Bashkëpunimi ekonomik i shteteve të Ballkanit Perëndimor me Kinën: Mes kushtëzimit “pozitiv” dhe detyrimit ekonomik

Ndërsa Kina ushtron presion ekonomik për të ndaluar vendet në mbarë botën të kalojnë disa nga “vijat e kuqe” të saj, rajoni i Ballkanit Perëndimor është një shembull i një tendence më të kundërt. Përvoja e Serbisë tregon se vendet e gatshme për t’u lidhur ngushtë me interesat (gjeo)politike të Kinës, ka të ngjarë të shpërblehen me përfitime ekonomike.

Më 7 maj 2024, në 25 vjetorin e bombardimeve të NATO-s ndaj Serbisë që goditi Ambasadën Kineze, presidenti kinez Xi Jinping mbërriti në Beograd për një vizitë dyditore. Edhe pse ngjarja fatkeqe bashkoi të dy vendet në një “miqësi të veshur me hekur”, fokusi i vizitës ishte e ardhmja dhe jo e shkuara. Janë nënshkruar rreth 30 marrëveshje dypalëshe, duke i hapur rrugën një “të ardhmeje të përbashkët”. Serbia është vendi i parë në Evropë që mbështet konceptet e reja kineze për ripërcaktimin e rendit ekzistues botëror – Iniciativat Globale për Zhvillim, Siguri dhe Qytetërim.

Si një shpërblim për marrëdhëniet e shkëlqyera dypalëshe dhe për mbështetjen e Kinës në forumet shumëpalëshe, Serbia ka përjetuar një rritje të investimeve kineze gjatë dekadës së fundit, ka mirëpritur një numër të paprecedentë të turistëve kinezë dhe ka marrë kredi për financimin e infrastrukturës, duke e bërë ekonominë e saj gjithnjë e më konkurruese Kina është e ndërlidhur dhe e ndërlidhur dhe herë pas here i bën xhelozë vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor.

Megjithatë, bashkëpunimi me Kinën dhe përfitimet e mundshme ekonomike nuk vijnë pa tela. Shpesh, kushtet që Serbia vendos për të tërhequr dhe kënaqur partnerët e saj kinezë bien ndesh me detyrimet që vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të përmbushin si pjesë e përpjekjeve të tyre për t’u anëtarësuar në BE. Për më tepër, bashkëpunimi sjell një shkallë të lartë të varësisë ekonomike nga Kina, e cila, siç tregon praktika, përfundimisht bëhet një barrë që tejkalon përfitimet e angazhimit ekonomik.

Mësoni nga përvojat e njerëzve të tjerë

Një numër shembujsh në mbarë botën tregojnë se Kina është e gatshme të përdorë mjete ekonomike për t’i bërë presion vendeve të tjera që të veprojnë (më shumë) në përputhje me pozicionet dhe pritshmëritë e saj. Kur Norvegjia i dha Çmimin Nobel për Paqe Liu Xiaobo-s në vitin 2010, Kina vendosi kontrolle të rrepta në çdo dërgesë të salmonit norvegjez, duke rezultuar në një rënie të ndjeshme të vëllimeve të importit. Në vitin 2019, kur Suedia i dha një çmim për të drejtat e njeriut Gui Minhai, një botues dhe disident kinez i burgosur, Kina vendosi një ndalim për eksportet e grafitit në Suedi, duke shkaktuar probleme serioze për prodhuesit e baterive. Pasi H&M deklaroi se nuk do të përdorte më pambuk Xinjiang në produktet e saj, kompania u hoq nga lista e faqeve kineze të shitjes me pakicë dhe u bojkotua “spontanisht” nga konsumatorët kinezë. Në vitin 2020, kur Australia e konsideroi Huawei një rrezik sigurie dhe bëri thirrje për një hetim të pavarur mbi origjinën e pandemisë COVID-19, Kina ndaloi importet e qymyrit australian. Lista e rasteve të tilla vazhdon dhe përfshin Japoninë, Filipinet, Korenë e Jugut, Mongolinë, Tajvanin dhe Lituaninë, vendin më të afërt me Ballkanin Perëndimor, pasi vendi lejoi hapjen e një zyre përfaqësuese të quajtur “Tajvan” në vend të “Taipei”.

