte forcimin e kufirit të entitetit dhe vlerësoi se roli i Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) ishte të siguronte paqen dhe se trupat e huaja vepronin brenda kuadrit të misionit ushtarak të Bashkimit Evropian (EUFOR Althea) do të “përfundonte duke kaluar vijën e demarkacionit ndër-entitetesh në rast të një situate të nxehur politikisht”.

“Ne do të luftojmë në mënyrën tonë politike derisa të miratohet ligji për Gjykatën Kushtetuese të BiH, i cili do t’i kthejë pushtetin këtij institucioni”, tha Milorad Dodik në një konferencë shtypi në Kozara, një vend në Bosnjën dhe Hercegovinën veriperëndimore të dielën, më 2 korrik, në përkujtim të luftës partizane të Luftës së Dytë Botërore.

Ndër të tjera, ai tha se “së shpejti” do të merren vendime për ndalimin e funksionimit të SIPA (Agjencisë Shtetërore të Hetimit dhe Mbrojtjes), gjykatave dhe prokurorisë së BiH në territorin e RS “sepse nuk kanë bazë kushtetuese” dhe se “protektorati dhe kolonializmi nuk do të tolerohen”.

A mundet Dodik të thërrasë një referendum për pavarësinë e RS?

Kushtetuta e BiH, e cila është pjesë e Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit që ndaloi luftën në BiH në dhjetor 1995, nuk përmban një dispozitë që lejon ose ndalon në mënyrë eksplicite një referendum, shpjegoi Davor Trlin, i cili ka një doktoraturë në të drejtën kushtetuese dhe institucionet politike për Radion Evropa e Lirë.

Parlamenti i një vendi mund të miratojë një ligj për referendumet, por Bosnja dhe Hercegovina ende nuk e ka një të tillë. Vendet që kanë një ligj të tillë e zbatojnë atë në të gjithë territorin e tyre dhe të gjithë qytetarët e tyre votojnë në një referendum të tillë.

Nivelet e mesme të qeverisë në BiH kanë miratuar ligje të tilla.

Në Federatën e Bosnjës dhe Hercegovinës, kjo është e rregulluar me Ligjin për Parimet e Vetëqeverisjes Lokale. Referendumi mund të thirret vetëm për çështje që janë në kompetencë të vetëqeverisjes lokale – komuna dhe qytete, si për shembull shkarkimi i kryetarëve (qyteteve). Ajo thirret nga kuvendet lokale.

Referendumi nuk mund të thirret në nivel të Federatës së Bosnjë-Hercegovinës ose në një nga dhjetë kantonet e saj.

Republika Srpska e ka përfshirë referendumin në Kushtetutën e Entitetit dhe Ligjin për Referendum dhe Iniciativën Qytetare. Përveç komunave dhe qyteteve për çështjet lokale, një referendum mund të organizohet edhe në nivel entiteti “për çështjet brenda kompetencës së Asamblesë Kombëtare të Republikës Srpska”.

RS nuk mund të thërrasë një referendum për asnjë çështje kombëtare as sipas njësisë dhe as Kushtetutës së shtetit. Çështja e referendumit duhet të jetë në përputhje me Kushtetutën e Bosnjës dhe Hercegovinës.

Për shembull, në fund të vitit 2016, RS shpalli dhe mbajti një referendum më 9 janar si Dita e RS. Rezultatet e referendumit u anuluan nga Gjykata Kushtetuese e Bosnjë-Hercegovinës si jokushtetuese.

Ajo anuloi gjithashtu vendimin për të thirrur referendumin dhe ligjin për festat publike për aq sa i referohet 9 janarit si festë publike e RS.

Distrikti Brčko i BeH, si njësia e tretë administrative, mund të thërrasë referendum vetëm me pëlqimin e Mbikëqyrësit Ndërkombëtar, d.m.th. Zëvendës Përfaqësuesit të Lartë në BeH (OHR).