Embargoja ndaj mallrave lituaneze kërcënoi të gjithë tregun e brendshëm europian, pasi Kina ndaloi importin e të gjitha produkteve që përmbajnë komponentë lituanisht, duke rrezikuar ndër të tjera edhe eksportin e makinave gjermane. Në përgjigje të këtij incidenti, si dhe realitetit të ri që Kina është gjithnjë e më e gatshme të përdorë ndikimin e saj ekonomik për të çuar përpara qëllimet e saj (gjeo)politike, BE-ja prezantoi heqjen e rrezikut si një koncept të ri për të mbështetur marrëdhëniet e saj ekonomike me Kinën. Vendet e Ballkanit Perëndimor gjithashtu duhet të mësojnë nga këto raste për aktin e tyre delikat balancues: si të vazhdojnë bashkëpunimin ekonomik me Kinën duke u përshtatur me qëndrimet e BE-së (dhe për disa prej tyre, NATO-s).

Të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor që marrin pjesë në Platformën e Bashkëpunimit Kinë-EQL kanë parë një rritje të vëllimit të tregtisë me Kinën, me dyfishim apo edhe trefishim të importeve të mallrave kineze (në rastin e Serbisë). Kina është një nga partnerët më të rëndësishëm të importit dhe përbërja e importeve kineze është afërsisht e njëjtë në të gjithë rajonin – elektronikë, makineri, hekur dhe produkte të tjera metalike, kimikate, mallra të konsumit si tekstile dhe këpucë. Kjo është kryesisht për shkak të fuqisë së ulët blerëse të qytetarëve dhe konkurrencës së ulët të kompanive vendase, të cilat shohin një shpëtim në importin e mjeteve dhe pajisjeve relativisht të lira të prodhimit.

Megjithatë, vetëm Serbia ka mundur të shënojë rritje të konsiderueshme (dhjetëfish) të eksporteve, ndërsa eksportet e vendeve të tjera janë gjithashtu në rritje, por që tregojnë një zhvillim shumë të pabarabartë ndër vite. Në vitin 2022, eksportet e Serbisë në Kinë përbëheshin nga mbi 90 për qind lëndë të para minerale, që përfaqëson një prirje mjaft shqetësuese që shtrihet në të gjithë rajonin: Kina i ka fokusuar marrëdhëniet tregtare në shuarjen e etjes së saj për lëndë të parë, ndërsa në të njëjtën kohë kufizon heshturazi tregun. akses për produkte me vlerë të shtuar më të lartë. Për shembull, eksportet malazeze në Kinë, të cilat u rritën në qiell në vitin 2022, përbëhen kryesisht (pothuajse 90 për qind) nga xehe alumini. Në Shqipëri, mbi 80 për qind e eksporteve përbëhet nga kromi dhe bakri, të cilat kryesisht minohen nga kompani kineze. Në Maqedoninë e Veriut, viti 2022 do të jetë viti i parë në të cilin lidhjet me ngjyra nuk përbëjnë shumicën e eksporteve. Në vend të kësaj, mineralet si mermeri, travertini dhe alabastri dominojnë me një peshë prej 44.4 për qind dhe për herë të parë një e treta e eksporteve përbëhet nga pjesë dhe komponentë elektrike dhe motorike. Bosnja dhe Hercegovina është i vetmi vend me eksporte më të larmishme drejt Kinës, ku përveç lëndëve të para minerale, që përbënin rreth një të tretën e eksporteve në vitin 2022, ka edhe produkte përfundimtare me vlerë të shtuar më të lartë, si veshje, eksportohen.

Aftësia e Kinës për të kontrolluar ose për t’u dhënë akses në treg atyre vendeve që dëshirojnë të angazhohen në bashkëpunim më të ngushtë dypalësh mund të shihet gjithashtu në numrin e marrëveshjeve dypalëshe të nënshkruara për të lehtësuar eksportet në Kinë janë kryesisht produkte bujqësore, por janë vetëm në letër. Barrierat e vazhdueshme jotarifore për tregtinë, si dhe prodhimi i kufizuar i prodhimit, konkurrueshmëria dhe aftësia e shumicës së vendeve të Ballkanit Perëndimor për të ndryshuar në mënyrë të njëanshme situatën çojnë në nivele të ulëta të eksporteve. Nga ana tjetër, Serbia do të zgjerojë më tej aksesin e saj në tregun kinez përmes marrëveshjes së tregtisë së lirë të nënshkruar në vitin 2023, ndonëse gjithashtu ka gjasa të hapë derën për më shumë importe dhe eksporte kineze të lëndëve të para, veçanërisht bakrit.

Për sa i përket investimeve, Kina renditet e katërta në totalin e investimeve në Ballkanin Perëndimor me 4,369 miliardë euro në fund të vitit 2022. Megjithatë, do të humbasin 4 miliardë euro, d.m.th. H. pothuajse të gjitha investimet janë në Serbi, ndërsa Kina nuk është as ndër dhjetë investitorët më të mëdhenj në vendet e tjera. Megjithëse Serbia është padyshim ekonomia më e madhe dhe më tërheqëse në rajon, Kina ka marrë një qasje strategjike, duke zgjedhur jo vetëm për investime komerciale, por edhe për blerje që mund të sjellin përfitime të tjera.

Në vitin 2016, Hebei Steel (HBIS), kompania më e madhe e çelikut në Kinë, në pronësi të shtetit, bleu fabrikën e çelikut Smederevo, një kompani që qeveria serbe ishte përpjekur ta privatizonte dhe ta bënte fitimprurëse prej vitesh. Marrëveshja, me HBIS si ofertues i vetëm, me vlerë 46 milionë euro, pasoi një letër synimi të nënshkruar më parë dhe lobim aktiv nga qeveria serbe për të gjetur një investitor për këtë projekt, i cili ishte bërë prioritet për presidentin Vuçiq. Oferta ishte gjithashtu tërheqëse për kinezët pasi i lejoi ata të fitonin pronësinë e fabrikës së tyre të parë jashtë Kinës në mes të tensioneve në rritje midis Pekinit dhe Brukselit mbi eksportin e çelikut të lirë kinez në Evropë. Që atëherë, fabrika e çelikut në pronësi kineze është bërë një nga tre eksportuesit më të mëdhenj të Serbisë, duke shitur pjesën më të madhe të çelikut të saj në tregun e BE-së. Nga ana tjetër, Zijin Mining, investimi tjetër i madh kinez në Serbi në fushën e minierave të bakrit dhe arit, eksporton kryesisht në Kinë, duke siguruar një pjesë të nevojës urgjente kineze për bakër, një lëndë e parë kritike që është bërë gjithashtu një prioritet për BE-ja.

Ndërtimi i shtigjeve drejt varësisë?

Me përjashtim të Shqipërisë, të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor kanë marrë pjesë në ndërtimin e projekteve të mëdha infrastrukturore me kapital kinez, ku Serbia sërish “udhëheqë” me rreth 90 për qind të totalit të shumës së kredisë së dhënë nga Kina në rajon. Politikëbërësit lokalë kanë preferuar opsionin – në shumicën e rasteve hua nga Banka e Eksport-Importit (EXIM) – për përdorimin e fondeve apo kredive të BE-së, pasi lejoi që zbatimi i projektit të fillonte shpejt dhe nxitoi fazën e përgatitjes së projektit. Megjithatë, mungesa e seriozitetit dhe kujdesit në fazën përgatitore shpesh çoi në probleme serioze dhe tejkalime në zbatim, siç u pa, për shembull, në projektet e ndërtimit të autostradave në Mal të Zi dhe Maqedoninë e Veriut.

Kur qeveritë përfituese kërkuan një rrugëdalje, ata zbuluan se ishte shumë e vështirë, nëse jo e pamundur, të dilnin nga marrëveshjet e huasë, të cilat u lidhën në bazë të një marrëveshjeje model nga banka kineze EXIM, e cila i jep Kinës prerogativën pezullojë në mënyrë arbitrare marrëveshjet ose të përfundojë, dhe që parashikon arbitrazhin në Pekin sipas ligjit kinez. Përveç vendosjes së një barrë të rëndë në financat publike, veçanërisht për vende si Mali i Zi, huatë kineze i lidhin vendet marrëse me Kinën në një marrëdhënie shumë asimetrike që mund të përdoret nga Kina në avantazhin e saj.

Në rastin e Ballkanit Perëndimor, Kina krijoi një varësi ekonomike asimetrike, por nuk e përdori atë si armë. Përkundrazi, përvoja e deritanishme tregon një qasje të ndryshme kineze – një kusht “pozitiv” për ato vende që vendosin të thellojnë dhe t’i japin përparësi bashkëpunimit me Kinën. Serbia vazhdon të forcojë pozicionin e saj si një lider rajonal, si vendi që mirëpret dhe mundëson bashkëpunimin e ngushtë me Kinën, duke përfshirë në fushat e ndjeshme si siguria dhe mbrojtja. Ky angazhim njihet nga Kina dhe shpërblehet me investime, akses në treg dhe kapital për projekte infrastrukturore, gjë që rrit më tej varësinë ekonomike të Serbisë nga Kina./chinaobservers.eu/