Kushtetutat e Republika Srpska, Federata e Bosnjë dhe Hercegovinës dhe dhjetë kantonet e saj duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën e Bosnje dhe Hercegovinës. Në mënyrë të ngjashme, ligjet e niveleve më të ulëta nuk mund të kundërshtojnë Kushtetutën dhe ligjet kombëtare.

Paralele mes Republikës Srpska dhe Kosovës

Davor Trlin, doktor i drejtësisë, iu referua paraleleve ndërmjet Republikës Srpska, Kosovës dhe Katalonjës, të nxjerra nga Presidenti i Republikës Srpska, Milorad Dodik.

“Kur është fjala për të drejtën e popullit për vetëvendosje, ju keni të ashtuquajturin karakter mbrojtës dhe sulmues të kësaj të drejte. Kombi serb, duke nënshkruar Dejtonin dhe duke formuar RS-në, ka arritur të ashtuquajturën mbrojtëse. Do të ishte fyese nëse populli serb do të vuante diskriminim të ashpër, dhunë dhe brutalitet, gjë që nuk po ndodh. Vetëm në këtë rast RS mund të thërrasë për një referendum për pavarësinë,” shpjegoi Trlin për Radion Evropa e Lirë.

Kjo është arsyeja pse, sipas tij, referendumi i pavarësisë i vitit 2017 në Katalonjë ishte i paligjshëm, sepse nuk u parapri nga një histori diskriminimi prej dekadash.

“Në rastin e Kosovës, bëhej fjalë për arritjen e të ashtuquajturit ligj fyes, sepse populli shqiptar iu nënshtrua shumë diskriminimit nga fundi i viteve 1980 deri në fund të viteve 1990, duke kulmuar në vitin 1999”, tha Trlin, duke theksuar se edhe GJND-ja në rastin e Kosovës tha se kjo nuk ishte në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare.

Vlerësimi përfundimtar i kushtetutshmërisë bëhet nga Gjykata Kushtetuese e BiH dhe Zyra e Përfaqësuesit të Lartë, siç tregohet për shembull me miratimin vitin e kaluar të Ligjit për Agjencinë e Barnave të Republika Srpska.

A mund të ketë një “ndarje paqësore” të RS dhe Federatës?

Një përpjekje për t’u shkëputur nga RS do të ishte një shkelje e drejtpërdrejtë e Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit dhe Kushtetutës së BiH, e cila përcakton statusin e të dy njësive.

“Ndarja paqësore” e përmendur disa herë nga Dodik do të kërkonte ndryshimin e Kushtetutës së BiH dhe parashikimin e mundësisë së një referendumi për këtë çështje, i cili u votua nga dy të tretat e anëtarëve të Dhomës së Përfaqësuesve.

Përveç marrëveshjes së përfaqësuesve të boshnjakëve dhe kroatëve, komuniteti ndërkombëtar, veçanërisht anëtarët e Këshillit të Sigurimit – SHBA, Rusia, Kina, Britania e Madhe dhe Franca – pa mbështetjen e të cilëve nuk ka pranim në Kombet e Bashkuara, gjithashtu duhet të pajtohen.

Në shkurt 2020, Asambleja Kombëtare e RS bëri thirrje për një “përcaktim të vijës “kufitare” midis RS dhe FBiH.

Në Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit, nuk ekziston termi “kufi i entitetit”, por një “vijë demarkacioni ndër-entitetesh”, e cila mund të rregullohet me marrëveshje midis dy entiteteve, por nuk është përcaktuar kurrë qartë në terren dhe kryqëzon vendbanimet, varrezat, rrugët, banesat e kështu me radhë.

Po sikur dikush të përpiqet të shkëputet dhe a ka konflikte të mundshme?

Kushtetuta e Bosnje-Hercegovinës shprehimisht shprehet se shteti i Bosnje-Hercegovinës dhe entitetet e tij “nuk do të pengojnë lirinë e plotë të lëvizjes së personave, mallrave, shërbimeve dhe kapitalit në të gjithë Bosnje-Hercegovinën”.

Theksohet se Federata e BiH dhe Republika Srpska “nuk do të vendosin kontroll në linjat ndër-entitare” dhe për këtë arsye, për shembull, nuk mund të vendosin policinë në linjat ndërmjet njësive, siç kërkohet nga Federata e BiH në fillim të janarit të këtij viti.

Krahas antikushtetutshmërisë, në skenarin e tërheqjes së policisë së njësisë apo konfliktit mes punonjësve të policisë së agjencive policore, do të duhej të përgjigjej edhe një mision ushtarak ndërkombëtar, EUFOR-i i sotëm, i cili mund të kërkojë edhe përfshirjen e NATO-s.

Forcat ushtarake perëndimore mund të përdorin forcën “nëse gjykojnë se mjedisi i sigurt dhe i qëndrueshëm është seriozisht i kërcënuar dhe se ekziston rreziku i kolapsit të strukturave ekzistuese të sigurisë”, siç përcaktohet në Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit.

Gjykata dhe Prokuroria e BeH kanë juridiksion mbi të gjithë territorin e BeH, por konkretisht për çështje të tilla si “përpjekja për të ndryshuar rendin kushtetues”, e cila rregullohet nga Kodi Penal i Shtetit, i cili u amendua nga Përfaqësuesi i Lartë në E shtunë, 1 korrik.

Bosnja dhe Hercegovina ka 16 agjenci policore, tre prej të cilave janë në pronësi të shtetit, të cilat të gjitha janë të detyruara të bashkëpunojnë me zyrën e prokurorit publik.

Agjencia Shtetërore për Hetim dhe Mbrojtje (SIPA) merret me format më të rënda të krimit të rregulluara nga Kodi Penal Shtetëror dhe së bashku me policinë e subjektit duhet t’u përgjigjet lëvizjeve antikushtetuese me kërkesë të Prokurorisë së Shtetit.

Çdo vendim mbi përdorimin e forcave të armatosura të BiH, nga, për shembull, vendosja e helikopterëve për të shuar zjarret deri te dërgimi i trupave në misionet ushtarake ndërkombëtare, kërkon një votë pro nga të tre anëtarët e Presidencës së BiH.

Për momentin ata janë Denis Bećirović si boshnjak dhe Željko Komšić si kroat nga FBiH dhe Željka Cvijanović si serbe nga RS.

Pse flitet për “vendosjen e forcave të NATO-s” në Brčko?

Ndryshe nga Federata e BeH-së, në Brčko është prishur vazhdimësia e Republikës Srpska, duke u “ndarë” territorialisht në një pjesë veriperëndimore dhe lindore.

Përfaqësuesit e partive politike kryesisht boshnjake ose, për shembull, ish-presidenti kroat Stjepan Mesiç, kanë bërë thirrje për vendosjen e (më shumë) trupave të NATO-s në Brčko për të “prerë korridorin” nga Banja Luka në Serbi, d.m.th. në pjesën tjetër të RS, në ngjarja e një referendumi në Republika Srpska për shkëputjen nga Bosnja dhe Hercegovina.

Distrikti Brčko i BiH, një qytet në veri-lindje dhe në lumin Sava, është një “njësi administrative nën sovranitetin e BiH”. Përkufizohet si pronë tokësore (pronë e përbashkët) e Federatës së Bosnjë-Hercegovinës dhe RS. Ajo ka një qeveri të përbërë nga një kryetar bashkie dhe departamente që veprojnë si kryeministër dhe ministri, një legjislaturë (kuvend) të zgjedhur nga zgjedhjet lokale dhe gjyqësorin e vet.

Në zgjedhjet e përgjithshme, të cilat zgjedhin organet shtetërore, entiteti dhe kantonale, Brčko nuk është një zonë e veçantë elektorale dhe qytetarët vendosin (shtetësinë e entitetit) nëse dëshirojnë të votojnë si banorë të FBiH-së apo të RS.

Brčko ka gjithashtu një Mbikëqyrës Ndërkombëtar, i cili është Zëvendës Përfaqësues i Lartë. Ndërsa Përfaqësuesi i Lartë emërohet nga anëtarët e Këshillit të Zbatimit të Paqes dhe, sipas rregullit të pashkruar që nga themelimi i OHR, është evropian, Zëvendës Përfaqësuesi i Lartë emërohet nga Përfaqësuesi i Lartë dhe është amerikan.

A kanë ndikim vendimet e Schmidt në RS?

Christian Schmidt, Përfaqësuesi i Lartë i bashkësisë ndërkombëtare në Bosnje dhe Hercegovinë, është i ngarkuar për zbatimin e pjesëve civile të Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit dhe ka fuqinë për të ndryshuar, shfuqizuar ose miratuar ligje dhe kushtetuta të reja, me përjashtim të kushtetutës së vendit.

Ai mund të suspendojë çdo zyrtar të zgjedhur apo të emëruar, nga një anëtar i Presidencës deri te një këshilltar komunal, shef policie apo drejtor i një ndërmarrje publike, “i cili shkel detyrimet e marra me ligj dhe Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit”.

Të gjitha nivelet e qeverisjes janë të detyruara të bashkëpunojnë me Dejtonin. Vendimet e tij nuk mund të kundërshtohen në asnjë gjykatë nëse OHR nuk e miraton atë.

Më 1 korrik, Christian Schmidt shfuqizoi ligjet e miratuara nga Asambleja Kombëtare e Etnitetit të Republika Srpska në lidhje me mospublikimin e vendimeve të Përfaqësuesit të Lartë dhe moszbatimin e vendimeve të Gjykatës Kushtetuese të Bosnjë-Hercegovinës.

Përfaqësuesit politikë të RS, të kryesuar nga presidenti i entitetit, Dodik, si dhe përfaqësues të Rusisë dhe Kinës, konsiderojnë se Schmidt është jolegjitim sepse emërimi i tij është miratuar nga Këshilli i Zbatimit të Paqes dhe jo nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së.

Ndryshe nga deklaratat e Dodik, vendimet e Schmidt janë duke u zbatuar dhe Dodik në mënyrë indirekte e tha këtë më 2 korrik.

“Nuk mund të ketë sovranitet (të BiH) nëse je protektorat dhe nëse je koloni. Një koloni përkufizohet si një shtet i sunduar nga të huajt. A na duhen më shumë prova se jemi koloni, si dje (kur Schmidt anuloi vendimet e Asamblesë Kombëtare të RS) dhe çfarë po ndodh me ne në Gjykatën Kushtetuese?”, pyeti Dodik.

Presidenti i RS-së, si dhe përfaqësuesit politikë të kroatëve nga Federata e BiH-së, kërkojnë miratimin e ligjit për Gjykatën Kushtetuese të BeH-së dhe “përjashtimin” e tre gjyqtarëve të huaj nga kjo gjykatë. Marrëveshja e Paqes së Dejtonit parashihte miratimin e një ligji të tillë, por ai nuk u miratua dhe përfaqësuesit politikë boshnjakë kanë mendim të ndryshëm për të.

Më 2 korrik, Dodik përsëriti se gjykata dhe zyra e prokurorisë, si dhe sistemi i taksave (Administrata e Tatimeve Indirekte, e cila mbledh dhe shpërndan para nga detyrimet doganore dhe tatimi mbi vlerën e shtuar – TVSH) dhe agjencitë e sigurisë së BiH dhe Hetimi Shtetëror dhe Agjencia e Mbrojtjes (SIPA) janë BiH.

Të gjitha këto institucione u krijuan me miratimin e ligjeve nga Parlamenti Kombëtar dhe Kushtetuta e BiH parashikon që kompetencat e subjekteve mund t’i transferohen shtetit nëse entitetet bien dakord për ta bërë këtë.

“Kthimi i kompetencave” nga shteti te entiteti, si çështjet e ushtrisë, doganave, agjencive të inteligjencës etj. për të cilat këmbëngul Dodik, është e mundur vetëm me ndryshimin e ligjit në parlamentin kombëtar./The Geopost/